Kɛnɛyako gɛlɛyaw minnu sababu ye sosow ni dimɔgɔw ye

Sosow bɛ na ni bana caman ye i n’a fɔ sumaya, hakiliwulibana ani sayi nɛrɛmuguma. Bana ninnu yɛlɛma ka di. Sosow bɛ u fan da ji lasigilenw de la.

Walasa ka sosowbali ka bana bila mɔgɔw la:

• Aw kana a to soso ka aw kin. Aw ye tɛmɛkon don aw ka sodaw ni finɛtiriw la, ka sosofagalan mɛnɛ, ka finiw don minnu bɛ aw fari fan bɛɛ datugu, ani ka aw da sangesulenw kɔrɔ.
• Aw ye bana in furakɛ ka a jɛnsɛnni bali. Aw ye aw jija mɔgɔw ka furakɛli ɲuman dafalen sɔrɔ hali ni a se tɛ u ye.
• Aw kana a to sosow ka basigi aw da la. Aw ye aw ka jimarayɔrɔw lakana i n’a fɔ barikon ni sitɛriniw. Aw bɛ jibolisira ɲumanw dilan aw ka orobinɛw, kɔlɔnw, ani ji woyoyɔrɔ kɛrɛfɛ walasa ji kana lasigi.
• Aw ye sosow bali ka basigi ni dugukolo ni ji labaaracogo ɲuman ye.

Dugukolo labaaracogo yɛlɛmani, i n’a fɔ jiritigɛba, barazi jɔ, jitɛmɛsira waajibi yɛlɛmani, kungobaw lankolonyali, olu bɛɛ bɛ a to sosow ka basigi.

Bana minnu sababu ye soso ye olu jɛnsɛn ka di gɛlɛya waatiw la i n’a fɔ kɛlɛ waatiw, ani mɔgɔw ka sigiyɔrɔ yɛlɛmaniw, jahadi kow, waati min a bɛ mɔgɔw hakili la ko gɛlɛyaw tɛ se ka kunbɛn.

Sosow bɛ bana bila mɔgɔw la cogomin

Bana saba minnu sababu ye sosow ye olu filɛ: sumaya, hakiliwulibana, ani sayi nɛrɛmuguma. Nin bana ninnu si ni si taamasiɲɛw tɛ kelen ye, wa u si tɛ sɔrɔ soso suguya kelen fɛ wa fana u buguncogow tɛ kelen ye. Nka nin bana ninnu kunbɛn cogow bɛɛ ye kelen ye ka da a kan u bɛɛ bɛ sɔrɔ fɛn kelen de fɛ ni o ye soso ye.

Aw ye aw yɛrɛ tanga sosow ka kinni ma

Sosow bɛ banaw jɛnsɛn cogomin

1. Soso bɛ sumayabagatɔ, hakiliwulibanabagatɔ, walima sayitɔ kin
2. Soso kelen bɛ tila ka mɔgɔ kɛnɛman dɔ kin
3. Mɔgɔ kɛnɛman bɛ bana
4. Soso bɛ banabagatɔ kin
5. Soso bɛ banabagatɔ kin mɔgɔkɛnɛman ni mɔgɔ wɛrɛw kin, bana bɛ jɛnsɛn o cogo de la

Bana minnu sababu ye sosow ye, olu bɛ se ka bali ni an ye an yɛrɛ tanga soso ka kinni ma. Walasa ka sosow kɛlɛcogo dɔn aw ka sigida la, aw ye ladilikan ninnu kalan. Walasa ka dɔ bɔ sosow ka kinni na:

• Aw bɛ finiw don minnu bɛ aw bolow, aw senw, aw kunkolo, ani aw kanw datugu.
• Aw ye sosofagalan tugu, ka soso gɛnnanw i n’a fɔ sukolan, maliyirinitulu, walima bazilibulu matarafa. Soso gɛnnanw nafa ka bon kosɛbɛ kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnw ma barisa a bɛ sosow ka kinni kunbɛn hali ni soso kɛlɛli fɛɛrɛ wɛrɛw ma tigɛ.
• Aw ye tɛmɛkon kɛ daw ni finɛtiriw la.
• Aw ye sange ni birifini sulenw matarafa walasa ka aw ni aw denw kisi sosow ka kinni ma ka aw to sunɔgɔ la. Aw ye sange da sɔɔri dilan walima dɛbɛn kɔrɔ ka ɲɛ walasa sosow kana donyɔrɔ sɔrɔ. Yɔrɔ caman na, fɛɛrɛ dɔw tigɛlen don walasa muso kɔnɔmaw ni denmisɛnw ka sange sɔrɔ sɔngɔ nɔgɔn na walima fu. Walasa sangew ka sosow kunbɛn ka ɲɛ u ka kan ka su kalo 6 o kalo 6 fo ka se kalo 12 ma. Aw ye sange siri hali ni aw bɛ aw da kɛnɛma.

Aw ye aw hakili to a la: sange ɲɔgɔn tɛ sumaya kunbɛnni na (aw ye sɛbɛn ɲɛ Mɔgɔ tangacogo sumayabana ma lajɛ), nka a jɔda tɛ hakiliwulibana ni sayi la kosɛbɛ.

Sosow kunbɛncogo sigida la

Sosow bɛ fan da jisigiyɔrɔw la. O fanw bɛ tɔrɔ tile 7 kɔnɔ. Ni aw tora ka jisigiyɔrɔw saniya siɲɛ kelen dɔgɔkun kɔnɔ walima ka jiwoyosiraw dilan, sosow tɛna basigi sango ka bana jɛnsɛn. Walasa ka sosow bali ka bugun:

• Aw bɛ jinɔgɔsigiyɔrɔw saniya, i n’a fɔ: pinɛ kolonw, tulubidɔn kolonw, jimaralanw, ɲamantonw, wuluwulujiw, ani ka fara jinɔgɔ sugu bɛɛ kan minnu bɛ sigi sokɔnɔnaw la.
• Aw bɛ aw ka dugukolow labaara walasa ka ji bali ka sigi yɔrɔ kelen ni o kɛra, dugukolo bɛ ji min.

Aw ye sosow dagayɔrɔ mabɔ sow ni sigida la:

1. Aw bɛ jibolisiraw ɲɛbɔ walasa ji ka boli ka ɲɛ
2. Aw bɛ jimaraminɛnw datugu.
3. Aw bɛ tɛmɛkon don daw ni finɛtiriw la.
4. Aw ka kan ka jiwoyosira ɲɛnɛmaw dilan aw ka sigida kɔlɔndaw ni a pɔnpedaw la.
5. Aw bɛ minɛn kolonw bɛɛ furan ka u fili (buwati kɔrɔw, pinɛ kolonw, daga kolonw, jinɔgɔ bɛ se ka sigi olu kɔnɔ), ani ka dingɛw lafa.
6. Nimafɛnmisɛnnifagalanw, i n’a fɔ fɛnɲɛnɛmani baga dɔ bɛ yen ni a bɛ wele BTi, yɔrɔ dɔw la mɔgɔw bɛ o kɛ ka sosow faga kabini u fitininw ka sɔrɔ a ma basi foyi se sigida ma.

Fɛɛrɛ wɛrɛ minnu sigilen don sen kan ka sigida sosow kunbɛn:

• Aw bɛ jɛgɛw mara, minnu bɛ sosow dun. Ameriki cɛmancɛ la sosjɛgɛw, Farafinna baman, a tɛbɛnw olu ni jɛgɛ wɛrɛw bɛ se ka sosow bali ka bugun. Yɔrɔw bɛɛ ni a jɛgɛ tɔgɔ don nka u bɛɛ bɛ wele ko “sosojɛgɛ.”
• Aw ka kan ka a to ji ka woyo, ka foro kɔnɔ jibolisiraw labɛn ani ka jibolisira kɔrɔ ɲɛbɔ, jiwoyosira kɔrɔ minnu bɛ yen ni olu tɛ mako ɲɛ bilen, aw bɛ olu datugu. Aw bɛ ji bɔ malosunw kɔrɔ siɲɛ kelen dɔgɔkunkɔnɔ tile 2 walima tile 3, o bɛ sosodenw faga ka sɔrɔ a ma basi kɛ malosunw na.
• Aw bɛ jiriw turu, kɔnɔw, tonsow ni danfɛn wɛrɛw bɛ sigi olu la, u bɛ mɔgɔw dɛmɛ ka sosow faga. Jirinikunamani min bɛ Farafinna ni Ɛndujamana na, o bɛ sosow gɛn, wa a buluw bɛ se ka kɛ fura fana ye.

Fɛnɲɛnamafagalan

Fɛnɲɛnamafagalan baga tɛ waati jan kɛ ka sosow gɛn. Ni aw ma ɲɛ a labaarali kɔ, aw bɛ aw yɛrɛ tanga kosɛbɛ.

Sosow bugun waati san kɔnɔ, u silatunu ka di o waati la ni fɛnɲɛnamafagalan ye. Fɔlɔ, mɔgɔw tun bɛ fɛnɲɛnamafagalan dɔ kɛ ka sosow faga ka caya ni a bɛ wele DDT, u tun bɛ a fiyɛ kɛnɛma sosow dagayɔrɔw la. Nka DDT ye baga ye min bɛ tɔɔrɔ lase mɔgɔw ni bagaw ma, a bɛ kansɛribana bila mɔgɔ la ani ka fiɲɛ bila denyɛrɛniw na. Ni aw ye baga in fiyɛ, fiɲɛ bɛ se ka a lase yɔrɔ caman ani jiw la, wa a bɛ se ka to o yɔrɔw la ka san caman kɛ. Ni a mɛnna, a tiɲɛnninɔ bɛ bonya ka taa a fɛ. O kama, jamana caman na, a ɲininnen don ka sosow faga ni fɛnɲɛnamafagalan ye minnu man farin.

Piretirini (les pyréthrines) ye fɛnɲɛnamafagalan suguya dɔ ye, ale tɛ tɔɔrɔ kuntaalajan lase mɔgɔw ni baganw, ani dugukolo ma. Piretirini nafa wɛrɛ ye, a ka fisa ni DDT walima malatɔn ye, olu fana bɛ mako ɲɛ ka caya nka u tiɲɛninɔ ka bon; o kama kun tɛ a la ka u caman fiyɛ yɔrɔw la.

Piretirini mana fiyɛ, a baga tɛ basigi yɔrɔw la. Nka aw kana a fiyɛ mɔgɔw kɛrɛfɛ, o de la mɔgɔ ka kan ka u janto u yɛrɛ a fiyɛ waati. Piretirini bɛ ŋɛɲɛ bila mɔgɔ fari ni a ɲɛ na, a bɛ fari bilen bilen ka tila ka ninakili fereke. Aw kana a to fɛnɲɛnamafagalan in ka se aw fari ma, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnniw ni musokɔnɔmaw ani den bɛ muso minnu sin na.

Piretirini mana se jitayɔrɔw la o farati kaka jugu. Aw kana piretirini kɛ jitɛmɛsiraw kɛrɛfɛ walima pɔnw kɔnɔ abada.

Bi DDT seginna kura ye, mɔgɔ bɛ baara kɛ ni a ye cogoya wɛrɛw la min ni a fɔlɔlama kɛcogo tɛ kelen ye. Sisan a ɲininen don mɔgɔw fɛ, u ka a fiyɛ sokɔnɔnaw dɔrɔn na, ani fana ka a fiyɛyɔrɔw dan dɔn. O kɛcogo in bɛ wele angilɛkan na ko IRS ni o kɔrɔ: sokɔnɔ fɛnjuguw fiyɛli. O ye ka DDT dɔɔni fiyɛ sokɔnɔ kokow la walasa ka sosow faga. O kɛcogo in na, baga tɛ caya wa a bɛ kɛ yɔrɔ koronnenni dɔ dɔrɔn de la, min bɛ a bali ka se jisɔrɔyɔrɔw la, o bɛ kɛ sababu ye fana ka sosow bali ka basigi.

Baga bɛ fɛnɲɛnamafagalan bɛɛ la. Ni aw bɛna DDT, piretirini walima fɛnɲɛnamafagalan wɛrɛ fiyɛ:

• Aw bɛ ladilikan bato, ani ka fɛnɲɛnamafagalan fiyɛ ni hakilisigi ye
• Ni aw bɛ u fiyɛ, aw ka kan ka aw yɛrɛ tanga tuma bɛɛ ni gan ni duloki bolojanw ni pantalon ani samara ye, wa aw kana ɲinɛ ka aw da fana meleke.
• Ni aw bɛ se, aw ye bagamafɛn kɛta hakɛ dɔgɔya kosɛbɛ. Aw bɛ a fiyɛ sosow donda la so kɔnɔ, ani u basigiyɔrɔw la.
• Aw kana a fiyɛ denmisɛnniw ni musokɔnɔmaw ani denbatigiw kɛrɛfɛ abada.
• Sange minnu sulen don fɛnɲɛnamanifagalanw la, aw bɛ denmisɛnniw kɔlɔsi, u kana maga o sangew la hali dɔɔni, kuma tɛ ka u ɲimi walima ka u sɔnsɔn.
• Ni aw bɛ sange sulen ko, aw bɛ a ko minɛn belebeleba dɔ kɔnɔ ka tila ka o ji kɛ wuluwulu dingɛ kɔnɔ. O bɛ an ka minijiw ni an makoɲɛjiw bɛɛ tanga a baga ma.

Fɛnɲɛnamafagalan fɛn o fɛn mana fiyɛ sosow la ka a danmatɛmɛ, o tɛ mako ɲɛ u ye tuguni.

Fɛnɲɛnamafagalan fiyɛli ye sosow gɛnni fɛɛrɛ teliman ye. Nka fɛnɲɛnamafagalan bɛ soso kinda banaw dɔgɔya ni o ye a sɔrɔ sigidamɔgɔ bɛɛ bɛ o fɛɛrɛw sigi sen kan walasa ka sosow bali ka basigi.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →