Sigida 17
Ɲinw, ɲintaraw ani dakɔnɔna

Ɲinw ni ɲintaraw tangacogo

Ɲinw ni ɲintaraw tangacogo nafa ka bon kosɛbɛ barisa:

• Ɲin ɲumanw de bɛ se ka dumuniw ɲimi ka nugu walasa ka u yɛlɛma diya.
• O bɛ ɲinw tanga sɔkɔli, funu ni nɛ tali ma.
• Ni saniyabaliya kɛra sababu ye ka ɲinw tiɲɛ, o bɛ se ka laban ɲindimi juguma ma fo ka se farikolo tɔ ma.

Walasa ɲinw ni ɲintaraw ɲuman ka to:

1. Aw bɛ fɛntimimanw dunkojugu dabila. Fɛntimimanw (timikala, bɔnbɔn, bisiki, te walima kafe sukaroma, minfɛn sukaroma (timimanw), olu bɛ ɲinw tiɲɛ.

Aw kana denmisɛnw deli bɔnbɔn dun na. O de bɛ u ɲinw tanga ɲindimi ma.

2. Aw ka kan ka aw da ko don o don sango ni aw ye sukaromafɛn dun. Ni aw denw ye ɲin bɔ dɔrɔn, aw bɛ u da koli daminɛ. O kɔ, aw bɛ sɔrɔ ka u yɛrɛ dege da kocogo la u yɛrɛ ye, ani ka u kɔlɔsi ni u bɛka a kɛ ka ɲɛ.

Aw bɛ ɲin jɔsi ka jigin ka yɛlɛ i n’a fɔ a bɛ ja in na cogo min, a tɛ jɔsi ka taa kɛrɛ ni kɛrɛ la.

Aw bɛ ɲinw kɔ ni u ɲɛ tereke ka ɲɛ.

3. Ni filiyɔri (fluorure) man ca sigida min ji ni a dumuniw na, ni aw ye o dɔ kɛ minniji la walima ɲin yɛrɛ la, o bɛ ɲin ka kɛnɛya sinsin. Kɛnɛyabaarayɔrɔ dɔw bɛ filiyɔri kɛ denmisɛnw ɲin na siɲɛ 1 walima siɲɛ 2 san kɔnɔ. Ani fana, dumuni minnu bɛ bɔ kɔkɔji la, filiyɔri caman bɛ olu fanba la.
4. Aw ye aw hakili to nin na: filiyɔri bɛ kɛ pɔsɔnni ye ni a cayara ka tɛmɛ a hakɛ kan. Aw bɛ a kɛ ni hakili ye ani ka a mabɔ denmisɛnw na. Sani aw ka filiyɔri kɛ aw ka minniji la, aw bɛ ji sɛgɛsɛgɛ ka a dɔn filiyɔri hakɛ min ka kan ka kɛ a la.
4. Aw kana denkɔrɔbaw ladumuni kosɛbɛ ni biberɔn ye. Ni den ka dumuni dun cayara biberɔn na, o bɛ jitimiman sigi a ɲinw kɔnɔ min bɛ kɛ sababu ye ka u toli joona. (An yɛrɛ man kan ka den balo ni biberɔn ye abada. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Denyɛrɛni balocogo lajɛ)

An diyagoyalen tɛ ka an da ko ni ɲinkobɔrɔsi ye

Aw bɛ se ka jiribolominsɛnni dɔw tigɛ i n’a fɔ sumayajirinibolo, ɲamabolo,

Aw bɛ o tigɛ ka kɛ gɛsɛ ye,

Aw bɛ o ɲimi ka a fu bɔ min bɛ kɛ ka ɲin tereke.

Walima aw bɛ kalamani dɔ tigɛ ka finimuguni meleke o kun kelen na walima ka a meleke aw bolokɔni na, ka o kɛ ka aw ɲinw tereke.

Finimuguni melekelen don kalamani na

Waajibi tɛ aw ka dakosafinɛ san

Ji dɔrɔn bɛ wasakɛ ni aw ye a tereke ka ɲɛ. Ka ɲinw ni ɲintara tereke ni fɛn magaman ye min kolo ka gɛlɛn dɔɔni, o bɛ se ka ɲin saniya. Mɔgɔ dɔw bɛ u ɲinw tereke ni finfin ye walima kɔkɔ. Aw bɛ bikaribonati dɔɔni (bicarbonate) ni kɔkɔ dɔɔni ɲagami ka o mugu da ɲinkobɔrɔsi la walima gɛsɛ la, ka o ɲigin ji la walasa u ka to bɔrɔsi walima gɛsɛ la.

Ni ɲindimi bɛ mɔgɔ la ka ban:

Walasa ka ɲin tanga dimi ni nɛ tali ma, aw bɛ sukaromafɛn dunni nɛmɛnɛmɛ ani ka da koli matarafa dumuniw kɔfɛ.

Ni aw bɛ se, aw bɛ aw teliya ka taa ɲinfurakɛla fɛ yen joona. Tuma dɔw la ni aw kɔnna a furakɛli ma, ɲinfurakɛla bɛ se ka a nɔgɔ labɔ ani ka a datugu min bɛ a to a bɛ mako ɲɛ tuguni san caman.

Ni wo bɛ aw ɲin na, aw kana sigi fo a dimi ka juguya kosɛbɛ. Aw ye taa ɲinfurakɛla dɔ fɛ yen min bɛ a datugu o nɔgoni bɛɛ la.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →