Mara

mɛrɛntɛ

Bana in ka ca farafinna, mɛkisiki jamana worodugu yɔrɔ dɔw ani ameriki worodugu ni a kɔgɔdugu cɛ. O bana in sababu ye tumumisɛnniw (banakisɛ) ye minnu bɛ sɔrɔ dimɔgɔ fitini dɔw fɛ ni u bɛ wele ko “dimɔgɔ finman” walima mɛrɛntɛ. U bɛ bana in ta mɔgɔ dɔ la ka yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛ la

O tumu (banakisɛ) ninnu bɛ mɔgɔ sɔrɔ dimɔgɔ finman ninnu ka kinni de fɛ.

Mara taamasiɲɛw:

• Dimɔgɔ (mɛrɛntɛ) in ka kinni tɛmɛnen kɔfɛ ka kalo caman kɛ, kurukuru dɔw bɛ bɔli daminɛ a tigi fari la; u ka teli ka bɔ ka a ta mɔgɔ disi la ka jigin, disi ani a worow la. A ka ca a la kuruden 3 ka se 6 ɲɔgɔn ma, u tɛ dimi wa u bonya bɛ se ka a ta santimɛtiri 2 la ka se santimɛtiri 3 ma.
• A tigi fari bɛ se ka a ŋɛɲɛ kosɛbɛ ka a sababu kɛ banakisɛ ninnu ye.
• Dimi bɛ kɛ a tigi kɔ, a kamakun, ani a kɛrɛ la, (walima a tigi fari fan bɛɛ)
• Gɛnɛgɛnɛw bɛ bonya.
• A tigi kɔ walima a kɔnɔ golow bɛ se ka girinya ani ka u kuru kuru i n’a fɔ lenburuba fara ka tɛmɛ u cogo kɔrɔ kan. Walasa aw ka a ye, aw bɛ a fari lajɛ yeelenmayɔrɔ la.
• Ni bana in ma furakɛ joona, a tigi fari bɛ ŋɛɲɛya ka taa a fɛ. Nɔ jɛmanw bɛ se ka bɔ a tigi ɲɛda ni senw na. A tigi senyanfan golo bɛ pɛrɛnpɛrɛn.
• Ɲɛnabanaw bɛ se ka fiyentɔya lase mɔgɔ ma. Ɲɛ bɛ fɔlɔ ka bilen, o kɔ a bɛ ji bɔ, a bɛ tila ka ɲɛdimi taamasiɲɛ jira (sɛbɛn ɲɛ Ɲɛmɔgɔninabana lajɛ). Ɲɛkisɛ bɛ lafin ka a tigi jenijeni i n’a fɔ ɲɛjali (sɛbɛn ɲɛ Surɔfiyen ni ɲɛ jali (Hypovitaminose A) lajɛ). A bɛ laban ka a tigi ɲɛw minɛ a la (fiyen) ka a sababu kɛ joli bilali ye ɲɛkisɛ la, bugun, ɲɛnatansiyɔn, ani gɛlɛya wɛrɛw.

Tuma caman, ɲɛ ko gɛlɛyaw bɛ daminɛ san 10 fo ka se san 15 ma mɔgɔw la minnu ɲɛlabanamisɛnni tɛ kɔtigɛ. A bɛ daminɛ ni ɲɛ ka yeta dɔgɔyali ye fitiri fɛ, o kɔ yeli bɛ gɛlɛya a tigi ma dɔɔni dɔɔni (aw ye sɛbɛn ɲɛ Ɲɛnatansiyɔn basigilen lajɛ ɲɛnatansiyɔn sɛgɛsɛgɛli bɛ sɔrɔ ɲɛ min kan), o kɔ, yeta yɛrɛ bɛ dɔgɔya hali tile fɛ, fo ka laban ka tunu pewu, o la banabagatɔ bɛ fiyen.

Aw ye taa aw ɲɛ lajɛ kabini aw ka yeli bɛ dɔgɔya sufɛ. O lajɛli in senfɛ, fiɲɛ caman wɛrɛw bɛ se ka ye. Nka fɛn min bɛ se ka to o sɛgɛsɛgɛli in ka sira sɔrɔ, o de ye mikorofilɛri ye (microfilaires) (tumunmisɛnni/banakisɛ) minnu bɛ kɛ ɲɛ kɔnɔ ni a bɛ se ka ye ka sɔrɔ i ma fosi don i ɲɛ na, nka o ni a ta bɛɛ a ka kan ni dɔgɔtɔrɔ dɔ ka lajɛli ye, a baarakɛminɛn ɲumanw bɛ min bolo. Ni aw sigara hali dɔɔni, aw bɛ taa aw yɛrɛ lajɛ joona dɔgɔtɔrɔso la.

Mara furakɛcogo:

Furakɛli teliman ani a daminɛni joona, o bɛ se ka mara fiyen bali. Nin bana in basigilen don yɔrɔ minnu na, aw bɛ furakɛli daminɛ yen kabini aw bɛ a taamasiɲɛ fɔlɔw ye. Ni ɲɛ ye tiɲɛni daminɛ a furakɛli bɛ gɛlɛya ka taa a fɛ wa fura yɛrɛ bɛ se ka a tɔ juguya. O furakɛli ka gɛlɛn, aw bɛ taa dɔgɔtɔrɔso la.

• Iwɛrimɛkitini (Ivermectin), izinitigiw tɔgɔ dɔ ye mɛkitizan (Mectizan), ye mara furaw bɛɛ la ɲuman ye, tuma dɔw la a bɛ di fu sigida kɛnɛyasow la.
• Diyetilikaribamazini (Diéthylcarbamazine) ni ruwamini (ruamin) ye fura wɛrɛw ye minnu fana bɛ se ka mara furakɛ, nka u ka tiɲɛni ka ca ni u ka ɲɛni ye, kuma tɛ ni joli bɛ ɲɛ kan. U ka kan ka di dɔgɔtɔrɔ dɔrɔn de ka yamariya kɔnɔ. Walasa ka a tata ni a tacogow don, aw ye sɛbɛn ɲɛ Marafura lajɛ.
• Ŋɛɲɛfuraw bɛ dɔ bɔ ŋɛɲɛ na (aw ye sɛbɛn ɲɛ Faritanabanaw ni fɔɔnɔ: fariŋɛɲɛfuraw lajɛ).
• Opereli dabɔra ka ɲɛ falakaw wuli, ni o baaraw daminɛna u waati la, o bɛ se ka dɔ bɔ a banakisɛ hakɛ la.

Bana kunbɛncogo

• Mɛrɛntɛniw bɛ balo kɔdaw la. An ka kan ka o yɔrɔw binw ani a jiriw tigɛ ka bɔ yen walasa ka dimɔgɔ ninnu hakɛ dɔgɔya.
• Aw ye kɛnɛma dali dabila, kɛrɛn­kɛrɛnnenya na, tile fɛ: dimɔgɔ ninnu bɛ mɔgɔw kin tile de fɛ kɛnɛma.
• Aw ye mɛrɛntɛniw kɛlɛbaga jɛkuluw dɛmɛ u ka baara la.
• Furakɛli joona bɛ se ka fiyen bali ani ka dankari kɛ bana in cayali la. Aw ye taa lajɛli kɛ kabini bana taamasiɲɛ fɔlɔw.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →