Jiginni fɔlɔ
Sigida 19 Denbaw ni matɔrɔniw ka kunnafoniw
Jiginni ye Ala ka baara ye. Ni denba ka kɛnɛ, a bɛ se ka jigin k’a sɔrɔ mɔgɔ m’a dɛmɛ. Ni lajiginnimuso ye tintɔ a yɛrɛ ma yɔrɔ dɔw la jiginni senfɛ, o bɛ dɔ bɔ jiginni gɛlɛyaw la.
Tuma dɔw la, tin dɔw ka gɛlɛn. Ba walima den bɛ se ka tɔɔrɔ sɔrɔ jiginni waati. N’aw y’a ye ko jiginni bɛna gɛlɛya, a ɲininnen don aw fɛ, dɔgɔtɔrɔ dɔ ka muso lajigin.
Aw y’aw hakili to nin na: Ni bana dɔ bɛ lajiginnikɛla la i n’a fɔ farigan, sɔgɔsɔgɔ, mimi walima ni joli b’a fari fan dɔ la, a ka fisa mɔgɔ wɛrɛ ka muso lajigin walasa ka denba ni den kisi nin bana ninnu ma.
Gɛlɛyaba bɛ sɔrɔ jiginni minnu na, olu de filɛ:
Jiginni fɔlɔ
Kɔnɔɲɛ fɔlɔwlabanw bange caman kɔfɛ
Walasa ka da a la ko den kun jigincogo ka ɲi, aw bɛ a kunkolo dogidogi nin cogo la:
1. Aw bɛ ba bila a ka ninakili ni fanga ye.
Aw bɛ aw bolokɔni den fila don solo kolo kɔrɔ.
Aw ye kɔnɔbara sanfɛla dogidogi ni bolo kelen ye.
Den bobara bɛ yɔrɔ min na, o yɔrɔ de ka bon.
Ni aw ye a ye ko sanfɛla ka bon, o kɔrɔ ye ko den bobara bɛ yen de.
Kungolo ka gɛlɛn ani a koolilen don. Ni aw ye a ye ko dugumana ka dɔgɔn, o koro ye ko den kungolo bɛ yen de.
Ni aw ye a ye ko dugumana ka bon, o kɔrɔ ye ko den bobara bɛ yen de.
2. Aw bɛ a digi dɔɔni dɔɔni ni kinibolo ye ka taa kɛrɛ kelen fɛ. O kɔ aw bɛ a digi dɔɔni dɔɔni tuguni ni numanbolo ye ka taa kɛrɛ dɔ in fɛ walasa ka den dacogo ɲɛ.
Ni aw ye den bobara digi dɔɔni dɔɔni ka taa kɛrɛ kelen fɛ, a fari bɛɛ bɛ bɔ a nɔnabila.
Nka ni aw ye a kungolo digi dɔɔni ka taa kɛrɛ kelen fɛ, a kan bɛ kuru, dugumana tɛna bɔ a nɔ na.
Ni den bɛ kɔnɔbara sanfɛla la, aw bɛ se k’a kungolo digi dɔɔni. Nka, ni a kungolo ye bɔli daminɛ, aw man kan ka maga a la tugun.
Tuma dɔw la, muso kɔnɔɲɛ fɔlɔ la, den b’a ɲini ka bɔli daminɛ dɔgɔkun fila sani tin waati ka se. Tɔw la, den tɛ nali daminɛ ni tin ma wuli.
Ni den kun sinnen don duguma, a ka c’a la jiginni bɛ kɛ nɔgɔya la.
Ni den kungolo sinnen don sanfɛ, jiginni bɛ sɔn ka gɛlɛya (den bɛ na a sen kan). O la a ka fisa muso ka taa jigin dɔgɔtɔrɔso la walima a yɔrɔ kana janya kɛnɛyaso la.
Ni den b’a kɛrɛ kan, muso ka kan ka taa jigin dɔgɔtɔrɔso la cogo bɛɛ la, n’o tɛ kasaara bɛ se ka ba ni den fila bɛɛ sɔrɔ (sɛbɛn ɲɛ Jiginni gɛlɛyaw).
Tin dimi bɛ bɔ wolonugu ka samasamani de la.
Ni dimi madara, o kɔrɔ ye ko wolonugu tɛ k’a lamaga i n’a fɔ a bɛ ja la cogo min na.
Dimi waati, wolonugu bɛ kɔrɔta, i n’a fɔ a bɛ ja la cogo min na.
Dimi b’a to wolonugu bɛ sama ka bɔɲɔgɔn na.
Jiginni ye taabolo saba ye:
Taabolo fɔlɔ bɛ se ka se lɛrɛ 10 fo lɛrɛ 20 ni kɔ ma, ni muso kɔnɔɲɛ fɔlɔ don. Jiginni tɔw la, a tɛ tɛmɛ lɛrɛ 7 walima lɛrɛ 10 kan, nka yɛlɛma bɛ se ka don a la.
Taabolo fɔlɔ waati, ba man kan k’a tɔntɔn walasa ka jiginni teliya. Waajibi don o taabolo kuntaala bɛ se ka janya nka ba tɛ dimi dɔn o waati. Aw bɛ hakilisigi kumaw fɔ, k’a jira a la ko nin bɛ kɛ muso caman na. Ba man kan k’a tɔntɔn sani den ka lamagali daminɛ. A ka kan k’a tɔntɔn ni ŋuna nana.
Ba ka kan ka banakɔtaa ni ɲɛgɛnɛ bɛɛ kɛ sani jiginni waati cɛ.
Ni ba ma ɲɛgɛnɛ ni banakɔtaa bɛɛ kɛ, o bɛ se ka den nali gɛlɛya.
Tin waati, a ka fisa ba ka to ka ɲɛgɛnɛ kɛ. Ni a ye a sɔrɔ a mɛnna a ma banakɔtaa kɛ, kɔnɔ koli bɛ se ka jiginni teliya.
A ka kan ka jimafɛn caman min. Ni tin mɛnna sen na, a ka kan ka dumuni dɔɔni fana kɛ. Ni a bɛ fɔɔnɔ, a ka kan ka kɛnɛyaji, furaji walima jiridennɔnɔ dɔɔni min ni dimi dara.
Fo ka se daga cili ma, muso ka kan ka to ka taama-taama, ani ka to k’a lafiɲɛ, ni ka taama taama tugun, siɲɛ damadama.
Jiginni taabolo fɔlɔ in waati, tinminɛmuso ka kan:
Lajiginni muso man kan ka a digi muso tintɔ kɔnɔ kan, wa a man kan k’a ɲini a fɛ a k’a tɔntɔn nin taabolo fɔlɔ in senfɛ.
Ni muso sirannen don walima dimi ka bon a kan, aw b’a fɔ a ye a ka fiɲɛ sama ka bila dɔɔni dɔɔni ni dimi dara. O b’a dɛmɛ ka dimi kun. Aw b’a jira a la ko dimi kɔtigɛbali de ka ɲi barisa o bɛ jiginni teliya.
Jiginni taabolo filanan ye den nali ye. A bɛ daminɛ ni daga cili ye. A kuntaala ka surun ani a dimi ka nɔgɔn ni taabolo fɔlɔ ye. Ni dimi daminɛna, muso ka tɔntɔnni fanga bɛ bonya fo a bɛ wɔsi. Dimiw ni ɲɔgɔn cɛ, sunɔgɔsu bɛ muso ta.
Walasa a ka se k’a tɔntɔn ka ɲɛ, muso ka kan ka fiɲɛ sama kosɛbɛ, i n’a fɔ a bɛka banakɔtaa kɛ. Ni den mɛnna a ma na daga cilen kɔfɛ, o kateli ka kɛ ni muso kɔnɔɲɛ fɔlɔ don, a ka kan k’a kunberew kuru i n’a fɔ a jiralen don jaw la cogo min na.
A sonsorolen
A sigilen
walima a dalen
Ni musoya dayɛlɛnna, ka a kɛ mɔgɔ bɛ se ka den kungolo ye, tinminɛmuso ka kan k’a labɛn ka den kunbɛn.
O waati la, tintɔ man kan ka a lajɛ ka nguna ni faga ye, a ka a to den kun ka bɔ dɔɔni dɔɔni. O bɛ a to musoya kana fara (aw ye gafe ɲɛ Ni musoya joginna jiginni senfɛ lajɛ walasa ka kunnafoni caman sɔrɔ).
Ni gɛlɛya tɛ jiginni na, tinminɛmuso man kan k’a bolo don den nɔ fɛ abada barisa bolo nɔgɔ bɛ se ka bana jugu lase denba ma jiginni kɔfɛ.
Ni den kungolo bɔra, tinminɛmuso ka kan k’a kunbɛn, nka a man kan ka a sama cogosi la.
Ni gan b’aw bolo, aw b’o don ka tin minɛ, o kun ye ka ba ni denyɛrɛni ani tinminɛmuso tanga bana ma.
Den bɛ na diɲɛ kɔnɔ nin cogo in de la i n’a fɔ ja ninnu b’a jira cogo min:
1. Nin yɔrɔ in na, muso ka kan k’a tɔntɔn kosɛbɛ.
2. Yan, muso man kan k’a tɔntɔn kosɛbɛ. A ka kan ka fiɲɛ sama ni fanga kosɛbɛ ka sɔrɔ k’a bila dɔɔni dɔɔni. O b’a to a tɛ jogin.
3. Tinminɛmuso ka kan k’a kɔlɔsi ko den ɲɛsinnen don dugumana ma. Ni aw ye nɔgɔ ye den da n’a nu na, aw b’a saniya ka bɔ o la joona (sɛbɛn ɲɛ Jiginni gɛlɛyaw).
4. O kɔ, fari bɛɛ bɛ lamaga walasa kamakunw bɔli ka nɔgɔya.
1. Tinminɛmuso bɛ se ka kungolo minɛ a bolo fila la k’a ɲɛsin koɲuman dugumana ma walasa kamakun kelen bɔli bɛ nɔgɔya.
2. O kɔ, a bɛ kungolo munumunu k’a ɲɛsin sanfɛwalasa kamakun tɔ kelen ka se ka bɔ.
Nka ba de ka kan ka baara bɛɛ kɛ. Tinminɛmuso man kan ka den kungolo sama, walima k’a kan tɔnɔmi, o bɛ se ka fiɲɛ bila den na.
Jiginni taabolo sabanan bɛ daminɛ ni den nali ye. A bɛ laban ni tonso bɔli ye. Tonso bɛ bɔ miniti 5 ni miniti 15 ni ɲɔgɔn cɛ den bangenen kɔfɛ. Sani o cɛ, aw ka kan ka den labɛn. Ni basi bɔnta ka ca (sɛbɛn ɲɛ Basi bɔnni) walima ni tonso ma bɔ lɛrɛ kelen kɔnɔ, aw bɛ taa ni ba ye dɔgɔtɔrɔso la.