Balodɛsɛ kunbɛncogo: mɔgɔ farikolo mako bɛ dumuni minnu na walasa a kɛnɛman ka to

Walasa adamaden kɛnɛman ka to, farikolo mako bɛ dumuni nafama suguya caman na. O dumuni ninnu bɛ fanga di farikolo ma walasa a ka se ka a ka baarakɛ. O cogo kelen na, o dumuni ninnu bɛ dɔ farikolo jɔ, ka a labɛn ani ka a tanga. O de kama adamaden ka kan ka dumuni nafamaw dun don o don.

Dumuni dunta fanba ani dumuni dafalanw

Dunuya yɔrɔ bɛɛ la, dumuni dɔ bɛ sɔrɔ yen min da man gɛlɛn ni a bɛ kɛ o yɔrɔ mɔgɔw ka dumuni dunta fanba bɛɛ la. Mara bɛɛ ni a ka dumuni don, a bɛ se ka kɛ: malo, kaba, ɲɔ, alikama, bananku, pɔmutɛri, jiriden kisɛlamaw walima namasa. O suman de ye an ka don o don balo ye.

Nka o dumuni min bɛ kɛ balo fanba ye, o kelen tɛ se ka kɛnɛya sabati. O de la a ka kan ka dafa ni dumuni wɛrɛw ye, sango denmisɛnniw minnu bɛ ka mɔ, musokɔnɔmaw ni denbatigiw ani mɔgɔkɔrɔbaw.

Hali ni o ye a sɔrɔ denmisɛnni bɛ dumuni in caman dun, a bɛ se ka fasa ka tila ka a fanga dɔgɔya, ka a sababu kɛ fu ni ji ka ca dumuniba in na, den bɛ fa joona ka a sɔrɔ a ma a nafalan bɛɛ sɔrɔ dumuni na min bɛ a mɔdiya.

An bɛ se ka fɛɛrɛ fila sigi sen kan walasa ka o denmisɛnni in ka fangasɔrɔdumuni nɔnabila:

Denmisɛnniw ka kan ka dumuni kɛ tuma bɛɛ i n’a fɔ shɛw.

1. Aw bɛ dumuni di a ma ka tuma bɛɛ: a dɔgɔyalen ka kɛ siɲɛ 5 ye tile kɔnɔ ni den fitini don, ni a fasalen don kojugu walima ni a mɔ man di. O kɔfɛ aw bɛ dalamagafɛnniw di denmisɛn fitiniw ma dumuni ni ɲɔgɔn cɛ.
2. Aw bɛ dumuni dafalanw fara denw ka dumuni kan, fangasɔrɔlan bɛ minnu na i n’a fɔ tulu, sukaro walima di. A ɲininen don aw ka a kɛ jiridentuluw ye walima tulu bɛ dumuni minnu na, i n’a fɔ jiridenkisɛw, tiga, sumakisɛw kɛrɛn­kɛrɛnnenya la kusa walima bɛnɛ.

Farikolo mako bɛ fangasɔrɔ dumuni min na, walasa den ka o sɔrɔ kini gansan na, a ka kan ka nin kini hakɛ de dun.

Ni den kɔnɔbara bɛ fa dumuni na ka a sɔrɔ a farikolo ma a nafalan sɔrɔ, o den bɛ fasa, ka a fanga ban.

Nka ni tulu bɛ kini na, a farikolo mako bɛ nin hakɛ dɔrɔn de la.

Ni aw bɛ farikolo fangasɔrɔdumuniw fara dumuniba kan, o bɛ dɔ fara dumuni nafa kan. Dumuni dafalan fila bɛ yen, olu fana ka kan ka fara dumuniw kan:

Ni aw bɛ se, aw bɛ dumuni nafama ninnu dun ni a ye shɔ, nɔnɔ, shɛfan, tiga, jɛgɛ ani sogo ye. Nin dumuni nafama ninnu ye farikolojɔdumuniw ye.

Ni aw bɛ se, aw bɛ witaminima dumuniw ni jolisegindumuniw dun i n’a fɔ lenburuba walima jiriden ni nakɔfɛn minnu ɲɛ ye nɛrɛma ye ka fara nakɔfɛn tɔw ni ɲuguw kan. Witaminiw ni jolisegindumuniw kofɔlen ninnu jɔyɔrɔ ka bon kosɛbɛ farikolo jɔli la (aw ye gafe ɲɛ Witamini nafamaw ni joliseginfura minnu man kan ka dɛsɛ dumuniw na lajɛ).

Ka balo dafalen dun walasa ka to kɛnɛya la

A ca a la, dumuniba kelen in min bɛ dun duw kɔnɔ, o bɛ farikolo ka balo ko mako caman ɲɛ ani ka fanga don a la, hali ni o ye a sɔrɔ nafalan bɛɛ tɛ sɔrɔ a la. Ni aw bɛ dumunidafalanw fara dumuniba kan, o bɛ a to aw bɛ dumuni nafama sɔrɔ da nɔgɔn na. A ma se aw ka nin dumuni kofɔlen ninnu bɛɛ dun walasa aw ka to kɛnɛya la. Aw dan ye ka to dumuniba in kan, aw delilen don min na ka sɔrɔ ka dumuni dafalan dɔw fara o kan, minnu bɛ sɔrɔ aw ka sigida la. Aw bɛ dumunidafalan minnu dun, tuma ni tuma aw bɛ a lajɛ ka to ka u falenfalen.

Ladilikan ka ɲɛsin kɛnɛya­baarakɛlaw ni baloɲumansatibagaw ma: Nin taabolo suguya in min bɛ baloɲuman sabatili kofɔ, o bɛ i n’a fɔ dumuni kuluw lakalanni, o la an bɛ an sinsin dumuniba caman dunni kan ani ka dumunidafalanw fara u kan tuma bɛɛ, fangasɔrɔlan ka ca dumuni minnu na. O taabolo in bɛ bɛn faantanw ka sɔrɔ ma.

Aw ka dumuni kelen kelen bɛɛ la, aw ka kan ka nin dumuni kulu suguya naani bɛɛ dɔ dun:

Aw ye aw hakili to a la: A nafa ka bon aw ka denmisɛnw labalo ka ɲɛ tuma bɛɛ (aw bɛ dumuni di u ma siɲɛ 3 ka se siɲɛ 5 ma tile kɔnɔ); dumuni suguya minnu bɛ sɔrɔ aw bolo kɔrɔ, nafa wɛrɛ bɛ olu la.

1. Farikolojɔli dumuniw

Ninnu ye farikolojɔli dumuniw ye. U nafa ka bon adamaden mɔni na, a fasa sigicogoɲuman, a kunsɛmɛ ani farikolo yɔrɔ caman wɛrɛw. Walasa ka mɔdiya ani ka fanga sɔrɔ, mɔgɔ ka kan ka farikolojɔli dumuni caman dun tile kɔnɔ.

Farikolojɔli dumuni:

• shɔ;
• tiga, fɛnkisɛw
• shɔni
• tiganinkuru
• soja (sunbalashɔ).
• shɛfan;
• sogo, shɛsogo;
• jɛgɛ, gaŋa ni kako ni a ɲɔgɔn minnu bɛ sɔrɔ ji la,
• nɔnɔ, nɔnɔkumu, fɔrɔmazi.

2. Farikolofanga dumuniw: sukaro ni dumunifasamaw

Dumunifasamaw ni sukaro, olu ye farikolofanga dumuniw ye. U bɛ i n’a fɔ lɔgɔ tasuma mɛnɛni na. Mɔgɔ minnu bɛ fangalabaara kɛ, olu mako bɛ farikolofanga dumuniw na. Nka ni mɔgɔ ka balo danna nin dumuni ninnu ma ka a sɔrɔ farikolojɔli dumuniw tɛ a la, o bɛ farikolo fanga dɔgɔya.

Dumuni fasamaw:

• kaba;
• sumakisɛw (alikama, malo, ɲɔ, keninge);
• dumuni minnu dilannen don ni alikamamugu ye;
• pɔmutɛri;
• woso, ku;
• je;
• bananku;
• loko;
• kuruba.

Sukarow:

• sukaro;
• di;
• sukaronɔnɔ, sukaro yelennen;
• jiridenw;
• namasa mɔnen;
• nɔnɔ.

3. Fanga bɛ sɔrɔ dumuni minnu na: tulusiminen ni a jimaw

Tulusiminen ye dumuni ye fanga bɛ sɔrɔ dumuni min na. An farikolow bɛ tulusiminen yɛlɛma ka a kɛ sukaro ye ni a makoba bɛ farikolofanga dumuni na. Tulusiminen caman dunni ka jugu mɔgɔ ma, nka a ka ɲi mɔgɔ ka a dɔɔni dun a ka dumuni dunta bɛɛ la.

Tulusiminen ka ca dumuni minnu na:

• tobilikɛtulu (jiridentulu ka fisa ni lɛtulu ye)/sogotulu
• salati dilantulu/ tulu ɲagaminen;
• lɛtulu yelennen
• sogokɛn
• situlu
• naare
• tobolikɛtulu

Tulusiminen dɔɔni bɛ dumuni minnu na:

• tiga
• bɛnɛ
• soja (sunbalashɔ)
• koko
• jiridenkisɛ
• awoka
• nɔnɔ

4. Farikolotangali dumuniw: dumuni minnu fanba ye witaminiw ni jolisegindumuniw ye

Nin dumuni ninnu bɛ farikolo tanga. U bɛ farikolo dɛmɛ a ka baara la. Farikolo mako bɛ witamini minnu na, ni an tɛ olu sɔrɔ an ka dumuni duntaw la, o de bɛ an bana.

Jolisegindumuniw nafa ka bon joli cayali la la ani kolo ni ɲi ka kɛnɛya

Farikolo tangalan ka ca dumuni minnu na:

• nakɔfɛnw (sango minnu bulu ye ɲugujima ye walima nɛrɛma)
• jiridenw

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →