Balodɛsɛ ni jolidɛsɛ

Nɔnɔmugu

Sinji ɲɔgɔn tɛ den nɔnɔw na. Farikolojɔ witamini ni minirali caman bɛ a la. Ji tɛ muso minnu sin na, olu bɛ se ka nɔnɔw di u denw ma, nɔnɔmugu ye o dɔ ye. Walasa den ka nafa sɔrɔ a ka dumuni duntaw la, aw bɛ nɔnɔmugu ni sukaro ani tobilikɛ tulu dɔɔni ɲagami u la (aw ye gafe ɲɛ Denmisɛn fitiniw balocogo ɲuman lajɛ).

Bɔli ɲɛ 1 jiwulilen na, aw bɛ

• Kafeminkutu ɲɛ 12 nɔnɔmugu ta
• Kafeminkutu ɲɛ 2 sukaro,
• Kafeminkutu ɲɛ 3 tulu

Witamini suguya caman faralen ɲɔgɔn kan

Dumuni nafamaw de ye witamini ɲumanbaw ye. Nka ni dumuni nafamaw tɛ sɔrɔ, ka a sɔrɔ ni muso farikolo mako bɛ a witamini caman na kɔnɔmaya waati la, a ka kan a ka witamini dorokolenw ta.

Witamini dorokolenw ni jolisegin dumuni suguya caman bɛ sɔrɔ nka a furakisɛlamaw de sɔngɔ ka nɔgɔn. Nafa tɛ witamini dorokolenw pikiri la wari tiɲɛ kɔ, wa u bɛ se ka dimi wɛrɛw lawuli ani ka na ni bana kuntanw fana ye. Tuma dɔw la witaminiw nafama tɛ kɛ fangasɔrɔ dumuniw ani funtenidonnanw la, wa a ka ca a la u sɔngɔ ka gɛlɛn ka tɛmɛ u nafa kan.

A tacogo

Witamini dorokolenw caman bɛ ta kisɛ 1 tile kɔnɔ, nka aw bɛ a forokoni kalan walasa ka a tacogo dɔn.

Witamini A, yelidiyalan (Vitamine A): Ka suranfiyen ni ɲɛkilitara kunbɛn

Suranfiyen ni ɲɛkilitara ka teli yɔrɔ minnu na, mɔgɔw mako bɛ jiriden nɛrɛmaw ni nakɔfɛnw dunni na ɲugubuludumuniw, ani dumuni dɔw n’a fɔ fanw ni biɲɛw. Komin olu sɔrɔli tɛ ko nɔgɔn ye tuma bɛɛ – waati kunkurunninko ye min ye– farankanbalo Witamini A dili denw ni jubaatɔw ma kalo o kalo, o ye hakilina ɲuman ye.

Kunnafoni nafama

I kɛ man di ka Witamini A camanba sɔrɔ dumuni kelen kɔnɔ. Nka a caman fana sɔrɔli min bɛ an ka furakisɛ tataw kun bɔ bonya la i n’a fɔ furakisɛw, furajibaraninw walima tulukun cogo, o fana man ɲi. I kana sɔn ka a dunta hakɛ tɛmɛ a laɲininen hakɛ kan.

A tacogo

N’a bɛ di den fitiniw ma, aw bɛ mugu bɔ ka a ni sinji dɔɔni ɲagami ɲɔgɔn na. Ni furajibaranin don, aw bɛ o da tigɛ ka o ji kɛ den da.

Walasa ka Witamini A ntanya kunbɛn fari la

• Kalo 6 la ka taa san 1 na: aw bɛ hakɛ 100.000 di kununta ye siɲɛ kelen
• San 1 kan ani mɔgɔ kɔrɔba: aw bɛ hakɛ 200.000 di a k’o kunun siɲɛ kelen. Aw bɛ segin o kan kalo 6 o kalo 6
• Denbaw kama: aw bɛ hakɛ 200.000 ta da la siɲɛ 1 i jiginni dɔgɔkun 6 fɔlɔ kɔnɔ. Witamini A bɛ denba tanga ani ka den lasɔrɔ sinji fɛ.

Ɲɔnin bɛ den minnu na kama

Witamini A bɛ galakanɔrɔ ni ɲɛfiyen kunbɛn, olu fila ye ɲɔnin gɛlɛyalenba ka bana lawulilenw ye minnu bɛ ye ka caya.

• Kalo 6 ka taa san 1 na: aw bɛ hakɛ 100.000 di a k’o ta a da la siɲɛ 1 don o don tile 2 kɔnɔ.
• San 1 san fɛ: aw bɛ hakɛ 200.000 di a k’o ta a da la siɲɛ 1 don o don tile 2 kɔnɔ. (Ni den delila ka Witamini A ta kalo wɔɔrɔ tɛmɛnen kɔnɔ, aw bɛ diko 1 pe de kɛ tile kelen nin furakɛli sen fɛ).

Ni mɔgɔ don balodɛsɛ bɛ min na kosɛbɛ walima n’a ka yeli dadugali dabɔtɔ don, aw bɛ segin furakɛli in kan dɔgɔkun 2 siɲɛ fɔlɔ tɛmɛnen kɔ.

Nɛgɛ, kiribisɛgɛ nɛgɛma, zonsukarosɛgɛ nɛgɛma (fer, sulfate ferreux, gluconate ferreux)

Nɛgɛ nafa ka bon kosɛbɛ jolidɛsɛ suguya caman furakɛli ni kunbɛnni fɛɛrɛw la. Nɛgɛ tali da la furakɛli bolo ma kɔrɔlen na, o kuntaala dɔgɔyalen ye kalo 3 ye. Nɛgɛ bɛ fɛrɛ a ka baara ma fari la n’a ni Witamini C tara ɲɔgɔn fɛ (a kɛra o sɔrɔli ye nakɔfɛn ni jiridenw dunni fɛ o, walima o yɛrɛ furakisɛ tali fɛn o fɛn ye).

Kɔlɔlɔw

Nɛgɛ tali bɛ nugu sɛgɛn tuma dɔw la o kosɔn a tali laɲininen don ni dumuni ye ɲɔgɔn fɛ. Fana a bɛ se ka kɔnɔja bila kɛrɛn­kɛrɛnnenya la mɔgɔɲɛnatigɛw la, ka tila k’a tigi ɲɛgɛnnataa ɲɛ fin. Ladilikanw yɔrɔ kalan ɲɛ Kɔnɔmagaya. N’aw bɛ to ka nɛgɛ jilamaw min sɔn o b’i ɲinw fin-fin. Aw bɛ min ni kala woma dɔ ye walima i b’i ɲinw jɔsi joona i tilalen kɔ a minni na.

Kunnafoni nafama

I hakilito a sumani kɛko ɲuman na. Nɛgɛ damatɛmɛtali ye bagamafɛn ye. I kana nɛgɛ di mɔgɔ ma balodɛsɛ bɛ minnu na kojugu. I b’i jɔ u k’u yɛrɛ sɔrɔ ka bɔ balodɛsɛ bolo ka sɔrɔ ka nɛgɛ d’u ma.

A tacogo

Nɛgɛ sugu bɛɛ n’a kɔnɔfɛn don. Misali la, ni kiribisɛgɛ nɛgɛma min kisɛ ye mg 300 ye, aw bɛ sɔrɔ nɛgɛ mg 60 b’o kɔnɔ. Nka ni zonsukaro nɛgɛma don, o kisɛ min ye mg 325 ye aw bɛ sɔrɔ nɛgɛ mg 36 b’o kɔnɔ. O b’a jira k’a fɔ k’i ka kan ka i bolo furakisɛ, siro walima balodafanɛgɛ foroko kalan fɔlɔ ka sigi n’a kɔnɔnɛgɛ hakɛ ye.

Ka muso lasiritɔw ni denbatigiw tanga jolidɛsɛ ma

• Aw bɛ kiribisɛgɛ nɛgɛma mg 300 (nɛgɛ mg 60 bɛ min kɔnɔ) di don o don. A dɔ fana bɛ se ka di musow ma minnu kun bɛ kɔnɔmaya kan. Nɛgɛ ni nabululakumu/jolikisɛbilenkumu ɲagaminen balodafa kama o yɛrɛ de ɲɔgɔn tɛ barisa nabululakumu bɛ jiginni kɔlɔɔlɔmaw kunbɛn.

Ka den mɔgɔ jolidɛsɛtɔ furakɛ n’a ye

• Aw bɛ kiribisɛgɛ di siɲɛ 1 tile kɔnɔ walima aw bɛ tila diko k’a kɛ diko 2 ye n’a b’a tigi kɔnɔ dimi.

Kiribisɛgɛ nɛgɛma dili sumancogo ni sisan dalilu ye

Joliseginfura – asidi foliki, Acide folique – jolidɛsɛ suguya dɔw furakɛli la

Asidi foliki jɔyɔrɔ bɛ se ka bonya jolidɛsɛ suguya dɔw furakɛli la, minnu na, fiɲɛ bɛ bila jolikuru la jolisiraw kɔnɔ, i n’a fɔ ni sumaya don. Jolidɛsɛbagatɔ min samanɛnɛ ka bon walima ni a fari ɲɛ ye nɛrɛma ye, o tigi mako bɛ asidi foliki la, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni kiribisɛgɛ nɛgɛma (sulfate ferreux) tɛ ka fisaya a ka jolidɛsɛ ma. Den minnu balola ba nɔnɔ na ani jolidɛsɛ ye musokɔnɔma minnu minɛ walima ni balodɛsɛ bɛ u la, olu farikolo mako bɛ asidi foliki la ani joliseginfura fana.

Asidi foliki bɛ sɔrɔ ɲugumadumuniw dunni fɛ, ka fara sogo ni biɲɛ kan, walima asidi foliki furakisɛ yɛrɛ tali. A ka ca a la dɔgɔkun 2 furakɛli bɛ denmisɛnni bɔ, hali ni o ye a sɔrɔyɔrɔ dɔw la ciyɛnbana bɛ denmisɛnni dɔw la, walima jolidɛsɛ suguya dɔ min bɛ wele talasemiya (thalassemia) olu furakɛli bɛ se san ma. Jolidɛsɛ ni balodɛsɛ bɛ musokɔnɔ minnu na, olu ka kan ka asidi foliki ni jolisegin furakisɛ ta u ka kɔnɔmaya bɛɛ kɔnɔ.

Asidi foliki tata hakɛ jolidɛsɛ furakɛli la. Ni aw bɛ a mikɔrɔgaramu 400 ta

Aw bɛ a kunu siɲɛ kelen tile kɔnɔ.

• Baliku ni denmisɛnni minnu si tɛmɛna san 3 kan: furakisɛ 1 (miligaramu 0.4)
• Denmisɛnni minnu ma san 3 sɔrɔ: furakisɛ ½ (miligaramu 0.2)

Witamini B₁₂ – ale bɛ kɛ ka jolidɛsɛ jugumanba dɔrɔn de furakɛ

Nin fɔra dɔrɔn de walasa ka a tali negebɔ mɔgɔw la. Witamini b₁₂ nafa ka bon jolidɛsɛ suguya dɔ de furakɛli la min yɛrɛ tɛ ye ten fo ni a kɛra mɔgɔ dɔw ye minnu si tɛmɛna san 35 kan, ni u bɛnbakɛw bɔra erɔpujamana sahɛli fɛ. Dɔgɔtɔrɔ caman bɛ witamini B₁₂ sɛbɛn u ka banabagatɔw kun waati min a mako tɛ u ye, a bɛ kɛ dɔrɔn ka banabagatɔ hakili sigi. Aw kana aw ka wari latiɲɛ witamini B₁₂ la. Aw kana a to fana dɔgɔtɔrɔ walima kɛnɛya­baarakɛla ka a di aw ma fo ni aw ye jolisɛgɛsɛgɛ kɛ min ye a jira aw la ko jolidɛsɛ jugumanba bɛ aw la.

Witamini K, fitomediyɔni (Phytoménadione), filokinɔni (Phylloquinone)

A miligaramu 1 anpululama bɛ sɔrɔ mililitiri 2,5 kɔnɔ walima a jilama ɲɛ jɛmannama don

Witamini K bɛ farikolo dɛmɛ ka joli simi ani ka a lajɔ. Nka, denfitiniw bɛ bange ka sɔrɔ witamini K caman tɛ u fari la, o de la basibɔn ka teli ka u sɔrɔ. O farati ka bon kosɛbɛ. Ni joli bɛka bɔ denfitini yɔrɔ dɔ la (a da, a barakun, a banakɔtaayɔrɔ), aw bɛ witamini K dɔ di a ma walasa ka basi caman bɔli bali. Witamini bɛ se ka di denyɛrɛni fitiniw ni den sebaliw fana ma (minnu tɛ kilogaramu 2 bɔ), walasa ka u tanga basibɔn ma, o min ka teli ka u sɔrɔ.

Witamini K tɛ den kɔrɔba ni balikuw ka basibɔn lajɔ.

A tacogo

Aw bɛ witamini K miligaramu 1 (miligaramu 1 anpulu, walima miligaramu 2 anpulu tilancɛ) pikiri kɛ den woro sanfɛla la, lɛri 2 a bangelen kɔ.

O kɔ, aw kana pikiri fosi wɛrɛ kɛ a la, o kun tɛ ani fana a farati ka bon.

Witamini B₆, Piridɔkisini (Pyridoxine)

Tuma dɔ la furakisɛlama miligaramu 25 bɛ sɔrɔ

Sɔgɔsɔgɔninjɛ ye mɔgɔ minnu minɛ ani ni u furakɛra ni isoniyazidi ye (isoniazide, INH), witamini B₆ ntanya bɛ olu fari la. Witamini B₆ ntanya taamasiɲɛw dɔ ye: a tɛgɛ kɔnɔnaw walima sentɛgɛ kɔnɔna bɛ a dimi walima ka a sɔgɔsɔgɔ, a fari bɛ a dimi, a dusu bɔ ka di, a tigi tɛ sunɔgɔ sɔrɔ.

A tacogo

Mɔgɔ min mana isoniyazidi ta don min, aw bɛ witamini B₆ di a tigi ma o don.

Walasa ka witamini B₆ ntanya kunbɛn

• denyɛrɛniw ni den fitiniw: aw bɛ miligaramu 10 di olu ma don o don.
• Den kɔrɔbaw ni balikuw: aw bɛ miligaramu 25 di olu ma don o don.

Walasa ka witamini B₆ ntanya furakɛ

• Ka a ta den bange don na fo ka se a kalo 2 ma: aw bɛ miligaramu 10 di a ma don o don, fo ni a taamasiɲɛ tununa tuma min.
• Den kalo 2: ka a ta miligaramu 10 na ka se 20 ma, aw bɛ o di a ma siɲɛ 3 don o don fo ni a taamasiɲɛw tununa tuma min.
• Balikuw: aw bɛ miligaramu 50 di olu ma siɲɛ 3 don o don fo ni a taamasiɲɛw tununa.

Iyodi (Iode)

Tuma dɔ la, a bɛ kɛ:

• Forokonilama miligaramu 100 walima 200
• A tululama ni iyodini miligaramu 480 bɛ mililitiri o mililitiri la.

Iyodi ni jilafɛn ɲɛnamaniw (kako, ngagaw ni a sɛrɛw) dunni ye iyode sɔrɔcogo ɲuman ye. Nka sigida min na ni nin fɛn ninnu sɔrɔ man di, ni folotigiw ka ca, walima den lagalagatɔw ka ca, sigida mɔgɔw ka kan kaiyodi fara u ka dumuniw kan.

A tacogo

A forokonilama:

• Ka a ta den bangeli ma fo ka se a san 1 ma: aw bɛ miligaramu 100 di a ma san kɔnɔ.
• Ni forokonilama miligaramu 200 de bɛ aw bolo, aw bɛ a mugu kɛ minɛnni dɔ la, ka a kɛ cogo bɛɛ la ka o tilancɛ di den ma. A sumancogo tɛ se ka dafa cogosi la, nka aw kana a miligaramu 200 dafalen di den ma.
• Den san 1 ka se san 5 ma: aw bɛ miligaramu 200 di a ma siɲɛ 1 san kɔnɔ.
• Den san 6 ani baliku: aw bɛ miligaramu 400 di olu ma siɲɛ 1 san kɔnɔ.
• Walasa ka musokɔnɔmaw tanga folobana ma ani ka u den fana tanga lujuratɔya ma: aw bɛ miligaramu 400 di muso ma siɲɛ 1 kɔnɔmaya waati. A kɔnkadili ka fisa ni kɔnɔ janfalen ta ye.

Tulu iyodilama:

• Den san 1 ka se san 5 ma: aw bɛ mililitiri 0,5 (miligaramu 240) di a ma siɲɛ 1 san kɔnɔ
• Den san 6 ani baliku: ka a ta mililitiri 0,5 la ka se mililitiri 1 ma, aw bɛ nin hakɛ in di olu ma siɲɛ 1 san kɔnɔ.
• Musokɔnɔmaw: aw bɛ mililitiri 1 (miligaramu 480) di a ma siɲɛ 1, ni aw bɛ se kɔnɔmaya waati. Aw bɛ segin fura in dili kan san 1 muso jiginnen kɔ.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →