Bangekɔlɔsi fɛɛrɛw

Mananiw (fugulan nafama)

Manani ye fɛn ye cɛ bɛ min don a cɛya la ka kɔn kafoɲɔgɔnya ɲɛ. Lawaji bɛ to manani kɔnɔ, o la a tɛ taa denso kɔnɔ. Farati ni kɔlɔlɔ tɛ fugulan nafama na.

Manani dɔrɔn de bɛ se ka mɔgɔ tanga dilannabanaw ni sidabana ma. Hali ni aw bangekɔlɔsi fɛɛrɛ wɛrɛ bɛ aw bolo, aw bɛ se ka manani don walasa ka aw fila bɛɛ tanga banaw kofɔlen ninnu ma.

Manani dɔrɔn de ye bangekɔlɔsi fɛɛrɛ ye min kelenpe de bɛ se ka kɔnɔta bali ka tila ka mɔgɔ tanga dilannabanaw ma. Nka ni aw bɛna dilanko kɛ waati o waati, aw bɛ manani kura don.

Fugulan nafama doncogo

Ni aw bɛ a don, aw bɛ aw jija aw sɔniw kana a fara. Aw bɛ fɔlɔ ka a bɔ a foroko kɔnɔ ni hakilisigi ye, o kɔ aw bɛ a don cɛya la. Aw bɛ cɛya kun don a kɔnɔ ka sɔrɔ k’a foni ni hakilisigi ye a la. Aw kana a to a ka fiɲɛ mara a ni cɛya cɛ. o fiɲɛ bɛ se sababu ye ka a ci min bɛ a kɛ a tɛ a donkun ɲɛ. Ni aw tilila kafoɲɔgɔnya la, aw bɛ a bɔ o yɔrɔnin bɛɛ. Aw bɛ aw jija a kɔnɔji kana bɔ aw kan. Ni o kɛra, a tɛna a donkun ɲɛ.

Fugulan nafama ka kan ka don cɛya wulilen na, nka sani a ka se musoya ma. Ni lawaji bɔra, cɛ ka kan ka fugulan bɔ sani cɛya ka magaya a bɔlen kɔ muso kan. Fugulan bɔlen kɔ, aw bɛ a da siri walasa lawaji kana bɔn ani ka a fili. Aw kɛ o kɛ ka dilanko kɛ, aw bɛ fugulan nafama kura don.

Musow ka mananin

Manani kun dɔ bɛ don musoya kɔnɔ

Manani kun dɔ bɛ to musoya kɔ kan

Musow ka manani ye manajuru misɛmani ye min bɛ don musoya kɔnɔ. Fɛn kɔrilen dɔ bɛ a kun na min bɛ a to a tɛ lamaga. A kun don in bɛ to kɛnɛma ka musoya dawolow datugun. Musow ka manani ka kan ka don lɛrɛ 6 ka kɔn kafoɲɔgɔnya ɲɛ, ani a kan ka bɔ ni tila kɛra dɔrɔn kafoɲɔgɔnya la. A man kan ka don siɲɛ fila ka a da a kan a bɛ se ka fara ni a kora ka a don tuguni. Nka ka musow ka manani ko ani ka a don siɲɛ 5 o ka fisa ni a ntanya ye. Musow ka manani ye fɛɛrɛ ɲumanba ye u yɛrɛ bɛ se ka min matarafa walasa ka u tanga kɔnɔta ni dilannabanaw ma, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la sidabana. Musow ka manani ni cɛw ta man kan ka don ɲɔgɔn fɛ kafoɲɔgɔnya waati.

Bangekɔlɔsi fura duntaw

Bangekɔlɔsi furakisɛw dilannen don tubabusɛgɛw ye minnu bɛ wele ko ɔrimɔni (les hormones); a ka ca a la muso fari bɛ ɔrimɔni dilan a yɛrɛ ye. Mɔgɔw bɛ nin bangekɔlɔsi fɛɛrɛ de kɛ ka caya bi don na walasa muso kana kɔnɔ ta, nka ni a kɛcogo labatoli ye. O la, muso dɔw man kan ka u yɛrɛ bila bangekɔlɔsi furakisɛ tali la ka a sɔrɔ u bɛ se ka fɛɛrɛ wɛrɛw kɛ (aw ye gafe ɲɛ Muso jumɛn man kan ka bangekɔlɔsi fura ta? lajɛ).

Bangekɔlɔsi furakisɛw tɛ mɔgɔ tanga sidabana ni dilannabana tɔw ma. Walasa ka aw tanga nin bana kofɔlen ninnu ma, aw ka kan ka fugulan nafama matarafa (aw ye gafe ɲɛ Mananiw (fugulan nafama) lajɛ).

Bangekɔlɔsi furakisɛw suguya ka ca. Walasa ka a suguya dɔ ta min ka ɲi aw ma, aw bɛ kɛnɛya baarakɛla dɔ ka ladilikanw ɲini wali ma tinminɛmuso dɔ walima aw bɛ sigida 25 lajɛ, a ɲɛ Bangekɔlɔsi fɛɛrɛw ni a ɲɛ Furakisɛ misɛnmani tali jɔli. Bangekɔlɔsi furakisɛw tɛ kɔnɔta bali o yɔrɔnin bɛɛ la. O la, aw bɛ fugulan nafama don bangekɔlɔsi furakisɛw talit ile 7 fɔlɔ kɔnɔ walima Bangekɔlɔsi fɛɛrɛ wɛrɛ walasa ka kɔnɔta bali.

Bangekɔlɔsi fɛɛrɛ dɔw faralen ɲɔgɔn kan

Bangekɔlɔsi fɛɛrɛ minnu bɛ fara ɲɔgɔn kan ɔrimɔni suguya 2 bɛ u bɛɛ la ni u bɛ wele ko ɛsitorojɛni ani porojɛsitin. (Walasa ka fura ninnu suguyaw ni tacogo dɔn, aw ye gafe ɲɛ Bangekɔlɔsi furakisɛw ɲagaminen ni ɲɛ Furakisɛ misɛnmani tali jɔli lajɛ).

Bangekɔlɔsi furakisɛnin (porojɛsitin dɔrɔn bɛ min na)

Porojɛsitin tɛ nin bangekɔlɔsi furakisɛnin na. Farati tɛ ale tali la muso caman fɛ, muso minnu tɛ se ka bangekɔlɔsi fɛɛrɛ fara ɲɔgɔn kan ka a sababu kɛ banako ye (gafe ɲɛ Bangekɔlɔsi fura minnu faralen don ɲɔgɔn kan muso jumɛnw man kan ka olu ta?) walima ka a sababu kɛ bangekɔlɔsi fɛɛrɛ bɛ faralen ɲɔgɔn kan, olu kɔlɔlɔw. Bangekɔlɔsi furakisɛnin ka ɲi denbaw ma den bɛ minnu sin na ani u ma u ka laada ye kabini u jiginnen. Walasa ka a dɔn a fura minnu bɛ sɔrɔ yen ani u tacogo, aw ye gafe ɲɛ Furakisɛ misɛnmani lajɛ.

Ɲininkaliw ni jaabiw bangekɔlɔsi fɛɛrɛw kan

Dɔw b’a fɔ ko bangekɔlɔsi furakisɛw bɛ kansɛri (bon) bila mɔgɔ la. Tiɲɛ don wa?

Tiɲɛ tɛ, nka ni kansɛri bɛ mɔgɔ la ka kɔrɔ, bangekɔlɔsi furakisɛw bɛ se ka a kuru bonyali teliya.

Muso bɛ se ka den sɔrɔ bangekɔlɔsi furakisɛw tali dabilalen kɔ wa?

Awɔ. (Tuma dɔw la, kalo 1 walima kalo 2 bɛ se ka tɛmɛ sani a ka kɔnɔ ta).

Muso min ye bangekɔlɔsi furakisɛw ta, o ka teli ka filaniw walima den fiyɛmaw sɔrɔ wa?

Ayi! bangekɔlɔsi fura tali ni a tabali bɛɛ ye kelen ye denwolocogo la.

Yala tiɲɛ don ko ji bɛrɛ tɛ kɛ denbatigi sin na ni a bɛka bangekɔlɔsi furakisɛw ta wa?

A ka fisa ka a to ji ka jigin sin na fɔlɔ ka ɲɛ sani a tigi ka bangekɔlɔsi furakisɛw tali daminɛ. O bɛ se ka dɔgɔkun 3 ta. O kɔ, farati foyi tɛ denbatigi ka bangekɔlɔsi furakisɛw tali la.

A bɛ se ka bangekɔlɔsi furakisɛnin ta (sɛbɛn ɲɛ Furakisɛ misɛnmani) ɔrimɔni caman tɛ min na ani a tɛ foyi kɛ sinji la, hali dɔgɔkun 3 fɔlɔ kɔnɔ.

Bangekɔlɔsi fɛɛrɛ ko cunnenw kama

Ni a kɛra ko kun dɔ ye a to aw ye dilanko kɛ ka a sɔrɔ aw ma fugulan nafama don, walima aw ka fugulan farala, walima aw ma se aw ka bangekɔlɔsi fɛɛrɛ ta sani aw ka dilanko kɛ, aw bɛ se ka aw tanga kɔnɔta ma halisa ni bangekɔlɔsi furakisɛ hakɛ caman tali ye ka tɛmɛ hakɛ tata kɔrɔlen kan dilanko kɔ o nɔgoni bɛɛ la, walima aw bɛ furakisɛw ta minnu dilannen don nin ko suguyaw kama. A bɛ fɔ nin bangekɔlɔsi fɛɛrɛ suguya ma ko bangekɔlɔsi fɛɛrɛ ko cunnen na wa a bɛ baarakɛ a tile 5 fɔlɔ dɔrɔn de la. Aw ye gafe ɲɛ Bangekɔlɔsi fɛɛrɛ teliman ni a ɲɛ Bangekɔlɔsifura tacogo kocunnen kɔfɛ lajɛ.

Muso jumɛn man kan ka bangekɔlɔsi fura ta?

Taamasiɲɛ dɔw bɛ yen ni olu dɔ la kelen yera muso min na, o tigi man kan ka bangekɔlɔsi fura ta:

• Ni laada waati tɛmɛna muso kan fo ka a kɛ a hakili la ko a kɔnɔma don.
• Sinna kansɛri walima kuru sinbara kɔnɔ (gafe ɲɛ Muso ka kansɛribana). Bangekɔlɔsi furakisɛw tɛ kansɛri bila muso la, nka ni kansɛri bɛ muso min na ka ban, bangekɔlɔsi furakisɛw bɛ se ka a juguya.
• Jolibɔn muso la kalo 3 ka kɔn bangekɔlɔsi furakisɛw tali ɲɛ. Aw bɛ taa aw yɛrɛ lajɛ dɔgɔtɔrɔso la ni bana jugu wɛrɛ tɛ aw la (gafe ɲɛ Wolonugula kansɛri).

Ni sɔgɔsɔgɔninjɛ, jabɛti, komokililabana walima kirinnibana bɛ aw la, aw bɛ ladilikanw ɲini dɔgɔtɔrɔ dɔ fɛ sani aw ka don bangekɔlɔsi furakisɛw tali la.

Bangekɔlɔsi fura minnu faralen don ɲɔgɔn kan muso jumɛnw man kan ka olu ta?

Bangekɔlɔsi fura minnu faralen don ɲɔgɔn kan, olu bɛ se ka faratiba don muso ka kɛnɛya la. Bangekɔlɔsi fura minnu faralen don ɲɔgɔn kan aw kana olu ta ka a sɔrɔ :

• Mɔgɔ minnu ka tansiyɔn bɛ yɛlɛn (aw ye gafe ɲɛ Tansiyɔn tacogo lajɛ)
• Sukarodunbana min mɛnna ka san 20 bɔ
• A ye san 35 bɔ ni a bɛ sigarɛti min
• Kunbabin juguman (sɛbɛn ɲɛ Kungolodimi ni kumabin). Kunbabin juguman bɛ muso minnu na, olu man kan ka bangekɔlɔsi furakisɛ ta. Nka kunkolodimi gansan man kan ka muso bali ka bangekɔlɔsi furakisɛ ta.
• Kunakunadimi (gafe ɲɛ Kunankunandimi)
• Kunsɛmɛnabana delila ka mɔgɔ min minɛ (gafe ɲɛ Jolidɛsɛ ni jolisira cili kunsɛmɛ na (kunsɛmɛnabanaw))
• Jolikuru sigilen jolisira dɔ la (o de ka teli ka funteni bila mɔgɔ la ani dimi bila a sen dɔ la)
• Biɲɛdimi wa sayi (aw ye sɛbɛn ɲɛ Biɲɛdimi ni Biɲɛdimi lajɛ).

Muso caman bɛ se ka bangekɔlɔsi furakisɛw ta porojɛsitin dɔrɔn bɛ min na ka bana kofɔlen ninnu dɔla kelen to u la (gafe ɲɛ Kɔnɔbara basigi furaw dɔrɔn) walima bangekɔlɔsi min bɛ don wolo kɔrɔ (alimɛtini) walima bangekɔlɔsi pikiri. Jolisiraci bɛ muso minnu na ni dimi tɛ u la, o musow bɛ se ka bangekɔlɔsi furakisɛ ta ka a sɔrɔ farati tɛ a la. Nka ni jolisiraciw bɛ a dimi, u ka kan ka fura in tali jɔ.

Bangekɔlɔsi faralen ɲɔgɔn kan, olu ka teli ka gɛlɛya minnu bila muso la, taamasiɲɛ fɔlɔw la

Aw bɛ FURA TALI JƆ, ka sɔrɔ ka taa dɔgɔtɔrɔ dɔ ka ladilikanw ɲini ni furaw ye bana dɔ bila aw la i n’a fɔ:

• Kunkolodimi jugumanba ka bugu bila aw ɲɛ na (kunbabin) min daminɛna fura tali daminɛnen kɔ.
• Fangadɔgɔya walima kirinni aw bolow ni aw sen na.
• Dimi gɛlɛn banbali disi la ani ninakilidegun.
• Dimi bɛ sen na.
• Dimi bɛ kɔnɔ na.

Ni aw ye nin gɛlɛya dɔla kelen ye, aw bɛ bangekɔlɔsifurakisɛw tali jɔ ani ka taa dɔgɔtɔrɔ dɔ lajɛ. Aw bɛ fɛɛrɛ wɛrɛw lajɛ, barisa nin gɛlɛya kofɔlenw bɛ se ka farati don jiginni na.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →