Sigida 14
Mɔgɔw wajibiyalen don ka taa dɔgɔtɔrɔso la banajugu minnu na

Bana minnu kofɔlen don nin sigida in na, o banaw furakɛ ka gɛlɛn ni dɔgɔtɔrɔ ka dɛmɛ tɛ. A caman fura ye fura kɛrɛn­kɛrɛnnenw de ye, fura minnu tɛ se ka sɔrɔ ni duguba kɔnɔnaw tɛ. Ni nin bana in dɔ ye aw minɛ, ni aw kɔn na ka taa dɔgɔtɔrɔso la, aw ka bana fura bɛ sɔrɔ joona, o de la Bamananw ko “wuli joona ka fisa ni n sen ka di ye.” Ni aw tora so, aw ka bana bɛ juguya ka ta a fɛ.

Aw ye aw janto nin na: An kumana bana minnu kan sigida tɔw la, o bana dɔw fana bɛ se ka juguya kosɛbɛ. Aw ye banajuguw taamasiɲɛw lajɛ (sɛbɛn ɲɛ Banajugu taamasiɲɛw).

Sɔgɔsɔgɔninjɛ

Fogonfogonla sɔgɔsɔgɔninjɛ ye bana basigilen ye, ani min bɛ yɛlɛma. Bana don min yɛlɛma ka teli ka mɔgɔ sugu bɛɛ minɛ walima balokodɛsɛ bɛ mɔgɔ minnu na. Nka, tuma caman, a bana in bɛ mɔgɔw minɛ u san 15 ni u san 35 cɛ, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la, mɔgɔ fanga bannenw, balokodɛsɛbagatɔw, sidabanabagatɔw, walima mɔgɔ minnu ni sɔgɔsɔgɔnijɛbagatɔ bɛ ɲɔgɔn kan (aw ye gafe ɲɛ Sɔgɔsɔgɔnijɛ lajɛ).

I n’a fɔ a dɔnnen don ko sɔgɔsɔgɔninjɛ bɛ sidatɔ caman minɛ (aw ye gafe ɲɛ Isoniyazidi (isoniazide, INH) lajɛ), o la sidatɔ bɛɛ kelen kelen ka kan ka sɔgɔsɔgɔninjɛ sɛgɛsɛgɛ kɛ. Sidatɔw bɛ ka kan ka isoniyazidi (isoniazide) ta walasa ka u yɛrɛ tanga sɔgɔsɔgɔninjɛ ma. Sɔgɔsɔgɔninjɛtɔw fana ka kan ka sidabana sɛgɛsɛgɛli kɛ walasa ka u bila sidafura tali la ni a kɛra ko bana yera u la.

Sɔgɔsɔgɔninjɛ bɛ se ka furakɛ, o bɛɛ ni a ta, a bana in bɛ mɔgɔ caman faga. A nafa ka bon ka sɔgɔsɔgɔninjɛ taamasiɲɛw dɔn walasa ka kɔn a ma joona. Sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛli ka kan ka daminɛ joona ni a dɔnna. Taamasiɲɛ kelen dɔrɔn walima caman bɛ se ka kɛ mɔgɔ la.

Taamasiɲɛ minnu ka teli ka ye:

• Sɔgɔsɔgɔ, min kuntaala ka jan ni dɔgɔkun 3 ye, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni a tigi wulila ka bɔ sunɔgɔ la.
• Wula fɛ fariganni ani sufɛ wɔsili.
• Disidimi walima kɔdimi bɛ se ka don a senkɔrɔ
• Fangadɔgɔya ani dumunikɛbaliya.

Ni bana gɛlɛn don walima bana min mɛnna:

• Sɔgɔsɔgɔ, joli bɛ kɛ a tigi kari la (a ka ca a la a bɛ kɛ joli fitini de ye, nka dɔw ta bɛ caya).
• Fari jɛya
• Kangoya

Denmisɛnw na:

Sɔgɔsɔgɔ tɛ daminɛ joona. O la, aw bɛ nin fɛn ninnu jateminɛ:

• Ni a fanga bɛ dɔgɔya ka taa a fɛ.
• Ni farigan bɛ a la tuma bɛɛ.
• Ni a farikolo bɛ jɛya ka bɔ.
• Ni kankɔrɔla bɛ funufunu (gɛnɛgɛnɛw) walima kuruw bɛ bɔ kɔnɔ na (sɛbɛn ɲɛ Bana minnu bɔlen don olu danfaraw dɔnni gɛlɛyaw).

Sɔgɔsɔgɔninjɛ banakisɛ ka teli ka sɔrɔ fogonfogow la, nka a bɛ se ka sɔrɔ farikolo yɔrɔ bɛɛ la. A bɛ se ka kanjabana lase den fitini ma (sɛbɛn ɲɛ Kanjabana ni kunsɛmɛnabana lajɛ). Walasa ka a dɔn sɔgɔsɔgɔninjɛ bɛ degun minnu lase golo ma (sɛbɛn ɲɛ Wololasɔgɔsɔgɔnijɛ walima gɛnɛgɛnɛ lajɛ).

Ni aw sɔmina dɔrɔn ko sɔgɔsɔgɔninjɛ don:

Aw bɛ taa kɛnɛyaso dɔ la, sɔgɔsɔgɔninjɛ sɛgɛsɛgɛli bɛ kɛ yɔrɔ min na walasa ka a dɔn ni ale don. Ni a yera ko o don, aw bɛ aw jija ka taa dɔgɔtɔrɔso la. Dɔgɔtɔrɔ bɛna fura 2 walima 3 di aw ma, fura minnu yamariyalen don forobacakɛda fɛ, cakɛda min sigilen don sɔgɔsɔgɔninjɛ kɛlɛli kama (aw bɛ se ka o cakɛda sigiyɔrɔ ɲini aw ka sigida la).

• Isoniyazadi (isoniazide, INH) furakisɛ (sɛbɛn ɲɛ Isoniyazidi, Isoniazide, INH)
• Rifanpisini (rifampicine) furakisɛ (sɛbɛn ɲɛ Rifanpisini, Rifampicine)
• Pirasinamidi (pyrazinamide) furakisɛ (sɛbɛn ɲɛ Pirazinamidi, Pyrazinamide)
• Etanbutoli (éthambutol) furakisɛ (sɛbɛn ɲɛ Etanbutɔli, Éthambutol)
• Sitɛrɛpitɔmisini (stréptomycine) pikiri (sɛbɛn ɲɛ Sitɛrɛpitɔmisini, Stréptomycine)

Furaw tali ni u tacogo matarafali nafa ka bon kosɛbɛ i n’a fɔ furasansɛbɛn ye a ɲɛfɔ cogomin. Aw kana furaw tali jɔ abada hali ni aw hakili la ko aw nɔgɔyara. Ni aw ye a jɔ, bana bɛ kɔsegin ka tila ka yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛw fɛ, a furakɛli bɛna gɛlɛya: fura caman bɛ dɛsɛ sɔgɔsɔgɔninjɛ min na, aw ye sɛbɛn ɲɛ Sɔgɔsɔgɔninjɛ furaw lajɛ. Aw bɛ furaw ta don o don fo ni dɔgɔtɔrɔ ye a fɔ ko aw ka a tali jɔ. Bana in banni pewu, o bɛ taa kalo 6 fo san 3 ni kɔ la.

Banabagatɔ ka kan ka dumuni dafalenw dun, farikolo balolan ni witamini caman bɛ dumuni minnu na.

Farikolo lafiyali nafa ka bon. Banabagatɔ ka kan ka baara dabila ka to so fo nɔgɔya ka na. A man kan ka a yɛrɛ sɛgɛn ani ka baaraw kɛ minnu bɛna a ninakili degun. A ka kan ka a ɲini ka a lafiɲɛ ka ɲɛ ani ka sunɔgɔ ka fa.

Kɔkololasɔgɔsɔgɔnijɛ

Farikolo fan tɔw ka Sɔgɔsɔgɔninjɛ bɛ furakɛ i n’a fɔ fogonfogola sɔgɔsɔgɔninjɛ, nka furakɛli kuntaala bɛ se ka janya. O sɔgɔsɔgɔninjɛ ye kannasɔgɔsɔgɔnijɛ, kɔnɔbaralasɔgɔsɔgɔnijɛ (aw ye ja lajɛ gafe ɲɛ Bana minnu bɔlen don olu danfaraw dɔnni gɛlɛyaw), wolola sɔgɔsɔgɔnijɛ, ani kolotugudasɔgɔsɔgɔnijɛ (i n’a fɔ kunbere). Ni sɔgɔsɔgɔninjɛ ye den minɛ a kɔkolo la, o ka kan ka opere walasa a kana muluku. Sɔgɔsɔgɔninjɛ bɛ se ka fari fan caman minɛ ani ka u tiɲɛ.

Sɔgɔsɔgɔninjɛ ye bana ye min yɛlɛma ka teli. A banakisɛ bɛ jɛnsɛn fiɲɛ fɛ ni banabagatɔ sɔgɔsɔgɔra. Mɔgɔ minnu ni banabagatɔ bɛ so kelen kɔnɔ, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnw; bana in ka teli ka olu minɛ.

Ni sɔgɔsɔgɔnijɛbagatɔ bɛ aw ka so:

• Aw bɛ jateminɛ kɛ ni a ma yɛlɛma mɔgɔ tɔw fɛ.
• Ni aw bɛ se, aw bɛ taa ni duden bɛɛ ye dɔgɔtɔrɔso la ka a sɛgɛsɛgɛ ni sɔgɔsɔgɔninjɛ tɛ u la.
• Aw bɛ denmisɛnw bolo ci, bana in ma minnu minɛ fɔlɔ.
• Aw bɛ denmisɛnw balo ka ɲɛ.
• Aw bɛ fangadɔgɔya ni sɔgɔsɔgɔninjɛ taamasiɲɛ wɛrɛw jateminɛ dudenw na.
• Aw bɛ duden bɛɛ pese kelen kelen kalo o kalo, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnw, walasa ka aw hakililatigɛ ko sɔgɔsɔgɔninjɛ tɛ mɔgɔsi la.
• Sɔgɔsɔgɔnijɛbagatɔ ka kan ka dumunikɛ a kelen na ani ka si a kelen na. A ni denmisɛnw man kan ka si so kelen kɔnɔ waati min a a bɛ sɔgɔsɔgɔ.
• Sɔgɔsɔgɔnijɛbagatɔ ka kan ka fɛn dɔ biri a da la ni a bɛ sɔgɔsɔgɔ ani fana a man kan ka kari tu duguma abada.

Ni aw sɔmina dɔrɔn ko sɔgɔsɔgɔninjɛ de bɛ den na, walima ni a ka sɔgɔsɔgɔ daminɛnen ka ca ni tile 15 ye, aw bɛ taa ni a ye dɔgɔtɔrɔso la. Sɔgɔsɔgɔninjɛ bɛ denba min na, o ka kan ka a yɛrɛ furakɛ ka ɲɛ, o la a bɛ se ka sin di a den ma. Ni a bɛka furakɛ ka ɲɛ, banakisɛ­fagalanw bɛ don sinji la ka den lakana. A ka kan ka dumunikɛ ka ɲɛ.

Ka furakɛli daminɛ joona ani ka a dafa, o ye bana in kunbɛnni fɛɛrɛ ɲumanba ye.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →