Ni aw bɛ sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛ, a ka fisa ka fura caman ta ɲɔgɔn fɛ walasa ka a banakisɛw faga. A furakɛli bɛ daminɛ ni fura suguya 4 ye. Ni fura tata suguya ma caya, banakisɛ bɛna a kologɛlɛya furaw kɔrɔ, o la bana furakɛli bɛ gɛlɛya.
Sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛli bɛ mɛn sen na, a ka ca a la, a bɛ se kalo 6 ni kɔ ma ani a fura ka kan ka ta don o don. Sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛli mɛnni sen na, o nafa ka bon kosɛbɛ, barisa, o bɛ banakisɛ faga; ka bana bali ka segin kɔ; a kana yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛ fɛ ani ka banakisɛ bali ka se fura kɔrɔ.
Banakisɛ ka se fura kɔrɔ, o kɔrɔ ye ko fura ɲuman danɔgɔnw tɛ se ka banakisɛ faga bilen. Sɔgɔsɔgɔninjɛ min bɛ a kolo gɛlɛya fura caman kɔrɔ, o furakɛli da ka gɛlɛn, o la furaw ka kan ka ta kalo 8 fo kalo 20 kɔnɔ, wa fana kɔlɔlɔw bɛ u la. Sɔgɔsɔgɔninjɛ min kolo ka gɛlɛn fura tako jugu kɔrɔ o furakɛ ka gɛlɛn. Sɔgɔsɔgɔninjɛ furaw bɛ sɔrɔ a sɛgɛsɛgɛli yɔrɔw la fu, walima da nɔgɔn na, jamana ɲɛmɔgɔw ka dɛmɛ kɔnɔ. Ni a sɛgɛsɛgɛli yɔrɔ baarakɛlaw bɛ se ka daji sɛgɛsɛgɛ ka ɲɛ walasa ka a dɔn ni sɔgɔsɔgɔninjɛ don, o la, a suguya bɛna dɔn ani a fura lakikaw bɛ kɛ ka a furakɛ joona.
A dɔnbaga ŋanaw ka ladilikan nafa ka bon kosɛbɛ, ka da a kan furakɛli bɛ to ka yɛlɛma, a banakisɛw bɛka u kolo gɛlɛya furaw kɔrɔ ani fura kuraw bɛ se ka sɔrɔ. Ani fana furaw bɛ di dɛmɛbaga dɔw fɛ siɲɛ 3 dɔrɔn dɔgɔkun kɔnɔ minnu tata hakɛ ka ca.
Sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛcogo kofɔlen don sɛbɛn ɲɛ nata la (sɛbɛn ɲɛ Sɔgɔsɔgɔninjɛ furaw). Isoniyazidi, isoniazide (INH) ni rifanpisini, rifampicine ka kan ka ta ɲɔgɔn fɛ tuma bɛɛ sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛli la. Etanbutɔli, éthambutol ni sitɛrɛpitɔmisini, stréptomycine fana bɛ to ka kɛ ka sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛ. Ni aw bɛ pirazinamidi, pyrazinamide ta, inh bɛ min na, aw bɛ a ni rifanpisini ta ɲɔgɔn fɛ, a ka ca la o bɛ bana ban.
Ni furaw ye fariŋɛɲɛ bila aw la, ka fari ni ɲɛw kɛ nɛrɛ ye (sayi), walima kɔnɔdimi ka aw minɛ, aw bɛ a ɲɛfɔ kɛnɛyabaarakɛla dɔ ye, ka a dɔn ni aw bɛ se ka yɛlɛma don furaw tata hakɛ la walima ka furaw yɛrɛ falen. Ni u bɛ logologo bila aw la, aw bɛ furaw tali jɔ fo aw ni kɛnɛyabaarakɛla dɔ ka ɲɔgɔn ye. Aw bɛ dɔlɔ ye ka a to yen ni aw bɛka sɔgɔsɔgɔninjɛ furaw ta, kɛrɛnkɛrɛnnenya la isoniyazidi.
Isoniyazidi bɛ sɔgɔsɔgɔninjɛ bali ka yɛlɛma banabagatɔ somɔgɔw fɛ walima sidatɔw. A ka ca la sidabana ni sɔgɔsɔgɔninjɛ ka teli ka mɔgɔ minɛ ɲɔgɔn fɛ, o la a ka fisa ka bana fila in bɛɛ sɛgɛsɛgɛlikɛ ni u dɔ la kelen bɛ mɔgɔ la.
Aw bɛ a ɲini ka a dɔn aw ka mara kɛnɛyabaarakɛlaw fɛ, fura ɲagaminen minnu wajibiyalen don aw ka sigida la. Ni aw ma se ka kunnafoni sɔrɔ u fɛ, aw bɛ nin fura ɲagaminen dɔ ta:
A furakisɛlama miligaramu 100 walima 300 bɛ sɔrɔ
Nin ye sɔgɔsɔgɔninjɛ fura fɔlɔye. Sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛli la, ale ni rifanpisini ani sɔgɔsɔgɔninjɛ fura wɛrɛ ka kan ka ta ɲɔgɔn fɛ tuma bɛɛ. A kelen bɛ se ka ta sɔgɔsɔgɔninjɛ kunbɛnni na. Yɔrɔ dɔw la, isoniyazidi tɛ se ka sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛ.
Tuma kelen kelenw na, isoniyazidi bɛ jolidɛsɛbana, bolofasadimi ni senfasadimi ani fasayɛlɛma walima kirinni bila mɔgɔ la, kɛrɛnkɛrɛnnenya la balodɛsɛ bɛ mɔgɔ minnu na.
Nin kɔlɔlɔw bɛ se ka furakɛ ni piridɔkisini (witamini B6) tali ye don o don (sɛbɛn ɲɛ Witamini B6, Piridɔkisini, Pyridoxine).
Tuma dɔw la, isoniyazidi bɛ fiɲɛ bila mɔgɔ biɲɛ na.
Ni sayi taamasiɲɛw, fariŋɛɲɛ, dumunikɛbaliya, kɔnɔdimi (sɛbɛn ɲɛ Biɲɛdimi) yera mɔgɔ min na ka a to isoniyazidi tali la, o tigi ka kan ka fura in tali jɔ.
Isoniyazidi tata hakɛ:
Aw bɛ isoniyazidi di siɲɛ kelen don o don. A tako kelen o kelen aw bɛ:
Ni sɔgɔsɔgɔninjɛ juguman bɛ denmisɛn na, walima kololasɔgɔsɔgɔninjɛ bɛ mɔgɔ minnu na, olu bɛ se ka a tata hakɛ ɲɔgɔn fila ta fo nɔgɔya ka na.
Walasa ka sɔgɔsɔgɔninjɛtɔw ka bana bali ka a kɛrɛfɛ mɔgɔw minɛ, walima sidatɔw, a wajibiyalen don ka inh tata kofɔlen di olu ma kalo 6 fo san 3.
A furakisɛlama walima a forokonilama miligaramu 150 walima 300 bɛ sɔrɔ
Nin banakisɛfagalan fanga ka bon kosɛbɛ sɔgɔsɔgɔninjɛ kɛlɛli la. A kelen tali bɛ a to bana bɛ a kolo gɛlɛya fura kɔrɔ. Ni a ni isoniyazidi ani sɔgɔsɔgɔninjɛ fura wɛrɛ farala ɲɔgɔn kan, o bɛ kalo caman bɔ furakɛli kuntaala janya na.
(Rifanpisini bɛ kɛ ka banaba (kuna) fana furakɛ. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Rifanpisini, Rifampicine lajɛ).
Rifanpisini tali man ka ka jɔ fewu. Aw ye aw jija a kana ban aw bolo kɔrɔ.
Rifanpisini bɛ se ka fiɲɛ jugu bila biɲɛ na. Biɲɛdimi bɛ mɔgɔ min na, walima muso kɔnɔma, olu ka kan ka nin fura in ta kɛnɛyabaarakɛla dɔ ka kɔlɔsi kɔnɔ.
A kɔlɔlɔw: rifanpisini tali bɛ sugunɛ, ɲɛji, kari ani wɔsiji ɲɛ kɛ bileman ye. Tuma dɔw la, rifanpisini bɛ nin degun ninnu bila mɔgɔ la: farigan, dumunikɛbaliya walima dumuni kojugu, fɔɔnɔ, dusuɲugun, hakili ɲagami, kurukuruni ani koli degunw.
Rifanpisini bɛ bangekɔlɔsifuraw fanga dɔgɔya. Muso minnu bɛka bangekɔlɔsifurakisɛw ta, olu ka kan ka ladilikan dɔ ɲini fura in tata hakɛ cayacogo kan. Walima u bɛ se ka fɛɛrɛ wɛrɛw kɛ, i n’a fɔ manani, mununani, walima falaka ni u bɛka nin fura in ta.
Rifanpisini bɛ sidabanafura (ARV) bali ka a ka baara kɛ ka ɲɛ. A ka fisa aw ka kuma dɔgɔtɔrɔ faamuyalen dɔ fɛ.
Rifanpisini tata hakɛ sɔgɔsɔgɔninjɛ kɛlɛli la (miligaramu 10 kilogaramu o kilogaramu don o don): aw bɛ se ka a furakisɛlama walima a forokonilama miligaramu 150 walima 300 ta.
Aw bɛ rifanpisini ta siɲɛ kelen don o don, lɛri 1 ka kɔn dumuni ɲɛ walima lɛri 2 dumuni, kɔfɛ.
A diko kelen o kelen, aw bɛ:
A furakisɛlama miligaramu 400 bɛ sɔrɔ ka caya
Kunnafoni caman tɛ yen ka a fɔ ko pirazinamidi bɛ gɛlɛya don kɔnɔmaya la, o la, musokɔnɔmaw ka kan ka ale ta ni o ye a sɔrɔ ko isoniyazidi tɛ se bana kɔrɔ u ka sigida la. A ka fisa aw ka a ɲɛfɔ dɔgɔtɔrɔ faamuyalen dɔ ye.
A kɔlɔlɔw: A bɛ se ka funu ni kolotugundadimi, dumunikɛbaliya, dusuɲugun, fɔɔnɔ, sugunɛkɛ degun, farikolosɛgɛn ani farigan bila mɔgɔ la.
Pirazinamidi tata hakɛ (miligaramu 25 kilogaramu o kilogaramu, don o don): aw bɛ se ka a furakisɛlama miligaramu 400 ta
Aw bɛ a tata hakɛ 1 ni sɔgɔsɔgɔninjɛ fura dɔ di ɲɔgɔn fɛ don o don. A diko kelen o kelen, aw bɛ:
Izinitigiw ka tɔgɔ dalen: miyanbutɔli, Myambutol.
A furakisɛlama miligaramu 100 walima 400 bɛ sɔrɔ
Etanbutɔli bɛ se ka ɲɛdimi bila mɔgɔ la walima ka ɲɛ tiɲɛ yɛrɛ ni a tata hakɛ cayara ani ni a tali mɛnna sen na. Aw ka kan ka fura in tali jɔ ni a ye ɲɛdimi bila aw la walima ni aw tɛka yelikɛ a ɲɛ. Ni etanbutɔli ye ɲɛko gɛlɛya bila aw la, o bɛ ban dɔɔni dɔɔni ni aw ye fura in tali jɔ.
Etanbutɔli tata hakɛ (baliku ta: miligaramu 15, kilogaramu o kilogaramu, don o don; miligaramu 15 fo miligaramu 25, kilogaramu o kilogaramu, don o don ni denmisɛnw don): a furakisɛlama miligaramu 100 walima 400 bɛ sɔrɔ.
Aw bɛ a di siɲɛ kelen tile kɔnɔ
A diko kelen o kelen:
A pikirijilama bɛ sɔrɔ butelini kɔnɔ; ji garamu 1 bɛ sɔrɔ butelini kelen kelen bɛɛ kɔnɔ.
Sitɛrɛpitɔmisini ye sɔgɔsɔgɔninjɛ fura ɲumanba dɔ ye. A man kan ka kɛ ka bana wɛrɛ fosi furakɛ, ka da a kan o bɛ a to sɔgɔsɔgɔninjɛ ka se ka a kolo gɛlɛya fura kɔrɔ.
Aw bɛ aw hakili to a la kosɛbɛ, aw kana tɛmɛ a tata hakɛ fɔlen kan abada. Ni Sitɛrɛpitɔmisini tata hakɛ cayara ani ni a tali kuntaala janyara, a bɛ se ka mɔgɔ tulo gɛrɛn. Ni aw tulo ye a daminɛ ka mankanbɔ, walima ni aw ye a kɔlɔsi ko aw tulo bɛka gɛrɛn, aw bɛ fura in tali jɔ ani ka taa dɔgɔtɔrɔso la.
Musokɔnɔmaw ni komokilidimitɔw man kan ka Sitɛrɛpitɔmisini ta.
Sitɛrɛpitɔmisini tata hakɛ (miligaramu 15, kilogaramu kelen o kelen, don o don): aw bɛ a pikiri kɛ, walima aw bɛ ji kɛ a mugu garamu 1 na, ka o mililitiri 2 di.
Sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛli la:
Aw bɛ a pikiri 1 kɛ don o don fo dɔgɔkun 8. A pikiri kɛ o kɛ: