Sigida 11
Balo nafama: Mɔgɔ ka kan ka mun ni mun dun walasa a to ka kɛnɛya la?

Adamaden kelen kelen bɛɛ mako bɛ balo la walasa ka mɔdiya, ka se ka baara kɛ ani ka to kɛnɛya la. Sisan banaw caman sababu ye farikolo labɔbaliya ye balo nafama na.

Mɔgɔ min man girin walimaa man kɛnɛ barisa a tɛ balo nafama sɔrɔ ka dun walima a tɛ dumuni caman sɔrɔ, a bɛ fɔ ko o tigi balocogo man ɲi walima balodɛsɛ bɛ a la. Balodɛsɛ bɛ o tigi degun.

Balo ɲuman dunbaliya bɛ bana minnu lase adamaden ma

An bɛna kuma bana minnu kan, olu caman sababu ye balodɛsɛ ye. O banaw filɛ:

Denmisɛnniw na

• Den bɛ mɔgoya ani fana a tɛ fanga sɔrɔ;
• Den bɛ mɛn ka sɔrɔ a ma taama, a ma kuma walima ka a hakili dayɛlɛ;
• Kɔnɔ bɛ tɔn, bolow ni senw bɛ misɛnya;
• A senw, a ɲɛda ni a bolow bɛɛ bɛ tɔn wa tuma dɔw la a bɛ joliw walima nɔw bila fari la;
• Banaw, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la bana minnu bɛ mɛn senna wa u furakɛ ka gɛlɛn ni farafinfuraw ye (i n’a fɔ ziramugu) walima ni tubabufuraw ye;
• Nisɔngoya, farifaga;
• Kunsigiw bɛ bila kelen kelen walima ka bɔn, walima u ɲɛ bɛ yɛlɛma walima u tɛ manamana;
• Ɲɛw ji bɛ ja, a tigi tɛ yeli kɛ ka ɲɛ su fɛ (surɔfiyen).

A bɛ taamasiɲɛ minnu kɛ mɔgɔ bɛɛ la

• fangadɔgɔya ni sɛgɛn;
• dumunikɛbaliya;
• jolidɛsɛ (sayijɛ);
• joliw da kɛrɛw la;
• dimi walima ŋɛɲɛ nɛ na;
• senw bɛ tɔn walima u bɛ girinya

An bɛna kuma bana minnu kan olu sababuw bɛ se ka kɛ fɛn wɛrɛw ye nka olu bɛ se ka juguya ka a sababu kɛ balodɛsɛ ye. O banaw filɛ:

• kɔnɔboli;
• tuma bɛɛ banamisɛnniw;
• mankan tulo kɔrɔ;
• kungolodimi;
• ɲintaraw bɛ bilen walima u bɛ joli bɔ;
• joli bɛ kɛ wolo kɔrɔ;
• nuci;
• kɔnɔdimi;
• fari bɛ ja ani ka pɛrɛnpɛrɛn;
• dusukun tantanni bɛ teliya walima naka bɛ tara;
• a tigi bɛ jɔrɔ ka a hakilinakow caya ka kɛnɛ
• biɲɛdimi;

Musokɔnɔma ka dumuni nafama dunbaliya bɛ fangadɔgɔya ni jolidɛsɛ lase a ma ani a bɛ se ka kɛ a sata ye jiginni senfɛ walima a kɔfɛ; kɔnɔtiɲɛ sababuw dɔw ye dumuni nafama dunbaliya ye, walima a bɛ se ka kɛ sababu ye den ni ni tɛ bange, a dɔw la, den bɛ dɔgɔya walima a bɛ kɛ lujuratɔ ye.

Dumuni nafama dunni bɛ a to farikolo bɛ bana kun.

Bana minnu fɔlen filɛ, olu sababu fɔlɔ ye dumuni nafama dunbaliya ye. Nka, o kɔ dumuni nafama dunbaliya b’a to farikolo bɛ dɛsɛ ka bana suguya bɛɛ kun, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la banakisɛbanaw:

• Den minnu tɛ dumuni nafama dun, kɔnɔboli juguman ka teli ka dadigi kɛ olu la walima ka u faga ka tɛmɛ denw kan, den minnu bɛ dumuni nafama sɔrɔ.
• A ka ca a la ɲɔnisa ka jugu denw ma, den minnu tɛ dumuni nafama dun.
• Mɔgɔ minnu tɛ dumuni nafama dun, sɔgɔsɔgɔninjɛ ka teli ka olu de sɔrɔ ani ka juguya u ma.
• Mɔgɔ minnu balocogo man ɲi ni u bɛ dɔlɔ min kosɛbɛ, biɲɛdimi ka teli ka o tigiw minɛ ani ka degun.
• Mɔgɔ minnu tɛ dumuni nafama dun, banamisɛnniw ka teli ka juguya olu ma. Misali la u ka mura bɛ juguya, ka mɛn senna walima walima ka laban ka sinkɔrɔkɛrɛdimi bila u la.

Dumuni nafama dunni bɛ banabagatɔ dɛmɛ ka kɛnɛ joona.

Dumuni nafama dunni ma dabɔ banaw kunbɛnni dɔrɔn kama, u bɛ farikolo dɛmɛ ka banaw kɛlɛ ani ka banabagatɔ kɛnɛya. O de kama ni mɔgɔ man kɛnɛ, dumuni nafamaw bɛ kɛrɛnkɛrɛn a ye.

Nka o n’a ta bɛɛ la denba dɔw tɛ sɔn ka dumuni nafamaw di u den banabagatɔ walima u kɔnɔbolitɔ ma; o de bɛ kɛ sababu ye ka u denw fanga ban, u farikolo tɛ se ka bana kɛlɛ wa bana ka teli ka u faga. Den banabagatɔ ka kan ka dumuni nafamaw dun! Ni den banabagatɔ ma sɔn dumuni na, aw bɛ a nɛgɛn walasa a ka dɔ dun.

Den banabagatɔ ka kan ka dumuni caman dun ani ka ji caman min. Nka tuma dɔw la dumuni nege tɛ a minɛ. O la, aw bɛ aw muɲu a kɔrɔ, ka a nɛgɛ ka dumuni di a ma siɲɛ caman tile kɔnɔ. Aw bɛ aw jija a ka jimafɛn caman min walasa ka sugunɛ caman kɛ tile kɔnɔ. Den min tɛ se ka dumuni girinmaw dun, aw bɛ u nɔɔni ka di a ma, walima aw bɛ seri ni naji tobi ka di a ma.

Tuma dɔw la balodɛsɛ taamasiɲɛw bɛ a daminɛ ka ye ni bana wɛrɛ bɛ a tigi la. Misali la den min ka kɔnɔboli mɛnna senna, o tigi bolow ni a senw ni a ɲɛda bɛ tɔn, ka tila ka finmanfinmanw kɛ a fari fan dɔw la ani ka joliw bɔ a senkalaw la. Olu ye balodɛsɛ jugumanba taamasiɲɛw ye. O kama, den ka kan ka balo ni dumuni nafama ye waati bɛɛ! O kɔ aw bɛ aw jija ka dumuni di den ma siɲɛ caman tile kɔnɔ.

Bana waati o, a bannen kɔ o, a ka fisa ka dumuni nafama dun.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →