Saniya matarafali sariya kunbabaw

Farikolo saniyali

1. Aw ka kan ka aw tɛgɛw ko tuma bɛɛ ni safinɛ ye, ni aw wulila sɔgɔma, ni aw bɔra ɲɛgɛn na, ani sani aw ka tobilikɛ walima ka dumunikɛ.

2. Aw ka kan ka aw ko don o don ni funteni bɛ; ni aw bɔra foro la aw bɛ aw ko, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni aw wɔsira kosɛbɛ, o ka ɲi aw fari ma; o bɛ aw tanga kaba ni ɲimiw ni kurukuruw ani ŋɛɲɛ ma. Aw bɛ banabagatɔ ko don o don, hali denw.

3. Aw kana sɔn aw sennakolon ka yaala; hali denmisɛnniw ka kan ka samara don. O bɛ aw fari tanga tumu dɔw ma, tumu minnu bɛ yɛlɛ sen fɛ i n’a fɔ sugunɛbilenni banakisɛ ani kɔnɔnatumuɲinma, aw ye sɛbɛn ɲɛ Sugunɛbilenni lajɛ). O tumu ninnu de bɛ jolidɛsɛ bila mɔgɔ la, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔnatumuɲinma lajɛ.

4. Aw ka kan ka aw da ko ka ɲɛ don o don, ani aw kɛlen kɔ ka sukaromafɛnw dun. Ni dakobɔrɔsi tɛ aw bolo, aw bɛ se ka aw da ko ni jikɔkɔma ye, bikaribonati bɛ min na walima ka gɛsɛ ɲimi, ni o bɛ kɛ aw ka sigida la (aw bɛ sigida lajɛ min kɛrɛn­kɛrɛnnen don ɲiw kama, sɛbɛn ɲɛ Sigida 17 Ɲinw, ɲintaraw ani dakɔnɔna).

Sokɔnɔna saniyali

1. Aw kana a to baganw ka don so kɔnɔ, wa aw kana a to u ka se denmisɛnniw ka tulonkɛyɔrɔw la.
2. 
2. Aw kana a to wuluw ka denmisɛnniw nɛmu; aw kana a to u ka yɛlɛn dilanw kan walima ka da dɛbɛnw kan. Banaw bɛ se ka sɔrɔ wuluw fɛ.
3. 
3. Ni den walima bagan ye bo kɛ duguma, aw bɛ aw teliya ka a cɛ ka bɔ yen; ni aw bɛ se, aw bɛ denmisɛn kɔrɔbalen dege ɲɛgɛnnataa kɛko ɲuman na, walima ka a fɔ u ka taa banakɔtaa kɛ yɔrɔjan na.
4. 
4. Aw bɛ to ka dilanw, daraw, ni birifiniw bila tile kɔrɔ. Ni ngaranga bɛ dilannafiniw na, aw bɛ u su jikalan na o don bɛɛ (aw ye sɛbɛn ɲɛ Dabiw lajɛ).
5. 
5. Tuma ni tuma aw bɛ ɲimi bɔ aw ka sokɔnɔmɔgɔ bɛɛ kunw na (aw ye sɛbɛn ɲɛ Ɲimiw ni ngarangaw furakɛcogo lajɛ. Tuma dɔw la ɲimiw ni garangaw bɛ se ka banaw lase mɔgɔ ma. Garangaw bɛ wuluw ni jakumaw ni sokɔnɔbagan minnu na, aw kana a to olu ka don so kɔnɔ.
6. 
6. Aw kana daji tu duguma. Banakisɛw bɛ sɔrɔ daji la minnu bɛ se ka bana lase mɔgɔ ma. Ni aw bɛ tiso walima ka sɔgɔsɔgɔ, aw bɛ a kɛ aw nɔnkɔn kɔnɔ walima aw tɛgɛ kɔnɔ ka tila ka o ko ka jɛ ni safinɛ ye.
7. 
7. Aw bɛ to ka aw ka yɔrɔw lasaniya. Aw bɛ yɔrɔw furan ka dugumala ni kokow ni sokɔnɔminɛnw jɔsi. Ni aw ye laso mu kokow la, o bɛ fɛnɲɛnamaniw donwow datugu.
8. 

Ji ni dumuniw lakanacogow:

1. A ka ɲi aw ka ji ɲuman min, min sɛnsɛnnen don walima min wulilen don. Nin nafa ka bon, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnniw ma ani sidabana bɛ mɔgɔkɔrɔba minnu na, ani fana, a nafa ka bon fiɲɛbana dɔw furakɛli la i n’a fɔ kɔnɔboli, tɔgɔtɔgɔnin, kunfilanitu, nɔgɔbana ani sayi. Nin bɛɛ la ji caman tigiya ka fisa ni ji sanuman tigiya ye bana kunbɛn na. Ni a fɔra ko faantanw ka musaka caman bɔ jiminta la walima ka lɔgɔ caman jeni ji kalayali la, o bɛ se ka degun lase u ma baloko la, ani ka jiri caman silatunu.

Musaka caman tɛ min na, o de ye ka ji kɛ bidɔn sanuman kɔnɔ walima manaforogo la min kɔnɔna bɛ ye, ani ka a bila tile la fo lɛri 6 hakɛ ɲɔgɔn. Ni ji durulen don, aw bɛ a to tile la fo tile 2.

2. Aw bɛ dumuniw tanga dimɔgɔw ni ɲɛmɛrɛ ni fɛnɲɛnamani wɛrɛw ma. O fɛnɲɛnamaniw de bɛ kɛ sababu ye ka banakisɛw jɛnsɛn, ani ka bana lase mɔgɔ ma. Aw kana dumuni tɔw lakanabali to walima ka dumuniminɛnw kobali bila ni o kɛra fɛnɲɛnamaniw bɛ don u la ani ka banakisɛ bila u la. Aw bɛ dumuniw datugu ka ɲɛ ni tɛmɛ ye walima finifɛgɛnmani.

3. Jiriden minnu binna duguma, aw kana olu dun ka a sɔrɔ aw ma u ko ka ɲɛ. Aw kana a to denmisɛnniw ka jiridenw tɔmɔ ka sin ka u dun: aw ye u ko ka ɲɛ fɔlɔ.

4. Sogo ka kan ka tobi ka mɔ kosɛbɛ sani aw ka a dun. Kɛrɛn­kɛrɛnnenya la lɛsogo ni jɛgɛ jeninen, sogoyɔrɔ dɔw kɛnɛ man kan ka to. Kɔnɔnatumu minnu bɛ wele ko ntɔrɔn ani sogolatumu (la trichinose), olu bɛ sɔrɔ sogo mɔbali dunni de fɛ.

5. Banakisɛ dɔw bɛ shɛ la minnu bɛ kɔnɔboli lase mɔgɔ ma. Aw bɛ aw tɛgɛw ko sani aw ka aw bolo don dumuniw na.

6. Aw kana dumuni kasabɔlen walima a tiɲɛnen dun. O bɛ se ka aw bana. Buwati kɔnɔ dumuni minnu fununen don walima minnu kɔnɔ dumuniw bɛ seri ka bɔ u dayɛlɛtɔ, aw kana olu dun. Aw ye aw yɛrɛ kɔlɔsi, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la saridinibuwati la, ani shɛsogo la, minnu tobilen mɛnna. Sani aw ka sogotɔ dun, aw ye aw jija ka a kalaya kosɛbɛ.

Ni aw bɛ se, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnniw, mɔgɔkɔrɔbaw ani banabagatɔw ka dumuniw dun minnu sumanen don walima minnu tobi tuma ma mɛn

7. Ni bana yɛlɛmata bɛ mɔgɔ la i n’a fɔ sɔgɔsɔgɔninjɛ ni mimi ani murafarigan, o tigi ka kan ka dumunikɛ a kelen na. Banabagatɔw ni mɔgɔ tɔw man kan ka dumunikɛ minɛn kelen na, walima fo ni aw ye dumuniminɛnw (tasaw ni kutuw) tobi sani aw ka dumuni kɛ u la tuguni.

Denmisɛnniw tangacogo banaw ma:

1. Denmisɛnni minnu man kɛnɛ ni denmisɛnni tɔw man kan ka da dilan kelen kan i n’a fɔ ja in bɛ a jira cogo min.

Denmisɛnni banabagatɔw walima kurukuruw, kaba, logologow, walima ɲimi bɛ minnu na, olu ni denmisɛnni tɔw man kan ka da dilan kelen kan. Aw bɛ aw seko bɛɛ kɛ walasa denmisɛnni muratɔw, keteketenitɔw, ɲɔnitɔw walima bana yɛlɛmata wɛrɛw bɛ minnu na, olu ni denmisɛnni tɔw kana da so kelen kɔnɔ, u yɔrɔ ka kan ka janya denyɛrɛniw ni denfitiniw na.

2. Aw bɛ denmisɛnniw tanga sɔgɔsɔgɔninjɛ ma. Ala ye mɔgɔkɔrɔba minnu gɛrɛsɛgɛ fogonfogondimi walima sɔgɔsɔgɔ basigilen na, olu sɔgɔsɔgɔtɔ ka kan ka finini dɔ biri u da la, kɔfɛ ka o ko ni ji wulilenba ye. Olu ni denmisɛnniw man kan ka da so kelen kɔnɔ abada. Aw ka kan ka taa ni u ye dɔgɔtɔrɔso la joona.

Ni denmisɛnniw ni sɔgɔsɔgɔnijɛtɔ bɛ ɲɔgɔn fɛ, sɔgɔsɔgɔnijɛboloci ka kan ka kɛ u la (BCG).

3. Tuma ni tuma aw bɛ to ka denw ko ani ka u donfiniw falen; aw ka to ka u sɔniw tigɛ tuma bɛɛ, a ka ca a la tumuw ni banakisɛw bɛ dogo sɔnijanw kɔrɔ.

4. Tumuw bɛ denmisɛnni minnu kɔnɔ, kaba ni logologo ani bana yɛlɛmata bɛ minnu na, aw ka kan ka kɔn ka olu furakɛ joona walasa u ka banaw kana yɛlɛma denmisɛnni tɔw la.

5. Saniya matarafa wale minnu ɲɛfɔlen don nin sigida in na, aw ka kan ka olu labato. Aw bɛ tila ka denmisɛnniw dege o wale ninnu na ani ka u matarafabaliya kɔlɔlɔw ɲɛfɔ u ye. O kɔ aw bɛ sokɔnɔna ni dugu saniyali walew dusu don u la.

6. Aw ye aw jija denmisɛnniw ka balo ɲuman dun. Dumuni ɲuman bɛ u tanga banaw ma. Bana minnu bɛ denmisɛnni balodɛsɛtɔ faga, o banaw tɛ se ka fɛn kɛ denmisɛn na, min balocogo ka ɲi.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →