Biɲɛdimi

A ka ca a la biɲɛnabana bɛ sɔrɔ banakisɛ, dɔlɔ walima tubabubagaw fɛ. Bana in ye suguya 3 ye (A, B ani C) wa mɔgɔw bɛ se ka a yɛlɛma ɲɔgɔn fɛ, bana taamasiɲɛ bɛ ye dɔw la, dɔw ta tɛ ye. Tuma caman na, farigan misɛnni bɛ kɛ a senkɔrɔ.

Biɲɛdimi suguya fɔlɔ (A) walima filanan (B) bɛ mɔgɔ min na, tuma dɔw la, o tigi ka bana bɛ juguya ka dɔgɔkun 2 walima dɔgɔkun 3 kɛ, a fanga bɛ dɔgɔya kalo 1 fo ka se kalo 4 ma. O kɔ a bɛ tila ka lafiya.

Biɲɛdimi filanan (B) ka jugu kosɛbɛ, a bɛ se ka badabada joli bila biɲɛ na, min bɛ laban biɲɛnakansɛri ma, fo ka se a tigi fagali ma. Biɲɛdimi suguya sabanan (C) fana ka jugu kosɛbɛ, a bɛ se ka nɛ don biɲɛ na kudayi kudayi. Ale de ye sidabana tigilamɔgɔ caman sata ye.

Bana don min farati man bon sango ni a bɛ denmisɛnni na, nka a farati bɛ se ka bonya kosɛbɛ fana.

A taamasiɲɛw:

• Dumunikɛ­baliya walima sigarɛti nege. A tigi bɛ se ka tile caman kɛ dumunikɛ­baliya la.
• Tuma dɔw la dimi bɛ kɛ biɲɛ kiniyanfan fɛ).
• Farigan bɛ se ka kɛ a senkɔrɔ.
• Tile damadɔ kɔfɛ, ɲɛkisɛ jɛmanmayɔrɔ bɛ kɛ nɛrɛmuguman ye.
• A tigi bɛ se ka fɔɔnɔ, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni a ye dumuni ye walima ka a kasa mɛn.
• Sugunɛji ɲɛ bɛ fin kosɛbɛ, i n’a fɔ kokakola ɲɛ, banakɔtaa fana ɲɛ bɛ jɛya, a tigi kɔnɔ bɛ se ka boli.

A furakɛcogo:

• Ni biɲɛdimi taamasiɲɛw bɔra kɛnɛ kan, fura tɛ yen min bɛ se ka fɛn ɲɛ a tigi ye tuguni. Fura caman bɛ yen minnu tali yɛrɛ bɛ se ka dankari kɛ biɲɛ bananen na. Aw kana fura ta.
• Banabagatɔ ka kan ka a lafiɲɛ ani ka to ka ka jimafɛn caman min. Ni a tɛ se ka dumuni kɛ, aw bɛ lenburubaji ni jiriden wɛrɛw di a ma (kɛrɛn­kɛrɛnnenya la manje), ka fara dute ni sɔrɔmuji minta kan (gafe ɲɛ Kɛnɛyaji lajɛ).
• O kɔfɛ a ka kan ka witaminiw ta.
• Walasa ka fɔɔnɔ lajɔ, aw ye gafe ɲɛ Fɔɔnɔ kunbɛncogo lajɛ.
• Ni a tigi bɛ se ka dumuni kɛ, aw bɛ to ka dumuni nafamaw di a ma: sogo ni shɛ najiw, ani shɛfan balabalalenw olu ni u ɲɔgɔnna wɛrɛw. Nka aw kana nin dumuni nafamaw ninnu caman di a ma ni o ye: sogo, shɛfan, jɛgɛ o ni a ɲɔgɔnna wɛrɛw, barisa olu bɛ biɲɛ ka baara gɛlɛya. A tigi man kan ka dumuni tulumaw dun sango ka dɔlɔ min.
• Farafinna jamana dɔw la, biɲɛdimi farafinfurakɛcogow bɛ yen. O furakɛcogo dɔw ka ɲi. Ni farati tɛ u la ani ni u ni taabolo kofɔlen ninnu tɛ ɲɔgɔn kɔlafɔ, an bɛ se ka u lajɛ.

A kunbɛncogo:

• Tuma dɔw la biɲɛdimi bɛ denmisɛnniw minɛ ka sɔrɔ a taamasiɲɛ foyi ma bɔ kɛnɛ kan, nka o tɛ a bali u ka bana yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛw fɛ. O kama, aw ka kan ka aw janto denmisɛnniw ka saniya la duw kɔnɔ, aw bɛ u tɛgɛw ko safinɛ na sani u ka dumunu kɛ ani sani u ka don gabugu kɔnɔ.
• Biɲɛdimi fɔlɔ (A) banakisɛw bɛ bɔ banabagatɔ banakɔtaa la ka se mɔgɔ wɛrɛw kɔnɔ ji ni dumuni saniyabali fɛ. Walasa bana kana yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛw fɛ, a ka fisa aw ka biɲɛdimitɔ banakɔtaa kɛ dingɛ la ka a datugu ani ka dumuniw saniya: aw bɛ aw tɛgɛw ko ni safinɛ ye ka a jɛ ni aw bɔra ɲɛgɛn na fana ani sani aw ka maga dumunifɛnw na.
• Biɲɛdimi filanan (B) ni sabanan (C) banakisɛ bɛ bɔ mɔgɔ dɔ la ka yɛlɛma dɔ la, kafoɲɔgɔnya fɛ, pikiribiɲɛ ni miseli saniyabali walima mɔgɔ dɔ jolitali la ka o kɛ dɔ la. Ba fana bɛ se ka a yɛlɛma den fɛ jiginni senfɛ. Aw ye wuli ka aw jɔ walasa ka biɲɛdimi yɛlɛmani bali: aw ye fugulan nafama don kafoɲɔgɔnya waati (gafe ɲɛ Mananiw (fugulan nafama)) aw ye tugu sidabana kunbɛncogo ladilikanw kɔ (gafe ɲɛ Yɛrɛtangacogo sidabana ma) ani ka pikiribiɲɛw ni miseliw tobi sani aw ka baara kɛ ni u ye (gafe ɲɛ Pikiribiɲɛ labɛncogo).
• Biɲɛdimi fɔlɔ (A) ni filanan (B) boloci bɛ yen sisan nka a bɛ se ka kɛ a da ka gɛlɛn walima a tɛ se ka sɔrɔyɔrɔ bɛɛ la. Biɲɛdimi filanan (B) farati ka bon, wa fura tɛ a la, o de la ni aw bɛ a bolocifura sɔrɔ, aw ka kan ka denmisɛnni bɛɛ boloci.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →