Furaw takun ani u tata hakɛ

Baara min ka gɛlɛn n’a nafa ka bon, o de ye ka mɔgɔw lafaamuya furaw takun na ani u tata hakɛ la. Tubabufura dɔw nafa ka bon kosɛbɛ barisa u bɛ se ka niw kisi. Nka, fura kɛrɛn­kɛrɛnnen tɛ yen ko bana dɔ tɛ se ka furakɛ min kɔ. Farikolo yɛrɛ bɛ se ka bana kɛlɛ k’a sababu kɛ lafiya ye, balo ɲuman ani fɛɛrɛ nɔgɔmanw.

Tuma dɔw la, mɔgɔ dɔw bɛna fura ɲini aw fɛ k’a sɔrɔ a ɲɛci t’u ye. Aw bɛn’a fɔ k’aw bɛ fura dɔ d’u ma walasa k’u la nisɔndiya. Nka n’aw y’o kɛ siɲɛ kelen, n’u kɛnɛyara, a bɛna kɛ u hakili la k’u kɛnɛyara k’a sababu kɛ aw ni fura ye, k’a sɔrɔ u yɛrɛ farikolo de ye bana kɛlɛ.

Sani aw ka kɛ sababu ye mɔgɔw ka siri fura la, aw b’aw jija ka fura takun ɲɛfɔ u ye. Aw bɛ se ka fɛn fɔ u ye min bɛ se k’u dɛmɛ ka bana kɛlɛ.

O cogo kelen na, aw b’a to a tigi bɛ da a yɛrɛ la ka tɛmɛ fura kan. Aw bɛ mɔgɔw tanga furaw kɔlɔlɔ ma k’a d’a kan, fura si tɛ yen farati tɛ min na.

Aw y’aw hakili to a la ko fura bɛ se ka mɔgɔ faga i n’a fɔ marifa!

Mɔgɔw ka teli ka fura ɲini bana minnu na k’a sɔrɔ a ɲɛci t’u ye, olu filɛ: (1) mura gansan, (2) murasɔgɔsɔgɔ ani (3) kɔnɔboli.

Mura gansan fura ɲuman de ye k’i lafiɲɛ, ka jimafɛn caman min walima ka asipirini (aspirine) ta. Penisilini (pénicilline), tetarasikilini (tétracycline) ani banakisɛ fagalan fura wɛrɛw tɛ se ka mura furakɛ (aw ye sɛbɛn ɲɛ Mura walima murasɔgɔsɔgɔ lajɛ).

Ji caman minni bɛ kaari yeelen ani k’a bɔli nɔgɔya murasɔgɔsɔgɔ ni sɔgɔsɔgɔ gɛlɛn na ka tɛmɛ siroji kan. Kɔnɔna fana wusuli jikalan na, o bɛ sɔgɔsɔgɔ nɔgɔya kosɛbɛ (aw ye sɛbɛn ɲɛ Sɔgɔsɔgɔ lajɛ). Aw kan’a to mɔgɔw ka siri siroji ni fura wɛrɛw la minnu ɲɛci t’u ye sɔgɔsɔgɔ furakɛli la.

Fura tɛ foyi ɲɛ denmisɛnw ka kɔnɔboli caman na. Mɔgɔw bɛ fura caman ta minnu bɛ se ka kɔlɔlɔ lase u ma, i n’a fɔ neyomisini (néomycine), sitɛrɛpitɔmisini (stréptomycine), antero-viyofɔrimu (entéro-vioform) ani kuloranfenikɔli (chloramphénicol). Fɛn min nafa ka bon denmisɛn ma kosɛbɛ, o ye ka jimafɛn caman min ani ka dumuni nafamaw dun (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔboli furakɛcogo lajɛ). Ba de bɛ se ka den ka kɛnɛya sabati, nka fura tɛ. N’aw bɛ se ka denbaw dɛmɛ u k’u ka kokɛtaw faamu, o bɛna denmisɛn caman ni kisi.

Furaw dili n’u tali ka ca kojugu dɔgɔtɔrɔw ni mɔgɔ gansan wɛrɛw fɛ. O waleya ninnu man ɲi k’a da kun caman kan:

• Wari latiɲɛ don, barisa wari min bɛ don fura la, n’i y’o don dumuni na, o nafa ka bon kosɛbɛ.
• A bɛ mɔgɔw siri fɛn na, fɛn min ɲɛci t’u ye (a se t’u ye tuma caman).
• Farati bɛ fura suguya bɛɛ tali la. Ɲɛci tɛ fura o fura tali la, o bɛ se ka kɔlɔlɔ lase mɔgɔ ma.
• Ni furaw bɛ to ka ta bana misɛnniw na, u tɛna foyi ɲɛ bana gɛlɛnw na.

O misali dɔ ye kuloranfenikɔli ye (chloramphénicol). Nin fura ɲumanba tali banamisɛnw na yɔrɔ dɔw la, o y’a to a tɛ se ka tifoyidi (typhoïde) furakɛ bilen. A takojugu y’a kɛ a tɛ se ka tifoyidi banakisɛ faga tuguni.

K’a da nin kun fɔlen bɛɛ kan, furaw tali ka kan ka dan hakɛ la.

Nka o bɛ se ka waleya cogodi? Sariya gɛlɛnw talen, fura dɔnbaga ŋana minnu bilala ka furaw tali yamaruya, ninnu si ma se ka furaw takojugu bali. Nin sariya ninnu tɛ sira sɔrɔ abada ni mɔgɔw ma kunnafoni ka ɲɛ furaw tacogo kan.

Kɛnɛya baarakɛlaw ka baara fɔlɔfɔlɔ dɔ ye ka mɔgɔw lafaamuya u ka furaw ta u tacogo la ani k’u tata hakɛ dɔn.

Nin nafa ka bon yɔrɔw la, tubabufuraw jɛnsɛnnen don yɔrɔ minnu na ka caya.

Ni kun tɛ fura tali la, aw y’a kun ɲɛfɔ mɔgɔw ye ka ɲɛ.

Ka kunnafoni caman sɔrɔ furaw tali, u takun an’u tabaliya kan, aw bɛ Sigida 6 lajɛ. Ka kunnafoni caman sɔrɔ pikiri kɛli la a kɛkun an’a kɛbaliya kan, aw bɛ Sigida 9 lajɛ. Ka farafinfura kɛcogo ɲuman dɔn, aw bɛ sigida 1 lajɛ.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →