Kɛnɛyako gɛlɛyaw ka sababu kɛ mɔgɔw ka dumuni duntaw ye

Dumuni kɛrɛn­kɛrɛnnenw ye bana dɔw kunbɛnni ni u furakɛli fɛɛrɛ ɲumanw ye. O bana dɔw filɛ.

Jolidɛsɛ

Jolidɛsɛ bɛ mɔgɔ minɛ ni joli caman bɔra a tigi la walima a tigi joli caman tiɲɛna kojugu fo ka a kɛ ko a fari ma se ka o joli nɔnabila. Basibɔn minnu bɛ sɔrɔ jogindabaw, kɔnɔnajoliw fɛ walima kɔnɔboli, olu bɛ jolidɛsɛ bila mɔgɔ la. Sumayabana fana bɛ se ka jolidɛsɛ bila mɔgɔ la barisa sumayabanakisɛ bɛ jolikisɛbilenmanw faga. Ni joliseginfura ma dumuni labɔ, o bɛ jolidɛsɛ bila mɔgɔ la walima ka a juguya.

Musow ka kalolabɔ ni bangejoli bɛ se ka jolidɛsɛ bila u la ni u tɛ dumuni nafamaw dun u farikolo mako bɛ minnu na. Musokɔnɔmaw fana ka teli ka jolidɛsɛ sɔrɔ barisa olu farikolo ka kan ka joli caman dilan walasa den ka dɔ sɔrɔ o la.

Sogo ni nakɔfɛn kɛnɛw ani joliseginfura man ca dumuni min na, o bɛ se ka jolidɛsɛ bila mɔgɔ la walima ni jolidɛsɛ bɛ i la ka a juguya.

Jolidɛsɛ bɛ se denmisɛn minɛ ka a sababu kɛ jolisegindumuni dunbaliya ye. Den kalo 6 kɔfɛ ni a bɛ balo sinji dɔrɔn na walima biberɔn dɔrɔn na, o bɛ jolidɛsɛ lase a ma. Jolidɛsɛ sababu minnu ka teli ka ye den na, olu dɔw ye kɔnɔnajoli jugumanba (aw ye gafe ɲɛ Kɔnɔnatumuɲinma lajɛ), kɔnɔboli banbali, ani tɔgɔtɔgɔnin. Den ka bɔgɔdun bɛ jolidɛsɛ kofɔ, wa a bɛ biɲɛ funu. Sumayabana min bɛ jolikisɛbilenw faga, o bɛ jolidɛsɛ bila mɔgɔ la. Banamisɛnni banbaliw fana bɛ jolidɛsɛ bila mɔgɔ la (sugunɛsiralabana).

Jolidɛsɛ taamasiɲɛw:

• mɔgɔjɛ fari ɲɛ bɛ minɛ ka a jɛya ka a fɛkɛya;
• ɲɛw kɔnɔna bɛ jɛya;
• ɲintaraw bɛ jɛya;
• sɔnniw bɛ jɛya;
• fanga bɛ dɔgɔya ka a sɛgɛn;
• Ni jolidɛsɛ juguman bɛ mɔgɔ la, a ɲɛda ni a senw bɛ se ka tɔn, a dusukun tantanni bɛ teliya, a ninakili bɛ teliya ani ka a gɛlɛya.
• denmisɛnni ni muso minnu bɛ bɔgɔ dun, a ka ca a la jolidɛsɛ bɛ olu minɛ, wa bɔgɔdun bɛ a juguya.

Jolidɛsɛ kunbɛncogo ni a furakɛcogo

• Aw ka kan ka jolisegindumuniw dun i n’a fɔ sogo, jɛgɛ, shɛsogo, ani shɛfan. Jolisegindumuni teliman ye biɲɛ ye. Joliseginfura dɔɔni bɛ sɔrɔ nakɔfɛn bulukɛnɛw, shɔ, tiganikuru ani tigɛ la.
• Aw bɛ nɛgɛkunguruni bila daga la ka dumuni tobi ni a ye.
• Ni jolisegindumuni sɔrɔ ka gɛlɛn aw ka sigida la, walima ni jolidɛsɛ ka jugu, aw bɛ joliseginfuraw ta (joliseginfurakisɛ, gafe ɲɛ Nɛgɛ). Nin nafa ka bon kɛrɛn­kɛrɛnnenya la musokɔnɔmaw ma jolidɛsɛ bɛ minnu na. Jolidɛsɛ suguya bɛɛ la, joliseginfurakisɛ de tali kanunen don ka tɛmɛ biɲɛji serɔmuw kan walima witamini B1. A ka ca a la joliseginfura ka kan ka kɛ fura dunta ye, nka a man kan ka kɛ pikiri ye, barisa farati bɛ joliseginpikiri kɛli la.
• Ni jolidɛsɛ sababu bɔra tɔgɔtɔgɔnin, kɔnɔnajoli, sumaya walima bana wɛrɛ la, o bana ka kan ka furakɛ.
• Ni jolidɛsɛ bɛka juguya walima yɛlɛma tɛka don a la, aw bɛ taa dɔgɔtɔrɔso la. Nin hakilina nafa ka bon kɛrɛn­kɛrɛnnenya la musokɔnɔw ma.

Jolidɛsɛ bɛ muso caman sɛgɛn. Tuma dɔw la o bɛ sɔrɔ jolisegindumuni dunbaliya fɛ min ka kan ka u ka kalolabɔ ni jibaatɔ joliw nɔnabila. Jolidɛsɛ bɛ musokɔnɔma minnu na, a ka teli ka u kɔnɔ tiɲɛ walima ka basibɔn bila u la u jigin tuma wa sumayabana ye faratiba ye u ma tuma bɛɛ.

O de kama a nafa ka bon musow ka jolisegindumuniw dun ka caya, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la kɔnɔmaya waati la. Bangekɔlɔsi (ka san 2 walima 3 don denw cɛ) bɛ a to muso ka fanga sɔrɔ ani ka joli segin a farikolo la (aw ye Sigida 20 Bangekɔlɔsi fɛɛrɛw lajɛ).

Mɔgoya

Tile tɛ denmisɛn minnu sɔrɔ abada, olu kolow bɛ gɔlɔn. Nin bana bɛ se ka kunbɛn ni nɔnɔ dili ye den ma ani witamini D (o bɛ sɔrɔ jɛgɛbiɲɛ tulu la). O la bana in kunbɛncogo ɲuman ye ka a kɛ cogo bɛɛ la tile ka den fari sɔrɔ don o don miniti 10 ɲɔgɔn. O kelenni kɛli man kan ka gɛlɛya aw bolo, nka aw ka kan ka aw janto tile farinya fana na. Ani fana, aw kana witamini D caman di a ma ka mɛn kojugu barisa fura in bɛ se ka laban ka a bana.

Mɔgoya taamasiɲɛw:

• Galakakolow bɛ bɔ
• Kolow bɛ gɔlɔn
• Kolotugudaw bɛ bonya
• Senkalaw bɛ misɛnya

Nin bana in furakɛcogo ni a kunbɛncogo ɲuman ye tile ka to ka jɔ den fari kan.

Tansiyɔn yɛlɛlen

Tansiyɔn yɛlɛlen bɛ se ka na ni bana caman ye, i n’a fɔ dusukunnabanaw, komokililabana ani kirinni.

Mɔgɔ belebelebaw de ka tansiyɔn yɛlɛ ka teli.

Tansiyɔn yɛlɛlen taamasiɲɛw:

• kungolodimi banbali;
• dusukun tantanninteliya ni ninakili fereke farikolo lamagali dɔɔni fɛ;
• fanga dɔgɔya ni ɲɛnamini, dibi donni ɲɛ kɔrɔ;
• Tuma dɔw la dimi, kamakun ni disi numanyanfan na.

Tansiyɔntalan

Nin degun ninnu bɛ se ka sɔrɔ bana wɛrɛw fana fɛ. O de kama ni a bɛ mɔgɔ min hakili la ko a ka tansiyɔn yɛlɛlen don, o tigi ka kan ka taa kɛnɛya­baarakɛla dɔ fɛ yen walasa ka a ka tansiyɔn ta.

Aw ye aw kɔlɔsi: Tansiyɔn yɛlɛlen daminɛ na, taamasiɲɛ kɛrɛn­kɛrɛnnen tɛ a la, ni o kɛra, aw ka kan ka fɛɛrɛ kɛ ka a lajigin sani a ka juguya ka se a tiɲɛniyɔrɔ ma. Mɔgɔ minnu ka girin ka a dan tɛmɛ walima a bɛ mɔgɔ minnu ɲɛna ko u ka tansiyɔn yɛlɛlen don, olu ka kan ka to ka u tansiyɔn ta tuma bɛɛ. Walasa aw ka ka tansiyɔn tacogo dɔn, aw bɛ gafe ɲɛ Tansiyɔn tacogo lajɛ.

An ka kan ka mun kɛ walasa ka tansiyɔn yɛlɛli kunbɛn walima ka a furakɛ:

• Mɔgɔ minnu ka bon kojugu, olu ka kan ka a ɲini ka fasa (aw bɛ gafe ɲɛ nataw lajɛ).
• U ka kan ka dumuni tulumaw ye ka u to yen kɛrɛn­kɛrɛnnenya la bagansogotulu ani sukaro ka ca dumuni minnu na walima dumuni fasamaw.
• U ka kan ka u ka dumuni dilan ni jiriden tulu ye o ka fisa ni sogotulu ye. Ni u bɛ se u ka a kɛ kabatulu ni sojatulu olu fana ka fisa ni jiridentulu tɔw ye. U man kan ka tulu ninnu tobi.
• U ka kɔkɔ fitini kɛ u ka dumuniw na walima u kana kɔkɔ kɛ a la yɛrɛ.
• U man kan ka sigarɛti ni dɔlɔ ani te min walima kafe, ka da a kan sira ni dɔlɔ ni kafe bɛ tansiyɔn tɔ juguya.
• Ni tansiyɔn yɛlɛlen don kojugu, kɛnɛya­baarakɛla ka kan ka fura di banabagatɔ ma walasa ka a lajigin. Mɔgɔ caman bɛ se ka u ka tansiyɔn lajigin ni u yɛrɛ fasali ye ni o a sɔrɔ u ka bon kojugu ani fana u ka kan ka to ka u fari bɔɲɔgɔn na.

Mɔgɔ belebelebaw

Bonyako jugu bɛ na ni bana ye. Tulu mana caya farikolo la, o bɛ tansiyɔn yɛlɛn, ka na ni dusukunnabana ye, ka kolotugudaw funu ka dimi kɛ u la ani gɛlɛya wɛrɛw. Bonyako jugu de bɛna ni bana ye walima banaw fana bɛ se ka kɛ bonyako jugu sababu ye.

Ni aw ka dumuniduntaw bɛ ka falen ka taa a fɛ, ani fana ni aw ka dumunidunta kɔrɔ bɛ ka kɛ dumuni bayɛlɛmanenw ye sango “dumuni kuntan dun” olu tulu ka ca ka a sɔrɔ nafa tɛ u la. A ca a la, mɔgɔw bɛ bonya ka se hakɛ la fo min dankari kɛ u ka kɛnɛya la.

Dɔbɔli mɔgɔ bonya la, o ye bana kofɔlen ninnu kɛlɛcogo ɲumanba dɔ ye. A nafa ka bon fana ka dɔ bɔ girinya la sango ni o ye a sɔrɔ bonya bɛka aw bali ka aw ka tilebaaraw kɛ: Mɔgɔ belebelebaw ka kan ka a ɲini ka fasa cogo minnu na olu de filɛ:

• Ka dumuni tulumaw dunni dabila;
• Ka sukaro ni fɛn timimanba dunni dabila;
• Ka dɔ fara farikoloɲɛnajɛ kɛta hakɛ kan;
• Ka dumuni bayɛlɛmanenw dunni dabila, nka ka to ka jiriden ni nakɔfɛn kɛnɛw dun.

Kɔnɔmagaya

Mɔgɔ min ye tile 2 kɛ walima ka tɛmɛ o kan ka a sɔrɔ a ma banakɔtaa sɔrɔ, ni kɔnɔdimi tɛ a la, o tigi bɛ se ka kɔnɔ­magayalan ta maɲeziyɔmu bɛ min na. Nka, aw kana aw jogo kɛ kɔnɔ­magayalanw tali ye.

Sani aw ka kɔnɔmagayafura ta, ka fisa aw ka ji caman min ani ka jiriden caman dun (i n’a fɔ papayi, nka aw bɛ namasa to yen) ani ka nakɔfɛnw dun (i n’a fɔ gan) ani ka dumuni fumanw dun i n’a fɔ bananku walima suma bumanw. Mɔgɔkɔrɔbaw ka kan ka taamataama walima ka farikoloɲɛna jɛ kɛ walasa u ka banankɔ tuma ni tuma. A ka fisa fana aw ka dɔ bɔ kiniba dun na.

Aw bɛ dumuni kɛ dɔɔni dɔɔni aw ka dumunikɛ waatiw la ani ka a ɲimi kosɛbɛ.

Ni mɔgɔ min ye tile 3 kɛ walima ka tɛmɛ tile 3 kan ka a sɔrɔ a ma banakɔtaa kɛ, dimi gɛlɛn tɛ a kɔnɔ na, o tigi bɛ se ka kɔnɔ­magayalan kɔkɔma ta walasa ka banakɔtaa sɔrɔ i n’a fɔ maɲezi nɔnɔ (le lait de magnesie). Nka a tigi man kan ka kɔnɔ­magayalan ta tuma bɛɛ.

Aw kana kɔnɔ­magayalan di denyɛrɛniw ni denmisɛnw ma. Ni den kɔnɔ jalen don kojugu, aw bɛ tobilikɛtulu don a banakɔtaa yɔrɔ fɛ. Ni aw bɛ se, aw bɛ tulu kɛ aw bolokɔni na ka o don banakɔtaa yɔrɔ fɛ ani ka banakɔtaa jalen kari ka a labɔ dɔɔni dɔɔni.

Aw kana kɔnɔmagayafura farinmanw ta walima kɔnɔkolanw, sango ni aw kɔnɔ bɛ aw dimi.

Sukarodunbana (jabɛtibana)

Sukaro ka ca jabɛtitɔw joli la kojugu. Sukarodunbana bɛ se ka mɔgɔ denmisɛnma minɛ walima a balikulama. A ca a la ni sukarodunbana ye mɔgɔ denmisɛnma minɛ, o ka jugu, wa fana a ka kan ni fura kɛrɛn­kɛrɛnnen ye min tɔgɔ ɛnsulini (insuline) walasa ka bana kunbɛn. Nka tiɲɛ don fana ko jabɛtibana ye ka di mɔgɔw la, minnu si tɛmɛna san 40 kan ni u bɛ dumuni kɛ kojugu fo ka u bonya.

Sukarodunbana daminɛtɔ taamasiɲɛw:

• Tuma bɛɛ jiminɔgɔ
• Tuma bɛɛ sugunɛ caman kɛ
• Farikolo bɛ sɛgɛn a yɛrɛ ma
• Tuma bɛɛ sɛgɛn
• Tuma bɛɛ kɔngɔ
• Fasali

Sukarodunbana juguyalen taamasiɲɛw:

• Fariŋɛɲɛ
• Dibi donni ɲɛ kɔrɔ
• Tɛgɛ ni sentɛgɛw kirinni
• Nɔgɔjibɔ musoya la
• Sennajoli kɛnɛyabali/kelebe
• Kirinni (a jugumanba)

Ninnu bɛɛ bɛ se ka kɛ bana wɛrɛw taamasiɲɛ ye. Walasa aw ka a dɔn ko sukarodunbana bɛ mɔgɔ la, aw bɛ a tigi sugunɛ sɛgɛsɛgɛ ka a lajɛ ni sukaro bɛ a la. Sugunɛ sɛgɛsɛgɛcogo dɔ ye ka taa aw yɛrɛ jira dɔgɔtɔrɔso la.

Sugunɛ sɛgɛsɛgɛcogo dɔ wɛrɛ fana ye, ka papiye kɛrɛn­kɛrɛnnen dɔ su sugunɛ na, (i n’a fɔ ye kilinitikisi; Clinistix). Ni papiye in ɲɛ yɛlɛmana dɔrɔn, o bɛ a jira ko sukaro bɛ sugunɛ na.

Ni den don walima denmisɛnnamɔgɔ, aw bɛ kɛnɛya­baarakɛla dɔ wele walima dɔgɔtɔrɔ dɔ min bɛ a ka baara ɲɛ dɔn kosɛbɛ.

Mɔgɔ min si ka ca ni san 40 ye, ni sukarodunbana ye o minɛ, o furakɛcogo ɲuman ye ka i janto i ka dumuni duntaw la ani ka furaw ye ka u to yen. A nafa ka bon sukarodunbanabagatɔw ka a ka dumuni woloma walasa a sijan sɔrɔ.

Jabɛtitɔw ka kan ka dumunikɛ cogominna

Mɔgɔ belebelebaw ka kan ka fɛɛrɛ kɛ ka fasa fo ka u girinya bɛrɛ bɛn. Jabɛtitɔw man kan ka sukaro dun walima ka sukaromafɛn dun abada. U ka kan ka farikolojɔli dumuni caman dun (shɛfan, jɛgɛ, shɔ, tiga, sogo olu ni u ɲɔgɔnna wɛrɛw), ani ɲugu ka fara samankisɛdumuni ni dumuni fasamaw dɔɔni kan.

Jiri dɔw ɲɛji i n’a fɔ gɔntɛgɛ, o minni fana bɛ sukarodunbana kɛlɛ. Walasa a jiri kofɔlen ninnu ɲɛji sɔrɔ, aw bɛ a bolo tigɛ tigɛ, ka a cɔngɔn ka a ji bɔ. Aw bɛ sɔrɔ ka o bɔlini ɲɛ kelen ni tila min siɲɛ 3 tile kɔnɔ sani aw ka dumuni kɛ.

Walasa ka wololabana misɛnniw ni a joliw bali, aw tila o tila dumuni na, aw bɛ aw da ko, aw farikolo fana saniyalen ka to tuma bɛɛ, aw bɛ sabaraw don walasa jolimisɛnniw kana bɔ aw senw na. Ni joli tɛ boli ka ɲɛ sen na (jolibolisiraw bɛ fin, senw bɛ girinya), aw bɛ u kɔrɔta fɛn dɔ sanfɛ.

Waleya minnu ɲinina aw fɛ senfasasirafunu furakɛli la, aw bɛ o waleya kelenw labato (gafe ɲɛ Jolisirafunu).

Furudimi, nsɔnkunan ani dumuni yɛlɛmabaliya

Kɔnɔnajoli ye joli ye, min bɛ bɔ furu ni nugu la.

Nsɔnkunan ni furudimi bɛ sɔrɔ dumuni tuluma walima dumuni giriman caman dunni fɛ ani foronto, walima dɔlɔ. O bɛ kɛ sababu ye ka sɛgɛji caman ka kɛ fara la o de bɛ nsɔnkunan ni kumujiyɛlɛn bila mɔgɔ la. Mɔgɔ hakili la tuma dɔw la ko o dimi in ye dusukundimi gɛlɛyaw ye ka sɔrɔ nsɔnkunan de don.

Nsɔnkunan banbali kuntaalajan ye furudimi ɲɛbila taamasiɲɛw ye.

Furudimi ye joli basigilen ye furu la, min bɛ sɔrɔ banakisɛw fɛ. Sɛgɛji caman bɛ se ka joli in bali ka suma.

A taamasiɲɛ ye dimi gɛlɛn basigilen ye kɔnɔbara la. Tuma dɔw la a dimi bɛ da ni a tigi ye dumuni kɛ walima ka nɔnɔ min. Waatidɔ a dimi bɛ juguya lɛri 2 walima lɛri saba dumuni kɛlen kɔfɛ ni a tigi ye dɔlɔ min walima ka dumuni tuluma dumuni farinman dun. Tuma dɔw la, a dimi bɛ juguya sufɛ. Ni sɛgɛsɛgɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen (andosikopi) ma kɛ, a ka gɛlɛn waati dɔw la ka a dɔn ko dimi gɛlɛn banabali bɛ mɔgɔ min kɔnɔ na, ko o sababu ye furudimi ye.

Ni furudimi jugumanba don, a tigi bɛ se ka fɔɔnɔ, wa joli kɛnɛ walima jolisu bɛ bɔ a fɔɔnɔ na tuma dɔw la. Mɔgɔ minnu ta ka jugu, olu banakɔtaa ɲɛ bɛ kɛ sikɔlɔma walima fiman ye waati dɔw la.

Aw ye aw jan to nin na: dimi tɛ furudimi dɔw la, olu bɛ wele ko furudimi “sumannenw”. A taamasiɲɛ fɔlɔfɔlɔw ye joli bɔli ye fɔɔnɔ na, walima banakɔtaa finnen ka a fasaya. O la aw ka kan ka taa dɔgɔtɔrɔso la, ka a furakɛ teliya la. Ni o tɛ a tigi bɛ se joli caman bɔ min bɛ se ka kɛ a sata ye. Aw ye wuli joona ka kɛnɛya baarakɛla dɔ ka dɛmɛ ɲini.

A kunbɛncogo ni a furakɛcogo:

Ni kɔnɔdimi walima disidimi sababu kɛra nsɔnkunan ye, kumujiyɛlɛn walima furudimi ye, waleya kɛrɛn­kɛrɛnnenw bɛ yen, minnu bɛ se ka dimi mada walima ka bali ka wuli tuguni.

• Aw kana dumuni kɛ kojugu. Aw bɛ dumuni dɔɔni dun ani ka to ka negemafɛnw don dumuniw ni ɲɔgɔn cɛ.
• Aw bɛ a jateminɛ dumuni ni jimafɛn minnu bɛ aw ka dimi juguya, aw bɛ olu ye ka u to yen. A ka ca a la olu ye dɔlɔw, kafe, najiniw, furonto, minfɛn gazimaw (koka, pɔpu, kola, woro) ani dumuni tulumaw.

• Ni nsɔnkunan bɛka juguya sufɛ ka taa a fɛ ni aw dalen don aw kɔ kan, aw bɛ a lajɛ ka aw kunyanfan kɔrɔta ni kunkɔrɔdonnan ye.

• Aw bɛ ji caman min. aw bɛ a lajɛ ka jifilen ɲɛ 2 min sani aw ka dumuni kɛ ani dumuni kɛlen kɔfɛ. Aw bɛ toka ji caman min dumuniw ni ɲɔgɔn cɛ fana. Ni dimi bɛ to ka segin, aw bɛ tɛmɛ jimin fɛ, hali ni dimi tɛ aw kan waati min.

• Aw ye sigarɛti min dabila. Sigɛrɛtimin walima siramin, olu bɛ furudimi juguya.

• Aw bɛ kumujiyɛlɛfuraw ta. Maɲeziyɔmu ni aliminiyɔmu idɔrɔkisidi bɛ kumujiyɛlɛfuraw min na, o de ɲɔgɔn tɛ. (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kumukɛlɛlanw (les antacides) lajɛ walasa ka kunnafoni sɔrɔ kumujiyɛlɛfura suguyaw ni u tacogow kan.
• Ni nin furakɛli kofɔlen ninnu ma mako ɲɛ, o bɛ a jira ko furudimi bɛ aw la. Aw bɛ a furakɛ ni furakisɛ suguya 2 ye: amɔkisisilini (gafe ɲɛ Kunfinnin ni amɔkisisilini, L’ampicilline et l’amoxicilline) walima tetarasikilini (gafe ɲɛ Tetarasikilini); ani metoronidazɔli (gafe ɲɛ Metoronidazɔli, Métronidazole). Aw bɛ se ka omoparazɔli fana ta (pilosɛki, gafe ɲɛ Omeparazɔli, Oméprazole) walima Ranitidini, Ranitidine) walasa ka dɔ bɔ kumu na furu la. O Fura ninnu bɛ dimi mada ani ka joli sumaya.
• Alowera ye jiri ye min bɛ sɔrɔ jamana caman na wa a bɛ ko jira ko a bɛ se ka furudimi furakɛ. Aw bɛ a bulu magaman dɔw tigɛ ka misɛnya ka u daji ka si, ka sɔrɔ ka o ji namayalen kunaman min lɛri 2 o lɛri 2.

Aw ye aw janto:

1. Kumujiyɛlɛfura dɔ bɛ yen i n’a fɔ bikaribonati ani Alka-Seltzer olu ka teli ka dumuni yɛlɛma joona, nka u bɛ kumu fana caya furu la. U ka kan ka ta tuma kelen kelenw na, ni dumuni tɛ yɛlɛma, aw kana u ta furudimi na abada. Kalisiyɔmu fana bɛ ten.
2. Fura dɔw, i n’a fɔ asipirini ni ibiporofɛni, olu bɛ furudimi juguya. Nsɔnkunan ni kumujiyɛlɛn taamasiɲɛ bɛ mɔgɔ minnu na, olu man kan ka fura kofɔlen ninnu ta. Aw bɛ asetaminofɛni ta o ka fisa ni asipirini ye, dimimadafuraw fana bɛ furudimijuguya (aw ye sɛɛn ɲɛ Dantɛmɛwale juguw furaw tali la lajɛ).

A fisa ka ka furudimi furakɛ kabini a daminɛ. Ni o tɛ a bɛ se ka basi bɔn jugumanba lase a tigi ma walima ɛrini. Furudimi bɛ juguya ni mɔgɔ tɛ a hakili to a ka dumuni walima a ka jimafɛn minta la. Dusutibaya ni tansiyɔn yɛlɛli bɛ furadimi juguya. A ka fisa mɔgɔ ka to ka a fari bɔ ɲɔgɔn na ani ka a dusu faga. Mɔgɔ ka kan ka janto a yɛrɛ la walasa furudimi segin kɔ.

Janto yɛrɛ la kɔrɔcogo ka ɲi furudimi kunbɛnni na, ni aw tɛ dɔlɔ ni sigarɛti caman min.

Furudimi tun bɛ nin cɛ fila ninnu na

Nin cɛ in yen nin dumuni ninnu dun olu ye a to a kɛnɛyara.

Nin sa, ale ye dumuni sugu bɛɛ dun, ka sigarɛti ni dɔlɔ min, wa a ka bana juguyara

Foolo

Foolo ye kuru bɔli ye min bɛ sɔrɔ farikolo kanfileni bonyako jugu fɛ.

Foolo caman sababu ye kɔkɔwasa ntanya ye dumuni na. O la ni kɔkɔwasa tɛ musokɔnɔma ka dumuni na, a den ni ni tɛ na walima a bɛ kɛ naloma walima tulogere ye (aw ye sɛbɛn ɲɛ Iyodi (Iode) lajɛ). O bɛ se ka kɛ hali ni o ye a sɔrɔ foolo tɛ denba la.

Foolo ni nalomaya ka ca kuluma yɔrɔw de la ka da a kan, kɔkɔwasa, ji ani balo man ca o dugukolow la. O yɔrɔw la, dumuni dɔw i n’a fɔ bananku, ni i bɛ olu dun, a ka ca a la foolo bɛ se ka bɔ i la.

Foolo kunbɛncogo walima a furakɛcogo ani nalomaya kunbɛncogo:

Foolo ka ca sigida minnu na, o sigida mɔgɔw ka kan ka kɔkɔwasa dun waati bɛɛ. Kɔkɔwasa dunni bɛ foolo caman furakɛ. (Foolo minnu mɛna, walima minnu ka gɛlɛn, olu tɛ se ka furakɛ ni opereli tɛ, nka a ka ca a la, o kun tɛ).

Ni aw tɛ kɔkɔwasa sɔrɔ, aw bɛ se ka aw wasa don a jilama dilannen na. Aw bɛ a toniko kelen kɛ ji wɛri kelen na dɔgɔkun kelen o dɔgɔkun kelen, ka a min.

Aw ye aw janto: Kɔkɔwasa jilama caman dunni ye pɔsɔnni ye. Aw kana tɛmɛ a tɔniko kelen kan tile kɔnɔ. Aw bɛ a bara mabɔ denmisɛnniw na. Nin bɛɛ la kɔkɔwasa de ɲɔgɔn tɛ.

Foolo farafinfurakɛcogo caman bɛ ye nafa tɛ olu la, o la ka fisa aw ka ngaga ni kɔkɔjila dumuniw dun, ka da a kan kɔkɔwasa bɛ olu la. Aw bɛ jilajirimisɛnniw dɔɔni ɲagami dumuni na, olu ni kɔkɔwasa bɛɛ ye kelen ye. Nka a fɛɛrɛ bɛɛ la ɲuman o ye kɔkɔwasa dunni ye.

Foolo kunbɛncogo

Kɔkɔwasa da ka gɛlɛn dɔɔni ka tɛmɛ kɔkɔ tɔw kan nka ale ɲɔgɔ tɛ an ka kɛnɛya la.

Aw kana kɔkɔ wɛrɛ fosi dun ni kɔkɔwasa tɛ

Aw ye kɔkɔwasa dun tuma bɛɛ

Ani fana ni aw sigilen don yɔrɔ la foolo ka ca sigida min na, walima ni foolo bɛka ka aw minɛ, aw ye a lajɛ ka bananku ye ka u to yen.

Ni foolotɔ bɛ yɛrɛyɛrɛ, a dusubɔ ka teli, ni a ɲɛw fununen don, o bɛ sɔrɔ foolo suguya wɛrɛ ye (foolo bagama). Aw ka kan ka ladilikan ɲini a dɔnbagaw fɛ.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →