Kɔnɔboli ni tɔgɔtɔgɔnin

Ni mɔgɔ min banakɔtaa magayara walima ka kɛ ji ye, o ye kɔnɔboli ye. Ni jisalasala bɛ a la walima joli, o ye tɔgɔtɔgɔnin ye.

Kɔnɔboli dɔw bɛ juguya, dɔw tɛ juguya. Dimi bɛ se ka kɛ a senkɔrɔ (a bɛ bala ka juguya) walima a ka basigi (ka mɛn senna fo tile damadɔw).

Kɔnɔboli ka ca denmisɛnni kunda, wa a farati ka bon olu ma kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnni minnu tɛ balo ɲuman sɔrɔ.

Kɔnɔboli ka tiɲɛni telimanba sababu ye farilajidɛsɛ ye, ani ni a mɛnna senna ka tila ka balodɛsɛ fara o kan. Olu de bɛ a kɛ kɔnɔboli bɛ mɔgɔ faga, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la den fitini.

Nin den in balocogo ka ɲi. A ka ca a la kɔnɔboli man teli ka a minɛ. Hali ni kɔnɔboli ye a minɛ, a bɛ ban yɛrɛ ma joona.

Nin den in tɛ balo ɲuman sɔrɔ. Kɔnɔboli ka teli ka a minɛ wa a ka ca a la a bɛ se ka a faga.

Kɔnɔboli sɔrɔ sababuw ka ca. A ka ca a la, aw mako tɛ fura foyi tali la, den bɛ a yɛrɛ sɔrɔ tile damadɔ ni aw ye kɛnɛyaji ni dumuni di a ma (ni a tɛ dumuni caman dun, aw bɛ a dɔɔni dɔɔni di a ma siɲɛ caman tile kɔnɔ). Tuma dɔw la aw mako bɛ furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen na. A ka ca a la kɔnɔboli caman bɛ se ka furakɛ so kɔnɔ, hali ni aw tɛ a sababuw dɔn.

Kɔnɔboli sɔrɔ sababubaw:

• Balodɛsɛ (sɛbɛn ɲɛ Balodɛsɛ kunbɛncogo) bɛ denmisɛnniw fanga ban ka kɔnɔbolibanbali ni a juguman bila u la.
• Farilajidɛsɛ ni saniya matarafabaliya (ɲɛgɛnntanya) bɛ banakisɛw jɛnsɛn, minnu bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ la
• Bana min sababu ye banakisɛ ye, walima fiyɛnbana.
• Nugulabana min sababu ye banakisɛ ye (sɛbɛn ɲɛ Saniya ani bana minnu bɛ sɔrɔ saniya matarafabaliya fɛ), yiriyiri bɛ bɔ kɔnɔboli min na (sɛbɛn ɲɛ Tɔgɔtɔgɔninbanakisɛ), walima jilatumuni min bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ la (sɛbɛn ɲɛ Nugulabanakisɛ).
• Bana minnu sababu ye tumuw ye (sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔnatumuw ni fɛnɲɛnamani wɛrɛw minnu bɛ balo mɔgɔ joli la ka taa fo a ɲɛ Bagansogo mɔbali dunni bana kunbɛncogo) (a ka ca a la, bana minnu sababu ye tumuw ye, olu tɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ la)
• Bana wɛrɛ minnu tɛ nugu la (tulodimi, sɛbɛn ɲɛ Tulolabanaw, kannabagani, sɛbɛn ɲɛ Nkɔɔnɔdimi, ani ɲɔni, sɛbɛn ɲɛ Ɲɔninsa
• Ɲɛgɛnɛsiralabanaw (sɛbɛn ɲɛ Ɲɛgɛnɛsiralabana)
• Sumayabana (min bɛ sɔrɔ Farafinna, Azi, ni Pasifiki jamanaw la, sɛbɛn ɲɛ Sumayabana)
• Dumuni min bɛ mɔgɔ kɛlɛ (dumuni tiɲɛnen, sɛbɛn ɲɛ Ji ni dumuniw lakanacogow)
• Sidabanakisɛ (kɔnɔboli kuntaalajan bɛ se ka kɛ sidabana taamasiɲɛ ye, sɛbɛn ɲɛ Sigida 24 Sidabana)
• Nɔnɔ yɛlɛmabaliya (kɛrɛn­kɛrɛnnenya la balodɛsɛ bɛ denmisɛn minnu na ani baliku dɔw).
• Den ma deli dumuni minnu na, olu dunni ka gɛlɛn a bolo (sɛbɛn ɲɛ Ka bɔ si kalo 6 la ka taa o kalo 12 la)
• Dumuni minnu bɛ bana bila mɔgɔ la (kɔkɔjiladumuniw, a jɛgɛw, o ni a ɲɔgɔnnaw, sɛbɛn ɲɛ Farikolo tanabanaw: a hakɛlama walima a juguman), tuma dɔw la misinɔnɔ ni nɔnɔ wɛrɛw bɛ bana bila den na.
• Fura dɔw kɔlɔlɔ, i n’a fɔ anpisilini (ampicilline) walima tetarasikilini (tétracycline) (sɛbɛn ɲɛ Banakisɛ­fagalanw tata hakɛ dɔnni nafa)
• Kɔnɔmagayafuraw, fiyɛlilanw, jiri minnu bɛ fariŋɛɲɛ bila mɔgɔ la, walima jiribagamaw.
• Jiriden mɔbaliw ni tulumafɛn caman dunni

Kɔnɔboli kunbɛncogo:

Hali ni kɔnɔboli sɔrɔ sababu ka ca, a sɔrɔsira telimanbaw ye banakisɛ ni balodɛsɛ ye. Kɔnɔboli caman bɛ se ka kunbɛn ni mɔgɔw bɛ saniya, ani dumuni ɲumanw dunni matarafa ka ɲɛ. Ani fana, kɔnɔboli tɛna denmisɛnni caman faga ni jimafɛn caman ni dumuni ɲuman bɛ di u ma ani ni u bɛ furakɛ ka ɲɛ.

Ala ye mɔgɔ minnu garisigɛ kɛ sidabanakisɛ ye, kɔnɔboli ka jugu o tigilamɔgɔw ma kosɛbɛ, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnniw. Kotirimɔkizazɔli (cotrimoxazole) bɛ se ka sidabanakisɛ tigilamɔgɔw kisi kɔnɔboli ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ Sigida 24 Sidabana lajɛ).

Kɔnɔboli ka teli ka denmisɛnw minɛ balodɛsɛ bɛ minnu na ani ka u faga ka tɛmɛ denmisɛnw kan, minnu balocogo ka ɲi. Kɔnɔboli fana bɛ se ka kɛ balokodɛsɛ sababu dɔ ye.

Balodɛsɛ ni kɔnɔboli mana ɲɔgɔn sɔrɔ denmisɛnni min, o bɛ se ka kɛ o sata ye.

Ni balodɛsɛ bɛ mɔgɔ la ka ban, kɔnɔboli bɛ a tɔ juguya.

Nin bana ninnu dulonnen don ɲɔgɔn na, u bɛ ɲɔgɔn juguya. O de la, balo dafalen dunni jɔyɔrɔ ka bon kɔnɔboli kunbɛnni ni a furakɛli bɛɛ la.

Walasa ka dumuniw dɔn, minnu bɛ farikolo kologɛlɛya a ka se ka banaw kɛlɛ, i n’a fɔ kɔnɔboli, aw ye sigida 11 kalan.

Kɔnɔboli bɛ kunbɛn ni dumuni dafalen dunni ni saniya matarafali de ye. Mɔgɔ yɛrɛkun ni forobasaniya waleya caman kofɔlen don Sigida 12 la. Olu bɛ kuma ɲɛgɛnw matarafali kan, jisanuman minni nafa, ani dumuniw tangali nɔgɔ ni dimɔgɔw ma.

Ninnu ye bilasirali nafamaw ye denyɛrɛniw ka kɔnɔboli kunbɛnni kan:

• Sinji ka fisa ni biberɔn ye. Aw bɛ sinji dɔrɔn di den ma a kalo 6 fɔlɔ kɔnɔ. Sinji bɛ den tanga banakisɛw ma, minnu bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ la. Ni aw tɛ se ka sinji di den ma, aw bɛ nɔnɔ di a ma ni bɔlini, walima ni kutu ye. Aw kana a di a ma ni biberɔn ye, ka a da a kan, biberɔn saniyali matarafali ka gɛlɛn ani a ka teli ka bana bila mɔgɔ la.
• Ni aw bɛna dumuni kura walima dumuni giriman dili daminɛ den ma, aw bɛ fitini di a ma fɔlɔ, aw bɛ a nɔɔni ka ɲɛ ani ka sinji dɔɔni kɛ a la. Den ka kan ka dumuni kura duncogo dege. Ni a ye a caman dun a daminɛ na, a kɔnɔ bɛ sɔn ka boli. Aw kana sinji dili jɔ yɔrɔninkelen. Aw bɛ dumuni wɛrɛw di den ma ka sɔrɔ a bɛ sinji min hali bi.
• Aw bɛ den saniya ka a bila yɔrɔ jɛlen na. Aw kana to a ka fɛn nɔgɔlenw don a da kɔnɔ.
• Ɲɛci tɛ fura minnu na, aw kana olu di denw ma.

Sinji bɛ den tanga kɔnɔboli ma

Ayi

Awɔ

Kɔnɔboli furakɛcogo

Kɔnɔboli caman na, kun tɛ fura tali la. Ni kɔnɔboli ka jugu, a faratimayɔrɔ ye jikodɛsɛ de ye fari la. Ni kɔnɔboli mɛnna sen na, o faratimayɔrɔ ye balokodɛsɛ ye. O la a furakɛli fanba ka kan ka kɛ jimafɛn ni dumuni caman dili de ye. Kɔnɔboli sababu mana kɛ fɛn o fɛn ye, aw ye nin fɛn ninnu jate minɛ:

1. Aw ye farilajidɛsɛ kunbɛn walima ka a kɛlɛ. Ni kɔnɔboli bɛ mɔgɔ la, a tigi ka kan ka jimafɛn caman min. Ni kɔnɔboli ka jugu, walima ni aw ye farilajidɛsɛ taamasiɲɛw ye fari la, aw bɛ kɛnɛyaji di a tigi ma (sɛbɛn ɲɛ Kɛnɛyaji). Hali ni a minni man di a tigi ye, aw bɛ a nɛgɛn fo a ka dɔ min. Aw bɛ to ka dɔ di a ma waati ni waati.
2. Aw ye dumuni dafalenw di a ma. Kɔnɔbolibagatɔ mako bɛ dumuni na tuma bɛɛ. Dumuni nafa ka bon denmisɛnniw ma ani balodɛsɛ bɛ mɔgɔ minnu na ka ban. Ni kɔnɔboli bɛ mɔgɔ la, a ka dumuni bɛɛ tɛ yɛlɛma wa u bɔ ka teli banakɔtaa fɛ. O de la, dumuni ka kan ka di kɔnɔbolibagatɔ ma siɲɛ caman tile kɔnɔ, sango ni a tɛ caman dun yɔrɔninkelen.
3. Den kɔnɔbolibagatɔ ka kan ka to ka sin min.
4. Denmisɛnni min fanga bannen don, o tigi ka kan ka fangasɔrɔdumuni ni farikolojɔli dumuni caman dun (dumuni nafamaw) waati min kɔnɔboli bɛ a la ani ka a dunta caya ni bana nɔgɔyara. Ni a banna dumuni na ka a da a kan bana ka jugu, walima a bɛ fɔɔnɔ, aw ka kan ka a nɛgɛn a ka to ka dɔɔni dun. Ni aw bɛ kɛnɛyaji di den ma, o bɛ a bila dumuni na. Hali ni dumuni bɛ den bila banakɔtaa caman na a daminɛ na, o bɛ a ni kisi.
5. Ni den fanga bannen don, ni kɔnɔboli bɛ a la min mɛnna senna tile caman, walima ni a bɛ taa ka segin, aw bɛ to ka dumuni di a ma, siɲɛ 5 walima siɲɛ 6 don o don. A ka ca la, a mako tɛna jɔ fura wɛrɛ la.
6. Ni aw bɛ se, aw bɛ zɛnki (zinc) di den walima denmisɛnni kɔnɔbolitɔw ma (sɛbɛn ɲɛ Dɛɲɛn bɛ kɔnɔboli jɔ).

Kɔnɔbolibagatɔ ka dumuniw:

Ni banabagatɔ bɛka fɔɔnɔ, walima ka dɛsɛ ka dumunikɛ ka a da bana juguya kan, a ka kan ka nin fɛn ninnu min:

• Malomugu ni kabamugu ɲagaminen kɛlen mɔni ye, walima woso
• Maloseri jijan
• Shɛsogo, sogo, shɛfan, walima shɔ nɔninen
• Kɛnɛyaji
• Sinji
• Fɛɛnɛ walima nɔnɔkumu

Ni a tigi ye dumuni daminɛ, ka a fara minfɛn kofɔlenw kan, a ka kan ka dumuni dafalen ninnu dun, walima o ni a ɲɔgɔnnaw:

Fangasɔrɔ dumuniw:

• Namasa mɔnen walima a tobilen
• Bisikiri kɔkɔmaw
• Malo, seri, walima sumakisɛ wɛrɛ tobilen ka ɲɛ
• Kabakɛnɛ (a tobilen ka ɲɛ fo ka a nɔni)
• Pɔmutɛri, woso
• Pɔmu naji
• Manje
• (a ka fisa ka sukaro dɔɔni, walima tulu fara dumuni kan)

Farikolojɔli dumuniw:

• Shɛ (a tobilen, walima a jirannen)
• Shɛfanw (balabalen)
• Sogo (tuluntan tobilen ka ɲɛ)
• Shɔ, shɔni, walima tiganikuru (a tobilen ka ɲɛ walima a nɔninen)
• Jɛgɛ (tobilen ka ɲɛ)
• Nɔnɔ (tuma dɔw la, o bɛ na ni gɛlɛyaw ye, aw ye sɛbɛn ɲɛ nata lajɛ)

Aw kana nin fɛn ninnu dun walima ka u min:

• Dumuni tulumaw
• Jiriden mɔbaliw
• Kɔnɔ­magayalanw ni fiyɛlan fansi
• Kɔkɔ ka ca dumuni minnu na
• Dɔlɔw
• Woro, kafe ani dute.

Kɔnɔboli ni nɔnɔ:

Sinji ɲɔgɔn tɛ den ka balo la. A bɛ farikolo dɛmɛ ka kɔnɔboli kunbɛn ani ka a kɛlɛ. Aw kana sinji dili dabila den ma ni kɔnɔboli bɛ a la.

Misinɔnɔ, nɔnɔmugu, walima buwati kɔnɔ nɔnɔ, olu ye fangasɔrɔdumuni ni dumuni nafama ɲumanw ye. Aw bɛ to ka u di den kɔnɔbolibagatɔ ma. Nin nɔnɔ ninnu bɛ kɔnɔboli bila denmisɛnni dɔw la. Ni o bɛ kɛ, aw bɛ nɔnɔ dita dɔgɔya ani ka a ɲagami dumuni wɛrɛw la. Nka aw bɛ a to aw hakili la: balodɛsɛ ni kɔnɔboli bɛ den min na, o tigi ka kan ka farikolotangali dumuni ni dumuni nafama caman dun. Ni nɔnɔ bɛrɛ tɛka di den ma, aw ka kan ka dumuni tobilen ni a nɔninen di a ma, i n’a fɔ shɛsogo, shɛfan nɛrɛmuguma, sogo, jɛgɛ, walima shɔ fara a kan. Shɔ yɛlɛma ka di ni a fara bɔlen don a la ani ni a tobira ka ɲɛ, ka tila ka a nɔni.

Ni den bɛka nɔgɔya, a bɛ se ka nɔnɔ caman min ka sɔrɔ kɔnɔboli ma a minɛ.

Kɔnɔbolifuraw:

Kɔnɔboli suguya caman bɛ yen fura takun tɛ olu la. Nka a dɔw la, a fura yɛrɛ tali nafa ka bon kosɛbɛ. Kɔnɔboli fura caman tɛ mako bɛrɛ ɲɛ. Dɔw fana bɛ se ka kasaara lase mɔgɔ ma:

A ka ca a la, fura minnu tɔgɔ bɛna kofɔ aw ye sisan a ka fisa aw kana olu ta kɔnɔboli furakɛli la:

Kɔnɔboli fura dɔw bɛ yen i n’a fɔ loperamidi (lopéramide), uzinitigi tɔgɔ dalen Imodiyɔmu (Imodium) walima difenɔkisilati (diphénoxylate), uzinitigi tɔgɔ dalen Lomotili (Lomotil), bɛ kɔnɔboli mada ka a cuncun. Nka, olu bɛ se ka basi lase mɔgɔ ma walima ka kɛ sababu ye ka bana mɛn sen na. Ninw tɛ farilajidɛsɛ ni banakisɛ yɛlɛmali nɔgɔya.

Kɔnɔboli furaw bɛ bana dan sira la. U bɛ banakisɛ bali ka bɔ.

Kɔnɔboli fura min ɲagaminen don ni neyomisini (néomycine) walima sitɛrɛpitɔmisini (stréptomycine) ye, olu man kan ka ta. U bɛ nugu bɔsi wa a ka ca a la u ka tiɲɛni ka bon ni u ka ɲɛni ye.

Banakisɛ­fagalan i n’a fɔ anpisilini ni tetarasikilini, olu bɛ se ka ta kɔnɔboli suguya damadɔ dɔrɔn de la (aw ye sɛbɛn ɲɛ Banakisɛ­fagalanw tata hakɛ dɔnni nafa lajɛ). Nka u bɛ shɛ ka kɔnɔboli bila mɔgɔ la fana, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnniw. Nin fura ninnu talen tile 2 walima tile 3 kɔ ni kɔnɔboli juguyara ka tɛmɛ kɔrɔlen kan, aw bɛ a tali jɔ. Fura ninnu bɛ se ka kɛ kɔnɔboli sababu ye.

Kuloranfenikɔli (chloramphénicol) tali ma ɲi (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kuloranfenikɔli, chloramphénicole lajɛ) wa a man kan ka ta kɔnɔboli la abada walima ka a di denyɛrɛniw ma minnu tɛ kalo 1 bɔ.

Kɔnɔmagayafura ni fiyɛlilanw man kan ka di kɔnɔbolitɔ ma abada. A bɛ a juguya ka dɔfara a tigi farilaji dɛsɛ kan.

Furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen ka a ɲɛsin kɔnɔboli suguyaw ma: 

Ni kɔnɔboli suguya caman furakɛra ka ɲɛ ni jimafɛnw minni ni dumuni caman dunni ye ka sɔrɔ fura ma ta. Nka tuma dɔw la furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen ka kan ka kɛ.

Furakɛli waati la, aw ye a to aw hakili la ko kɔnɔboli suguya dɔw bɛ yen, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni a bɛ denmisɛnniw na, olu caman sababu ye bana wɛrɛw ye minnu tɛ nugulabanaw ye. Aw ye jateminɛ kɛ tulodimi, mimi ani sugunɛsiralabanaw la waati bɛɛ. Ni olu bɛ mɔgɔ la, olu ka kan ka furakɛ. Aw ye a lajɛ fana ni ɲɔni tɛ a tigi la.

Ni kɔnɔboli misɛnni bɛ den na ka mura kɛ a sen kɔrɔ, o kɔnɔboli sababu bɛ se ka kɛ banakisɛ ye, walima fiɲɛbana, wa furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen si kun tɛ. Aw bɛ jimafɛn caman di a ma ka fara den yɛrɛ diyaɲɛ dumuni bɛɛ kan.

Kɔnɔboli jugumanbaw la, banakɔtaa sɛgɛsɛgɛli ani sɛgɛsɛgɛli wɛrɛw bɛ se ka kɛ walasa ka a furakɛcogo ɲuman dɔn. Nka ni aw bɛ banakɔtaa lajɛ ani ka a taamasiɲɛ dɔw kɔlɔsi, a ka ca a la, aw bɛ se ka fɛn caman dɔn, ni ɲininkali kɛrɛn­kɛrɛnnenw kɛli ye.

1. Kɔnɔboli cunnen, walima kɔnɔboli misɛnni. Farigan tɛ min senkɔrɔ. (kɔnɔdimi? fiɲɛbana?)
2. Aw bɛ to ka jimafɛn caman min. A ka ca a la furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen wajibiyalen tɛ. A ka fisa, aw kana kɔnɔboli fura ta i n’a fɔ kawolini pɛkitini bɛ min na (kowopɛkitatima, sɛbɛn ɲɛ 380 lajɛ) walima difenɔkisilati (lomotili) ɲɛci tɛ olu la, wa fana u tɛ se ka farilajidɛsɛ furakɛ ani ka bana ban, o de la u sanni ye wari latiɲɛ ye. Aw kana u di banabagatɔgɛlɛnw ni denmisɛnw ma abada.
2. Fɔɔnɔ bɛ kɔnɔboli min senkɔrɔ (o sababuw ka ca).
3. Ni kɔnɔboli bɛ mɔgɔ min na ka fɔɔnɔ kɛ a sen kɔrɔ, a tigi farilajidɛsɛ bɛ juguya ka taa a fɛ, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni den fitiniw don. A nafa ka bɔn kosɛbɛ ka farikolonɔlabila ji di banabagatɔ ma (sɛbɛn ɲɛ Kɛnɛyaji), i n’a fɔ te, naji, ani fɛn o fɛn ye jimafɛn ye, a tigi bɛ se ka minnu min. Aw ye to ka jimafɛn di a tigi ma hali ni a bɛ a fɔɔnɔ. Dɔ bɛ se ka to a kɔnɔ. Aw bɛ dɔ di a ma miniti 5 o miniti 5 walima miniti 10 o miniti 10.
4. Ni aw dɛsɛra ka fɔɔnɔ lajɔ, walima ni farilajidɛsɛ bɛka juguya ka taa, aw bɛ kɛnɛya baarakɛla dɔ ka dɛmɛ ɲini joona.
3. Yiriyiri ni joli bɛ bɔ kɔnɔboli min na. Tuma dɔw la a bɛ basigi. Farigan tɛ a sen kɔrɔ. Kɔnɔ bɛ se ka boli tile dama dama o kɔfɛ a bɛ se ka ja tile dama dama. A bɛ se ka kɛ tɔgɔtɔgɔnin ye. Walasa ka kunnafoni wɛrɛw sɔrɔ aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔboli ni tɔgɔtɔgɔni lajɛ.)
4. Aw ye metoronidazɔli ta (métronidazole, sɛbɛn ɲɛ Metoronidazɔli, Métronidazole). Aw bɛ fura tata hakɛ dɔrɔn ta. Ni kɔnɔboli juguyara furakɛli kɔfɛ, aw bɛ dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini.
4. Kɔnɔboli jugumanba basi bɛ bɔ min na ka farigan kɛ a sen kɔrɔ. (Tɔgɔtɔgɔnin banakisɛ min bɛ wele ko Shigella).
5. Aw bɛ siporofulɔkizasini (ciprofloxacine) miligaramu 500 di a tigi ma ni baliku don, siɲɛ 2 tile kɔnɔ fo ka se tile 3 ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ Siporofulɔkizasini, Ciprofloxacine). Nka musokɔnɔmaw ani denmisɛnni minnu tɛ san 18 bɔ olu man kan ka siporofulɔkizasini ta. (Ni bana in ye denw minɛ, den minnu tɛ dɔgɔkun 8 bɔ, aw bɛ kɛnɛya baarakɛla dɔ ka dɛmɛ ɲini.)
6. Tuma dɔw la anpisilini (ampicilline, sɛbɛn ɲɛ Kunfinnin ni amɔkisisilini, L’ampicilline et l’amoxicilline) ni kotirimɔkizazɔli (cotrimoxazole, sɛbɛn ɲɛ Kotiri, Cotrimoxazole, TMP-SMX) tɛ mako ɲɛ tɔgɔtɔgɔnin banakisɛ furakɛli la nka o bɛɛ la mɔgɔw bɛ u ta.
7. Ni aw ka fura fɔlɔ talen ma mako ɲɛ tile 2 kɔnɔ, aw bɛ fura wɛrɛ lajɛ walima aw bɛ dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini
8. Muso minnu kɔnɔ bɛ kalo 3 la, olu man kan ka kotirimɔkizazɔli ta (aw bɛ sɛbɛn ɲɛ Kunnafoni nafama lajɛ).
9. Azitoromisini (azithromycine) fana ka ɲi, wa a tali ka ɲi musokɔnɔma ni denmisɛnniw ma. Mɔgɔkɔrɔbaw bɛ azitoromisini miligaramu 500 ta don fɔlɔ, o kɔ a bɛ miligaramu 250 ta don o don, fo ka se tile 4. Aw ye kɛnɛya­baarakɛla dɔ ɲininka walasa ka denmisɛnniw ta tacogo ɲɛdon.
5. Kɔnɔboli jugumanba farigan bɛ min senkɔrɔ ni basi tɛ bɔ a la.
6. Farigan sababu bɛ se ka kɛ farilajidɛsɛ ye. Aw bɛ to ka jimafɛn caman di a tigi ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɛnɛyaji lajɛ). Ni a tigi tɛka fisaya lɛri 6, jimafɛnw minnen kɔfɛ, aw ka kan ka dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini.
7. Aw bɛ a lajɛ ni tifoyidi taamasiɲɛw tɛ a tigi la. Ni o don, aw bɛ tifoyidi furakɛ (aw ye sɛbɛn ɲɛ Tifoyidi (Nɔgɔbana) lajɛ).
8. Sumaya ka ca sigida minnu na, aw bɛ kɔnɔbolifura ni sumaya fariganfuradi olu ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ Sumayabana lajɛ), kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni mɔgɔ minnu samanɛnɛ ka bon kosɛbɛ.
6. Banakɔtaa min ɲɛ nɛrɛma don, a bɛ kanga ka a kurukuru a kasa man di, basi ni yiriyiri tɛ a la. Wa tuma bɛɛ a tigi kɔnɔ bɛ tɔn, ni a ye fiɲɛ bila o kasa bɛ i n’a fɔ kiribi.
7. O sababu bɛ se ka kɛ jilatumu ye, min bɛ wele ko giardia (aw ye sɛbɛn ɲɛ Nugulabanakisɛ lajɛ) walima balodɛsɛ. A kɛra a fɛn o fɛn ye, a tigi ka kan ka jimafɛn caman min, ka dumuni nafamaw dun ani ka a lafiɲɛ tuma dɔw la, o fana ka bon furakɛli la. Tɔgɔtɔgɔnin jugumanba bɛ se ka furakɛ ni metoronidazɔli ye (aw ye sɛbɛn ɲɛ Metoronidazɔli, Métronidazole lajɛ) kinakirini (quinacrine, izinitigi tɔgɔ dalɛn Atabirine) da ka nɔgɔn nka ale kɔlɔlɔ ka bon kosɛbɛ (sɛbɛn ɲɛ Kinakirini, Quinacrine).
7. Kɔnɔboli basigilen (kɔnɔboli min bɛ mɛn sen na walima min bɛ taa ka segin).
8. O sababu bɛ se ka kɛ balodɛsɛ ye, walima bana basigilen min bɛ sɔrɔ kɔnɔnatumuw fɛ. Aw ye aw jija denw ka dumuni nafama dun siɲɛ caman tile kɔnɔ (aw ye sɛbɛn ɲɛ Dumuni dunta fanba ani dumuni dafalanw lajɛ). Ni kɔnɔboli ma jɔ o bɛɛ la, aw ye kɛnɛya baarakɛla dɔ ka dɛmɛ ɲini.
8. Kunfilanitu
9. Ni mɔgɔ min banakɔtaa ye jisalasala ye ka a ɲɛ jɛya, ani ka a ɲɛ kɛ i n’a fɔ malokoji, ani ni a ji ka ca kosɛbɛ, o bɛ se ka kɛ kunfilanitu taamasiɲɛw ye. Nin bana in bɛ jamana minnu na, a bɛ se ka kɛ bana fiɲɛbana ye (min bɛ mɔgɔ caman minɛ ɲɔgɔn fɛ) wa a ka ca a la a ka jugu denmisɛnni ni mɔgɔkɔrɔbaw de ma. Farilajidɛsɛ juguman bɛ se ka mɔgɔ minɛ teliya la kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni a tigi bɛ fɔɔnɔ. Aw bɛ to ka farilajidɛsɛ in furakɛ aw senfɛ (aw ye sɛbɛn ɲɛ Farikolojidɛsɛ furakɛcogo lajɛ) ni dɔkisisikilini walima tetarasikilini ye (aw ye sɛbɛn ɲɛ Tetarasikilini lajɛ) walima ni eritoromisini ye ni denmisɛnni don (sɛbɛn ɲɛ Eritoromisini, Érythromycine) ni bana ka jugu kosɛbɛ. Kunfilanitu bɛ sigida min na, kunfilanitu bana kunnafoni ka kan ka di sigida kɛnɛya­baarakɛlaw ma. Aw ye kɛnɛya­baarakɛlaw dɔ ka dɛmɛ ɲini.

Kunfilanitutɔ ka dilan ka kan ka labɛn in cogo la. Aw bɛ a farilaji bɔta hakɛ jateminɛ ka aw jija ka o nɔnabila. Aw bɛ to ka ji a ma tuma bɛɛ.

Den kɔnɔbolitɔ ladoncogo

Aw bɛ sin di den ma

ka fara kɛnɛyaji kan

Kɔnɔboli ka jugu kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denyɛrɛniw ni denmisɛnniw de ma kosɛbɛ. Waati dɔw la, a tɛ se fura ko la, nka ladonniko ɲuman kɛrɛn­kɛrɛnnenw ka kan ka ɲɛsin u ma barisa denyɛrɛni bɛ se ka sa joona farilajidɛsɛ fɛ.

• Aw ye to ka sin di den ma ani ka kɛnɛyaji di a ma dɔɔni dɔɔni tuma ni tuma.
• Ni bana gɛlɛya ye fɔɔnɔ ye, aw bɛ to ka sinji di a ma, nka aw bɛ a di dɔɔni dɔɔni. Aw bɛ kɛnɛyaji di a ma miniti 5 o miniti 5 (aw ye sɛbɛn ɲɛ Fɔɔnɔ lajɛ).
• Ni ji tɛ sin na, aw bɛ to ka nɔnɔ wɛrɛw di den ma dɔɔni dɔɔni walima nɔnɔ min bɛ bɔ soja la. Aw bɛ o kɛ ji wulilen na. Ni nɔnɔ in bɛka kɔnɔboli juguya, aw bɛ kolosinsin dumuniw di (i n’a fɔ shɛnaji, shɛfan, sogobu walima shɔshinen ka sukaro ka fara malo tobilen kan walima kɛnɛyaji dumuni wɛrɛw ni ji kalaman).
• Ni aw bɛ se, aw bɛ zɛnki fara a kan (aw ye sɛbɛn ɲɛ Zɛnki, Zinc lajɛ).
• Ni den tɛ kalo 1 bɔ, aw bɛ a jira kɛnɛya­baarakɛla dɔ la sani aw ka fura di a ma. Ni kɛnɛya­baarakɛla tɛ yen, den dun ka bana bɛ ka juguya, aw bɛ denw ka furaji dɔ di a ma anpisilini bɛ min na: kafeminkutu ɲɛ tilancɛ di a ma siɲɛ 4 tile kɔnɔ (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kunfinnin ni amɔkisisilini, L’ampicilline et l’amoxicilline lajɛ). Aw kana banakisɛ­fagalan wɛrɛ foyi di a ma anpisilini kɔfɛ.

Mɔgɔ ka kan ka dɔgɔtɔrɔ hakilina ɲini waati min na

Kɔnɔboli walima tɔgɔtɔgɔnin, olu farati bɛ se ka bonya sango ni a bɛ denyɛrɛni na.

Aw bɛ taa ni banabagatɔ ye dɔgɔtɔrɔso la ni nin lahalaya ninnu bɛ a la:

• Ni kɔnɔboli tɛmɛna tile 4 kan walima ni a tɛmɛna tile 1 kan den fitini na, ni a ka jugu.
• Ni kɔnɔboli ye farilajidɛsɛ bila den na walima ni a bɛka juguya a kɛlɛlifɛɛrɛw tigɛlen kɔ.
• Ni banabagatɔ bɛ fɔɔnɔ kojugu fo ka sɔrɔmuji minnta labɔ walima ni a tɛ se ka o min walima ni fɔɔnɔ tugulen tora senna ka tɛmɛ lɛri 3 kan kɛnɛyaji minni daminɛnen kɔfɛ.
• Ni banabagatɔ bɛ jaja walima ni a ɲɛda ni a senw fununen don.
• Ni banabagatɔ fanga dɔgɔyalen don kosɛbɛ, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni den fitini don walima mɔgɔkɔrɔba.
• Ni basi ka ca banakɔtaa la. O farati bɛ se ka bonya hali ni o ye a sɔrɔ kɔnɔboli man jugu (aw ye nugu gerenni yɔrɔ lajɛ gafe ɲɛ Nugu gerenni la).
• Ni kɔnɔbolitɔ banakɔtaa kɛra i n’a fɔ maloji ani fana ni mɔgɔkɔrɔba caman banana waati kelen.

Ɲininkali minnu ka kan ka kɛ kɔnɔboli waati

Kɔnɔboli furakɛcogo bɛɛ la ɲuman ye jimafɛnw minni ye. Ni kɔnɔbolitɔ bɛ se, a ka kan ka dumuni dun fana.

A ye banakɔtaa jilama caman kɛ, dimi tɛ min na waati kunkuruni kɔnɔ wa?

Banakɔtaa jilama caman bɛ se ka kɛ kunfilanitu ye. Kɔnɔboli caman ka teli ka mɔgɔ fanga dɔgɔya walima ka a faga. Aw bɛ a tigi dɛmɛ ni jimafɛnw ni dumuni ye tuma bɛɛ, o bɛ se ka a ni kisi. Aw ye gafe ɲɛ Farikolojidɛsɛ furakɛcogo lajɛ.

Basi bɛ banakɔtaa la wa (min bɛ wele ko tɔgɔtɔgɔnin)?

Tɔgɔtɔgɔnin bɛ furakɛ ni jimafɛnw minni ye. Banakisɛ­fagalan fana bɛ se ka ta. Aw ye gafe ɲɛ Kɛnɛyaji lajɛ. Sababu wɛrɛ minnu bɛ basi bɔli la banakɔtaa fɛ, olu ɲɛfɔlen don gafe ɲɛ Tɔgɔtɔgɔninbanakisɛ na.

Banakɔtaa kangalen don ani ani kasabɔlen don wa? A tigi bɛ fiɲɛ bila kosɛbɛ wa?

O bɛ se ka kɛ kɔnɔnatumu ye. Aw bɛ jimafɛnw min. Banakisɛ­fagalan bɛ se ka dɛmɛ kɛ. Aw ye gafe ɲɛ Nugulabanakisɛ lajɛ.

Kɔnɔboli daminɛna waati jumɛn?

Banakisɛ dɔw bɛ yen, i n’a fɔ kɔnɔnatumu walima tɔnɔgɔ, olu bɛ se ka kɔnɔboli kuntalajan bila mɔgɔ la. Nka kɔnɔboli bɛ se ka mɛn mɔgɔ la fana ni o ye a sɔrɔ bana wɛrɛ bɛ a tigi la i n’a fɔ:

• Balodɛsɛ, a furakɛcogo ɲuman ye dumuni witaminimaw dunni ye. Aw ye gafe ɲɛ Dumuni dunta fanba ani dumuni dafalanw ka se Ka balo dafalen dun walasa ka to kɛnɛya la lajɛ, o bɛ a fɔ ko dumuni ɲuman ye kɛnɛya ye.
• Gɛlɛya minnu bɛ nɔnɔ yɛlɛmani na furu fɛ. Aw ye gafe ɲɛ Kɔnɔboli ni nɔnɔ lajɛ, o bɛ a fɔ ko dumuni ɲuman ye kɛnɛya ye.
• Bana kuntaalajanw, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la sidabana. Aw ye sidabana ni banajuguw lajɛ (gafe ɲɛ Sigida 24 Sidabana).

Bana wɛrɛw taamasiɲɛ bɛ banabagatɔ la wa? I n’a fɔ tulodimi, farigan, walima maɲa.

Ni farigan ni fɔɔnɔ bɛ kɔnɔboli senkɔrɔ, o bɛ se ka kɛ tifoyidi ye (gafe ɲɛ Tifoyidi (Nɔgɔbana) lajɛ). Denmisɛnni ka kɔnɔboli sababu bɛ se kɛ bana ye a farifan wɛrɛ la, ni o don, ni o bana nɔgɔyara, kɔnɔboli fana bɛ ban.

• Tulodimi na, aw ye gafe ɲɛ Tulolabanaw lajɛ denmisɛnniw ta furakɛcogo kan.
• Sumayabana, aw ye gafe ɲɛ Sumayabana lajɛ.
• Ɲɔni, aw ye gafe ɲɛ Ɲɔninsa lajɛ denmisɛnniw ta furakɛcogo kan.

Banabagatɔ bɛka banakisɛ­fagalanw ta wa?

Banakisɛ­fagalanw bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ caman na wa u ka kan ka ye ka to yen fo ni u tali kɛra waajibi ye. Gafe ɲɛ Banakisɛ­fagalanw tata hakɛ dɔnni nafa lajɛ.

Kɔnɔbolibana ye dukɔnɔmɔgɔ walima sigida mɔgɔ caman minɛ ɲɔgɔn fɛ wa?

Ni kɔnɔbolibana bɛ mɔgɔ caman na, bɛɛ ka kan ka fɛɛrɛw sigi sen kan min bɛ a bali ka jɛnsɛn. O fɛɛrɛw de filɛ: aw bɛ to ka aw tɛgɛ ko safinɛ na tuma bɛɛ, ka nakɔfɛnw ni jiridenw ko walima ka u wɔrɔ, ka minijiw saniya, ani ka ɲɛgɛnw jɔ yɔrɔw la, fɛn tɛ yɔrɔ minnu na. Aw ye ji ni saniya yɔrɔ lajɛ (ɲɛ Saniya matarafali sariya kunbabaw–Ɲɛgɛnw ka kan ka jɔ yɔrɔ minnu na). Dumuni mana mɔ dɔrɔn, aw bɛ a dun joona ani ka aw tɛgɛ ko, ka dumuni tobi yɔrɔ fana saniya. Ni mɔgɔ caman jɛra ka dumuni kelen dun, ni o ye kɔnɔboli bila u bɛɛ la, a bɛ se ka kɛ dumuni in tun man ɲi.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →