Sumayabana

Sumayabana ye bana ye farigan bɛ min senkɔrɔ, a bɛ sɔrɔ sumayabanakisɛw donni fɛ joli la. A bɛ sɔrɔ soso ka kinni fɛ, a kɛlen kɔ ka sumayabanatɔ dɔ kin. Bana don min farati bɛ se ka bonya kosɛbɛ. Sumayabana suguya dɔw bɛ se ka mɔgɔ kirin, ka laban saya ma. Sidabana tɔw ka teli ka sumayabana sɔrɔ.

Sumayabana taamasiɲɛw

Sumayabana bɛ taa ka segin mɔgɔ la tile 3 o tile 3. A bɛ to senna lɛri damadɔ kɛ.

Taabolo saba don:

1. A daminɛ na, nɛnɛ bɛ kari banabagatɔ la, a kungolo bɛ a dimi ani a bɛ fɔɔnɔ tuma dɔw la. Nɛnɛ bɛ kari a la, a bɛ yɛrɛyɛrɛ miniti 15 ka se lɛri 1 ma.
2. Farigan bɛ to senna: a bɛ yɛlɛ fo degere 40 walima ka tɛmɛ o kan. Banabagatɔ fanga bɛ dɔgɔya kosɛbɛ, tuma dɔw la, a bɛ kunnakuma kɛ. O bɛ se ka to senna lɛri caman. Funteniba bɛ a tigi minɛ.
3. A laban na, Banabagatɔ fari bɛ suma, a bɛ wɔsi kosɛbɛ. Ni o tɛmɛna, kɔfɛ, banabagatɔ farikolo bɛ sɛgɛn a kan, nka o waati kelen na, a bɛ kɛ i ko dɔ bɔra bana na.

• Sumayabana bɛ taanikasegin kɛ tile 2 o 2 ka se 3 ma, nka a bɛ se ka kɛ don o don ye fana. Mɔgɔ minnu siɲɛ fɔlɔ don sumayabana ka u minɛ, olu ka farigan kɛcogo ni sumayabana farigan yɛrɛ kɛcogo tɛ kelen ye, a bɛ kɛ i n’a fɔ bana wɛrɛw taamasiɲɛ. O la, aw ka kan ka sumayabana jolisɛgɛsɛgɛ kɛ walasa ka a dɔn ni sumayabana don walima ni o tɛ. Ni aw tɛ se ka sumayabana jolisɛgɛsɛgɛ kɛ, aw bɛ a furakɛ ka ɲɛ ni sumayabana ko sigana bɛ aw la.
• Sumayabana basigilen bɛ se ka sɔrɔ samanɛnɛnabana ye ani jolidɛsɛ (aw bɛ gafe ɲɛ Jolidɛsɛ lajɛ). Ni a bɛ sidabanatɔw la, (aw bɛ gafe Sigida 24 lajɛ) a ka teli ka olu bana juguya.
• Ni a bɛ denmisɛn fitiniw na, a bɛ jolidɛsɛ bila olu la ani ka u fakolo ɲɛ jɛya tile 1 walima tile 2 kɔnɔ. Sumayabana donna denmisɛnni minnu kunsɛmɛ na, a bɛ se ka ɲɛnamini bila olu la min bɛ laban kirinni ma. Tɛgɛkɔnɔnaw fana bɛ minɛ ka jɛya, ninakili bɛ teliya (aw ye aw hakili to nin na: Denmisɛnni minnu ma sin min, sumayabana ka teli ka olu minɛ.)

A furakɛcogo ani a jolisɛgɛsɛgɛ:

• Ni aw sɔmina sumayabana na walima farigan taa ka segin na, ni a ka nɔgɔ aw ma, aw bɛ taa jolisɛgɛsɛgɛ kɛ dɔgɔtɔrɔso la. Ni aw bɛ sigida la, sumayabana jugumanba bɛ yɔrɔ min na, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la min bɛ wele falisiparɔmu (falciparum), aw bɛ aw yɛrɛ furakɛ teliya la dɔgɔtɔrɔ dɔ fɛ.
• Ni aw bɛ sigida la, sumayabana jolisɛgɛsɛgɛ tɛ kɛ yɔrɔ min, farigan gɛlɛn fɛn o fɛn mana tɛmɛ aw dɔnyɔrɔ kan, aw bɛ olu furakɛ i n’a fɔ sumayabana. Aw bɛ fura ta, fura min lakodɔnnenw don sumayabana furakɛli la aw ka sigida la. (Aw bɛ gafe ɲɛ Sumayafuraw lajɛ ka se Poroganili, Proguanil ma sumayabana fura tata hakɛ ni a kunnafoniw kan.)
• Ni aw ye a kɔlɔsi ko fisaya bɛka don bana na fura tacogo fɔlen in tɛmɛnen, nka tile damadɔ kɔfɛ ni bana taamasiɲɛw seginna, o la aw ka kan ka sumayabana fura wɛrɛ ta.
• Ni aw sigalen don ko sumayabana bɛ mɔgɔ dɔ la, ni o tigi tora ka ja walima kanjabana taamasiɲɛ wɛrɛw yera a la (gafe ɲɛ Kanjabana taamasiɲɛw), o bɛ se ka kɛ kunsɛmɛna sumayabana ye. Ni aw bɛ se, aw bɛ kinini walima aritesunati (artésunate) pikiri kɛ a tigi la o yɔrɔnin kelen na (aw ye gafe ɲɛ Aritesunati, Artésunate lajɛ).
• Aw man kan ka pikiri kɛ fo ni fɔɔnɔ walima kirinni donna bana senkɔrɔ. Nka ni pikiri kɛcogo ma ɲɛ, o farati ka bon. Pikiri kɛli dɔnniya bɛ mɔgɔ min na, o tigi dɔrɔn de ka kan ka a kɛ.
• Asipirini (aspirine) gansan tɛ se ka sumayabana furakɛ.

Kunsɛmɛnasumayabana juguman

Ale ye sumayabana juguyalenba ye, ni a ma furakɛ joona, a bɛ se ka mɔgɔ faga tile 2 walima tile 3 kɔnɔ, walima ka kɔn o ɲɛ. A bɛ mɔgɔ min na, a tigi bɛ ja, o kɔ a bɛ kirikara. Tuma dɔw la, a tigi bɛ bala ka kirin. A tigi fari bɛ kalaya. Bana in doncogo bɛ kɛ i n’a fɔ kanjabana. Ni aw ye fariganbagatɔ ye, a bɛ ja walima ka kirin, aw ka kan ka sumayabanako bila aw hakili la ni o ye a sɔrɔ aw bɛ jamana na, bana in bɛ yɔrɔ min. Ni o kɛra, aw bɛ a sumayabana furakɛ kabini a daminɛ; aw bɛ fura wɛrɛw fara a kan kɔfɛ ni aw ye a dɔn ko aw filila bana suguya la.

O la, a ka fisa aw ka sɔrɔmu gilikoze (sukaroma, sérum glucose) kɛ ka o fara kinini kan. Nka ni dɔgɔtɔrɔ tɛ yen min bɛ se ka sɔrɔmu kɛ, sani a nani cɛ, aw bɛ kinini pikiri kɛ a la min bɛ kɛ sogobu la, a pikiri kɛta hakɛ: kilogaramu kelen o kilogaramu kelen, aw bɛ miligaramu 25 kɛ a tigi la tile kɔnɔ siɲɛ 2 tile kɔnɔ ni kirinni tɛka nɔgɔya. O kɔfɛ, aw bɛ furakisɛ ta walasa ka sumayabana nɔgɔman furakɛ.

Mɔgɔ tangacogo sumayabana ma

Aw bɛ se ka bana in silatunu ni bɛɛ jɛra ka u fanga fara ɲɔgɔn kan ka taa nin taasira ninnu fɛ:

1. Aw bɛ aw yɛrɛ tanga sosow ka kinni ma. Sufɛ, aw bɛ aw yɛrɛ biri ni dara ye walima ni fini fɛgɛman wɛrɛ ye walima ka sange siri.

2. Kɛnɛya­baarakɛla minnu bɛ taa aw ka sigidaw la sumayabana silatuni kama, aw bɛ olu dɛmɛ u ka baara la.

3. Ni aw sɔmina sumayabana na, aw bɛ aw yɛrɛ furakɛ, walasa ka bana bali ka jɛnsɛn ka taa a fɛ.

4. Aw bɛ sosow bali ka bukun: aw bɛ jinɔgɔ furan, aw kana dumunifɛn buwati kɔrɔw fili fililen to aw da la, ani minɛn wɛrɛ minnu bɛ se ka jinɔgɔ mara. Ni aw ye tulu dɔɔni kɛ jinɔgɔ woyotaw la, o bɛ sosodenw faga.

5. Aw bɛ se ka sumaya kunbɛn fana, walima ka sumayabana fanga dɔgɔya kosɛbɛ, ni aw bɛ sumayafura ta tuma o tuma (gafe lajɛ ɲɛ Sumayafuraw).

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →