Kɔnɔnatumuw ni fɛnɲɛnamani wɛrɛw minnu bɛ balo mɔgɔ joli la

Tumu suguya caman ni fɛnɲɛnamani wɛrɛw bɛ kɛ mɔgɔ nugu la, minnu bɛ bana caman sababuya. Nin tumu ninnu ka teli ka sɔrɔ mɔgɔ kɔnɔ:

1. Kɔnɔnatumuni (Ascaris)
2. Kɔnɔnatumumisɛnni (Oxyure)
3. Kɔnɔnatumukunsaba (Trichocéphale)
4. Kɔnɔnatumuɲinma (Ankylostome)
5. Tɔnɔgɔ, walima dɔ ba wɛlɛ kelennatumuni (Ténia)

Nin tumu ninnu na, kɔnɔnatumu ni tɔnɔgɔ bɛ sɔrɔ nɔgɔ la, ani u bɛ se ka ye banakɔtaa (walima fɔɔnɔ) la. Kɔnɔnatumukunsaba ni kɔnɔnatumuɲinma bɛ se ka banajugu bila mɔgɔ la, ka sɔrɔ u tɛ ye banakɔtaa la.

Ni aw ye a ye ko den dɔ bɛka fasa, a tɛ sɔn ka dumunikɛ, a dusu bɛ ɲugun walima a bɛ fɔɔnɔ, kɔnɔdimi bɛ a minɛ, a fari bɛ tɔn tɔn walima ka a ŋɛɲɛ, aw bɛ a bila aw hakili la ko tumu bɛ se ka ye a kɔnɔ o la aw ka kan ka tumuni fura di a ma.

Aw ye aw janto: Piperazini (pipérazine) bɛ tumufagafura caman na. U bɛ se ka tumu suguya fila dɔrɔn de faga: kɔnɔnatumuniw ni kɔnɔnatumumisɛnniw ani u man kan ka di denw ni denmisɛn fitiniw ma. Mebɛndazɔli, mébendazole, Vermox farati ka dɔgɔn, ani a bɛ tumu suguya caman kɛlɛ. Alibɛndazɔli (albendazole) ni pirantɛli (pyrantel) fana bɛ tumuni suguya caman kɛlɛ, nka u da ka gɛlɛn. Cabɛndazɔli (thiabendazole) bɛ tumu suguya caman kɛlɛ, nka a kɔlɔlɔ ka bon ani a man kan ka ta ka caya. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Tumufuraw ka taa a bila a ɲɛ Pirantɛli tacogo la lajɛ walasa ka kunnafoniw sɔrɔ nin fura ninnu bɛɛ kan.

Kɔnɔnatumuni (Ascaris) – tumu in ka jan ani a kɔrilen don

A sɔrɔcogo:

A janya bɛ se ka se santimɛtiri 20 fo 30 ma. A fari ɲɛ ye jɛman, walima bilenman ye.

A bɛ sɔrɔ banakɔtaa fɛ: Ni saniya ma matarafa, tumufan minnu bɛ kɔnɔnatumutɔw banakɔtaa la, olu bɛ se ka se mɔgɔ wɛrɛ kɔnɔ.

Kɔnɔnatumuni bɛ bana minnu bila mɔgɔ la:

Tumufan minnu sera mɔgɔ kɔnɔ, o fan ninnu bɛ kɛ tumuniw ye. U bɛ don joli la ka taa fo fogonfogon la, ka ŋɛɲɛ ni sɔgɔsɔgɔjalan bila mɔgɔ la. Tuma dɔw la u bɛ se ka sinkɔrɔkɛrɛdimi bila mɔgɔ la walima sɔgɔsɔgɔ, kari jolima bɛ bɔ min na. Ni banabagatɔ sɔgɔsɔgɔra, tumumisɛnniw bɛ jɛnsɛn fiɲɛ fɛ ka se mɔgɔ wɛrɛ ma, u bɛ taa nuguw la ka bonya.

Ni kɔnɔnatumuniw bɛ nugu la, u bɛ se ka kɔnɔdimi, fɔɔnɔ, walima fanga dɔgɔya bila mɔgɔ la. Tumuni caman bɛ denmisɛnni minnu kɔnɔ, o denmisɛnniw kɔnɔ bɛ bonya. Kɔnɔnatumuniw man teli ka sisan bila mɔgɔ la walima ka nugu geren (aw ye sɛbɛn ɲɛ Nugu gerenni lajɛ). Ni farigan ye den minɛ, tumuniw bɛ bɔ a banakɔtaa, a da, walima a nu fɛ tuma dɔw la. Tuma kelen kelenw na, u bɛ taa fiɲɛbɔdaw fɛ ka ninakili degun.

A kunbɛncogo:

Mɔgɔw ka kan ka ɲɛgɛnw matarafa, ka u tɛgɛw ko safinɛ na sani u ka dumunikɛ, ani ka dumuniw tanga dimɔgɔw ma.

A furakɛcogo:

Mebɛndazɔli (mébendazole) ka teli ka kɔnɔnatumuw faga. Aw ye a tacogo lajɛ sɛbɛn ɲɛ Mebɛndazɔli, Mébendazole la. Piperazini (pipérazine) fana ka ɲi (aw ye sɛbɛn ɲɛ Piperazini, Pipérazine lajɛ). Farafinfura dɔw fana ka fisa. Ni aw bɛ a furakɛ ni manje ye, aw ye sɛbɛn ɲɛ Manje (Carica papaya) lajɛ.

Aw ye aw janto: Aw kana cabɛndazɔli (thiabendazole) kɛ ka kɔnɔnatumuni (Ascaris) furakɛ. A fura in bɛ tumuw bila ka yɛlɛn ka taa nu walima da kɔnɔ ka ninakilidegun bila mɔgɔ la.

Kɔnɔnatumumisɛnni (Oxyure) – nin tumu ka dɔgɔn

A sɔrɔcogo:

A janya ye santimɛtiri 1 ye. A ɲɛ jɛman don. A ka misɛn i n’a fɔ gaari.

A tumu kelen o kelen bɛ fan caman da mɔgɔ banakɔtaayɔrɔ la. U bɛ ŋɛɲɛ bila o yɔrɔ la, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la sufɛ. Ni den ye a yɛrɛ siyɛn, tumufanw bɛ don a sɔniw kɔrɔ. U bɛ se a kɔnɔ o cogo de la, ani ka yɛlɛma mɔgɔ

Kɔnɔnatumumisɛnni bɛ bana minnu bila mɔgɔ la:

Kɔnɔnatumumisɛnniw farati man bon kosɛbɛ. A ŋɛɲɛ bɛ denmisɛnw bali ka sunɔgɔ.

A furakɛcogo ni a kunbɛncogo:

Saniya matarafali nafa ka bon kosɛbɛ. Hali ni aw ye den kɔnɔnatumuw faga, ni saniya ma matarafa, tumu ninnu bɛ tila ka segin. Ni saniya matarafara ka ɲɛ, tumuw bɛ tunu u yɛrɛ ma dɔgɔkun wɔɔrɔ kɔnɔ hali ni fura ma ta.

• Aw bɛ kulusi fitini dɔ don den na, walasa a kana se ka a bobara siyɛn.
• Ni den wulila ka bɔ sunɔgɔ la, aw bɛ a bobara ni a tɛgɛw ko. Aw bɛ a tɛgɛw ko safinɛ na waati bɛɛ ni a bɔra ɲɛgɛn na ani sani a ka dumunikɛ.
• Aw bɛ denmisɛnniw sɔniw tigɛ ka u surunya.
• Aw bɛ to ka den ko ka a ka finiw falen. Aw bɛ a bobara ko ka ɲɛ ani ka a sɔniw tigɛ.
• Walasa ka dɔ bɔ a ŋɛɲɛ na, aw bɛ wazelini (Vaseline) dɔ mu a banakɔtaayɔrɔ la a da tuma.
• Aw bɛ mebɛndazɔli (mébendazole) di a tigi ma. Ni aw b’a fɛ ka a tacogo don, aw ye sɛbɛn ɲɛ Mebɛndazɔli, Mébendazole lajɛ. Piperazini (pipérazine) fana ka ɲi, nka a man kan ka di denw ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ Piperazini, Pipérazine lajɛ). Ni kɔnɔnatumuni bɛ den kelen na du kɔnɔ, a ka fisa ka duden bɛɛ furakɛ ɲɔgɔn fɛ. Ni aw b’a fɛ ka a furakɛ ni layi ye, aw ye sɛbɛn ɲɛ Layi lajɛ.

Kɔnɔnatumukunsaba (Trichocéphale)

A janya bɛ taa santimɛtiri 3 fo santimɛtiri 5 la. A fari ɲɛ ye bilenman walima bugunma ye.

Nin tumu fana ni dɔ in sɔrɔ sababu ye saniya matarafabaliya de ye. A ka ca a la a tɛ bana bila mɔgɔ la. Ni a bugunna, a bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ la. Ni a bɛ denmisɛnni na, a bɛ se ka kɔbɔ bila a la.

A kunbɛncogo:

A kunbɛncogo ni kɔnɔnatumumisɛnni kunbɛncogo bɛɛ ye kelen ye.

A furakɛcogo:

Ni tumuni ye gɛlɛya lase aw ma, aw bɛ Mebɛndazɔli, Mébendazole ta. Ni kɔbɔ ye den minɛ, aw bɛ jisuma suuru a banakɔtaayɔrɔ la. O bɛ nugu ladon.

Kɔnɔnatumuɲinma (Ankylostome)

A janya ye santimɛtiri 1 ye. A fari ɲɛ ye bileman ye.

Nin tumuni ninnu bɛ bana min bila mɔgɔ la, o bɛ jate denmisɛnniw ka banajuguw fɛ, ka da a kan u bɛ den joli min ka jolidɛsɛ bila a la. Ni aw ye denmisɛn dɔ ye min fari ɲɛ jɛlen don a kan, walima a bɛ bɔgɔ dun, ni aw ye a sɛgɛsɛgɛ, aw bɛna a sɔrɔ ko tumuni bɛ a kɔnɔ. Ni aw bɛ se, aw bɛ taa a banakɔtaa sɛgɛsɛgɛ. (a ye man di ni mikɔrɔsikɔpu (microscope) tɛ.

A sɔrɔcogo ni a bɛ bana minnu bila mɔgɔ la:

1. Tumuniw bɛ se ka don den sentɛgɛ fɛ ni a sen lankolon bɛ taama. U dontɔ bɛ ŋɛɲɛ bila a la.
2. Tile dama dama u donnen kɔ den fari la, u bɛ taa fogonfogon la joli fɛ. O waati la, sɔgɔsɔgɔjalan bɛ den minɛ walima a bɛ sɔgɔsɔgɔ ka joli bɔ.
3. Ni den sɔgɔsɔgɔra, tumuniw bɛ na a ŋɔnɔ na, a bɛ tila ka u kunu.
4. Tile dama kɔfɛ, kɔnɔdimi ni kɔnɔboli bɛ den minɛ. Ni u sera nugu la, u bɛ balo a joli la ka jolidɛsɛ jugumanba bila a la.
5. Ni tumuw donna nugu la, u bɛ balo den joli la ka jolidɛsɛbana jugumanba bila a la.
6. Tumu bɛ denmisɛnni min kɔnɔ, ni o ye banakɔtaa kɛ ni denmisɛnni wɛrɛ sennankolon taamana o banakɔtaa la, a bɛ yɛlɛma o fɛ.

A furakɛcogo:

Aw bɛ a furakɛ ni mebɛndazɔli (mébendazole) ye. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Mebɛndazɔli (Mébendazole) lajɛ.

Aw bɛ dumuniw dun joliseginfura bɛ dumuni minnu na walasa ka jolidɛsɛ furakɛ, ani ka joliseginfurakisɛw ta. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Jolidɛsɛ lajɛ.

Aw bɛ denmisɛnniw tanga kɔnɔnatumuw ma: Aw bɛ ɲɛgɛnw jɔ ka u matarafa. Aw bɛ samara don.

Kelennatumuni wa Tɔnɔgɔ (Ténia)

Nin tumuni janya bɛ se ka mɛtiri 2 sɔrɔ ni a bɛ nugu la; nka a kungurunniw de bɛ ye banakɔtaa la. Olu janya bɛ santimɛtiri kelen bɔ. U ɲɛ jɛman don. Tuma dɔw la a kungurunniw bɛ bɔ u yɛrɛ ma ka don finijukɔrɔfini na.

Mɔgɔ bɛ tɔnɔgɔ sɔrɔ lɛsogo, misisogo, sogo wɛrɛw walima jɛgɛ mɔbali dunni fɛ.

A kunbɛncogo:

Aw ka kan ka sogo bɛɛ tobi ka mɔ sani aw ka u dun, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la lɛsogo. Sani aw ka sogo, walima jɛgɛ dun, aw ye a lajɛ ka ɲɛ ni a kɔnɔna mɔnen don.

A bɛ kɔlɔlɔ min lase mɔgɔ ka kɛnɛya ma:

Ni tɔnɔgɔ bɛ nugu la, a bɛ kɔnɔdimimisɛnniw bila mɔgɔ la, ani ka gɛlɛya wɛrɛw lase i ma.

A faratibamayɔrɔ ye ni tɔnɔgɔ donna kunsɛmɛ na a bɛ kungolodimi ni kirinni bila mɔgɔ la, walima ka i faga. O bɛ kɛ ni tumufanw sera mɔgɔ kɔnɔ. O de la, aw ka kan ka aw tɛgɛw ko ni aw ye banakɔtaa kɛ. Ni tɔnɔgɔ bɛ mɔgɔ min kɔnɔ, o tigi ka kan ka a janto saniya matarafali la.

• Ni mɔgɔ ye o sogo mɔbali dun, a bɛ a ni fanso dun ɲɔgɔnfɛ.
• Fanw bɛ fara ɲɔgɔn kan ka to bagan sogo la.
• Fansow bɛ kungolodimi ni jajali bila mɔgɔ la, walima ka a faga.
• Fanso ninnu bɛ se ka taa mɔgɔ kunsɛmɛ na ka bana bila a tigi la, walima ka a faga.
• Lɛw ni misiw bɛ tɔnɔgɔ dun adamaden banakɔtaa fɛ walima u bɛ ji nɔgɔlen min

A furakɛcogo:

Aw bɛ nikulosamidi, niclosamide walima parazikantɛli, praziquantel ta. Aw bɛ a tacogo kofɔlenw bato ka ɲɛ.

Bagansogolatumuni (Trichinose)

Nin tumuni ninnu tɛ se ka ye banakɔtaa la, u bɛ bɔ nugu la ka taa fasaw la.

A sɔrɔcogo:

A bɛ sɔrɔ lɛsogo mɔbali dunni fɛ ni fanso bɛ a la.

Bana taamasiɲɛw:

A bɛ bɔ sogo tumuma hakɛ dunni de la. Tuma dɔw la, a tɛ dɔn, nka a bɛ se ka banajugu bila mɔgɔ la, walima ka a faga yɛrɛ. Lɛri dama dama walima tile 5 sogo tumuma dunnen kɔfɛ, kɔnɔdimi bɛ se ka mɔgɔ minɛ ka kɔnɔboli kɛ a senkɔrɔ. Tile dama dama o kɔ, ni a juguyara kojugu, nin lahalaya ninnu bɛ kɛ mɔgɔ la:

• farigan ni nɛnɛ;
• fasadimi;
• ɲɛda funu (tuma dɔw sen fana);
• jolisu wolo kɔrɔ;
• joli bɛ ci ɲɛ jɛman yɔrɔw kan

A bana juguya bɛ mɛn senna dɔgɔkun 3 fo dɔgɔkun 4.

A furakɛcogo:

Aw bɛ dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini joona. Alibɛndazɔli (albendazole), walima mebɛndazɔli (mébendazole), olu ka ɲi.

Walasa ka u tacogo dɔn, aw ye sɛbɛn ɲɛ Mebɛndazɔli, Mébendazole ni Albɛndazɔli, Albendazole lajɛ. Kɔrɔtikɔ-siteroyidi (les corticostéroïdes) fana ka ɲi, nka dɔgɔtɔrɔ, walima kɛnɛya­baarakɛla dɔ de ka kan ka ale di.

Aw ye aw janto: Ni mɔgɔ caman ye sogo kelen dun, ni u bɛɛ banana, o bɛ se ka a jira ko sogo mɔbali dunni de ye bana bila u la. A bɛ se ka kɛ bana jugu ye. Aw bɛ dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini.

Bagansogo mɔbali dunni bana kunbɛncogo:

• Aw bɛ lɛsogo ni sogo wɛrɛw tobi ka mɔ sani aw ka u dun.
• Aw kana sogokolow walima sogotobibali foyi di lɛw ma.

Tɔgɔtɔgɔninbanakisɛ (Amibes)

Ale tɛ tumu ye, fɛnɲɛnamani fitini don min tɛ se ka ye ni mikɔrɔsikɔpu tɛ (mansini min bɛ ja labonya).

A sɔrɔcogo:

Banakisɛ in bɛ mɔgɔ minnu na a bɛ sɔrɔ olu banakɔtaa fɛ; saniya matarafabaliya bɛ a to banakisɛ in bɛ don ji minta la, walima dumuniw, o la mɔgɔ minnu bɛ o dumuniw dun, bana in bɛ se ka olu fana minɛ.

Bana taamasiɲɛw:

Banakisɛ min yera mikɔrɔsikɔpu fɛ

Mikɔrɔsikɔpu

Bana in taamasiɲɛ tɛ ye mɔgɔ ye ɲɛna na. O de la a banakisɛ bɛ se ka kɔnɔboli juguman walima tɔgɔtɔgɔnin (banakɔtaa ni joli) bila mɔgɔ la, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la, bana wɛrɛ bɛ mɔgɔ minnu na walima balodɛsɛ.

Tɔgɔtɔgɔnin taamasiɲɛ ye:

• Kɔnɔboli bɛ taa ka segin, tumadɔ la kɔnɔ bɛ ja.
• Kɔnɔnugutigɛ bɛ kɛ a la, ɲɛgɛnnataa nege bɛ a tigi minɛ tuma bɛɛ, nka ni a taara, a tɛ banakɔtaa fosi sɔrɔ, a dɔw la yiriyiri dɔrɔn de bɛ bɔ.
• Nɔgɔ ni yiriyiri caman bɛ bɔ (a ka ca a la a jilama tɛ), tuma dɔw la ani joli bɛ bɔ.
• Ni bana ka jugu kosɛbɛ, ni basi caman bɛ bɔ, olu bɛ mɔgɔ fanga dɔgɔya ka u bana
• Ni farigan bɛ a senkɔrɔ o bɛ se ka a jira ko banakisɛ fana sen bɛ a la.

Basi bɔ bɛ kɔnɔboli min sen kɔrɔ, o sababu bɛ se ka kɛ tɔgɔtɔgɔnin banakisɛ ye walima banakisɛ wɛrɛ, o la farigan bɛ to sen na waati bɛɛ. O de la tɔgɔtɔtɔni banakisɛ in (Shigellose) bɛ cun mɔgɔ kan, banakɔtaa bɛ magaya (a bɛ kɛ jilama ye), o bɛɛ la farigan bɛ to sen na (aw bɛ gafe ɲɛ Furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen ka a ɲɛsin kɔnɔboli suguyaw ma lajɛ) i n’a fɔ a kɛcogo kɔrɔ:

Kɔnɔboli + basi + farigan = bana min sababu ye banakisɛ ye (tɔgɔtɔgɔnin banakisɛ suguya wɛrɛ, Shigellose)
Kɔnɔboli + basi + farigan tɛ = tɔgɔtɔgɔnin (dysenterie amibienne)

Tuma dɔw la, sababuw wɛrɛw bɛ tɔgɔtɔgɔnin na. Walasa aw ka da a la ko tɔgɔtɔgɔnin don fo ni banakɔtaa sɛgɛsɛgɛra.

Tuma dɔw la banakisɛ in bɛ don mɔgɔ biɲɛ na ka nɛ sigi a la. O bɛ dimi kɛ kɔnɔbara kiniboloyanfan sanfɛla la, a bɛ yɛlɛn disi la, wa dimi bɛ juguya ni a tigi bɛ taama. (a ni kunankunandimi bɛɛ ye suguya kelen ye, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kunankunandimi lajɛ; sayi, aw ye sɛbɛn ɲɛ Biɲɛdimi lajɛ; ani biɲɛdimi la, aw ye sɛbɛn ɲɛ Biɲɛdimi lajɛ). Ni nin taamasiɲɛ ninnu bɛ mɔgɔ min na ni o tora ka sɔgɔsɔgɔ ka ji ɲɛlafinman dɔ bɔ, o bɛ a jira ko bana in bɛ a fogonfogon la.

A furakɛcogo:

• Ni aw bɛ se aw ye dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini ani ka banakɔtaa sɛgɛsɛgɛ.
• Tɔgɔtɔgɔnin juguman bɛ se ka furakɛ ni metoronidazɔli (métronidazole) ye, ni aw bɛ se, aw bɛ furowati dilokisanidi (furoate de diloxanide) fara a kan. Walasa ka fura tata hakɛ ni furakɛli kuntaala ani yɛrɛtangacogo dɔn; aw ye sɛbɛn ɲɛ Metoronidazɔli, Métronidazole lajɛ.
• Tɔgɔtɔgɔnin juguman bɛ se ka furakɛ i n’a fɔ a daminɛ waati bɛ furakɛ cogomin. Aw ka kan ka metoronidazɔli ni furowati dilokisanidi fila bɛɛ ta (sɛbɛn ɲɛ Metoronidazɔli, Métronidazole.

A kunbɛncogo:

Aw bɛ ɲɛgɛnw dilan ani ka u matarafa, aw bɛ jimintaw bɔyɔrɔ lakana. Aw bɛ saniya walew matarafa.

Nugulabanakisɛ (Lambliase ou Giardiase)

Nugulabanakisɛ yeelen mikɔrɔsikɔpu la

Nugulabanakisɛ ye banakisɛ fitini ye, min bɛ balo mɔgɔ nugu la wa ale de ye kɔnɔboli caman sababu ye, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnw ta. Kɔnɔboli in bɛ se ka mɛn sen na (walima min bɛ taa ka segin).

Ni mɔgɔ min banakɔtaa ɲɛ nɛrɛma don, ni a kasa ka go ka a kanga, nka ni joli walima yiriyiri tɛ a la, a ka ca a la nugulabanakisɛ bɛ se ka kɛ o tigi kɔnɔ. A tigi kɔnɔ bɛ tɔn, ka a ni degun, wa a tigi bɛ to ka fiɲɛ bila kosɛbɛ, ani ka girinti. Girinti kasa ka go i n’a fɔ kiribi. A ka ca a la, a tigi fari tɛ kalaya.

A kɔnɔboli bɛ se ka ban a yɛrɛma waati dɔw la. O la dumuni dafalen dunni bɛ mɔgɔ dɛmɛ.

A jugumanba furakɛcogo ɲuman bɛ kɛ ni metoronidazɔli, métronidazole ye. Kinakirini, quinacrine da ka nɔgɔn, wa a ka ca a la a ka ɲi kosɛbɛ, nka kɔlɔlɔ jugumanbaw bɛ a la.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →