Sigida 13 Bana minnu bɛ mɔgɔ minɛ ka caya

Kɔnɔboli ni tɔgɔtɔgɔnin

Ni mɔgɔ min banakɔtaa magayara walima ka kɛ ji ye, o ye kɔnɔboli ye. Ni jisalasala bɛ a la walima joli, o ye tɔgɔtɔgɔnin ye.

Kɔnɔboli dɔw bɛ juguya, dɔw tɛ juguya. Dimi bɛ se ka kɛ a senkɔrɔ (a bɛ bala ka juguya) walima a ka basigi (ka mɛn senna fo tile damadɔw).

Kɔnɔboli ka ca denmisɛnni kunda, wa a farati ka bon olu ma kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnni minnu tɛ balo ɲuman sɔrɔ.

Kɔnɔboli ka tiɲɛni telimanba sababu ye farilajidɛsɛ ye, ani ni a mɛnna senna ka tila ka balodɛsɛ fara o kan. Olu de bɛ a kɛ kɔnɔboli bɛ mɔgɔ faga, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la den fitini.

Ja

Nin den in balocogo ka ɲi. A ka ca a la kɔnɔboli man teli ka a minɛ. Hali ni kɔnɔboli ye a minɛ, a bɛ ban yɛrɛ ma joona.

Ja

Nin den in tɛ balo ɲuman sɔrɔ. Kɔnɔboli ka teli ka a minɛ wa a ka ca a la a bɛ se ka a faga.

Kɔnɔboli sɔrɔ sababuw ka ca. A ka ca a la, aw mako tɛ fura foyi tali la, den bɛ a yɛrɛ sɔrɔ tile damadɔ ni aw ye kɛnɛyaji ni dumuni di a ma (ni a tɛ dumuni caman dun, aw bɛ a dɔɔni dɔɔni di a ma siɲɛ caman tile kɔnɔ). Tuma dɔw la aw mako bɛ furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen na. A ka ca a la kɔnɔboli caman bɛ se ka furakɛ so kɔnɔ, hali ni aw tɛ a sababuw dɔn.

Kɔnɔboli sɔrɔ sababubaw:

Kɔnɔboli kunbɛncogo:

Hali ni kɔnɔboli sɔrɔ sababu ka ca, a sɔrɔsira telimanbaw ye banakisɛ ni balodɛsɛ ye. Kɔnɔboli caman bɛ se ka kunbɛn ni mɔgɔw bɛ saniya, ani dumuni ɲumanw dunni matarafa ka ɲɛ. Ani fana, kɔnɔboli tɛna denmisɛnni caman faga ni jimafɛn caman ni dumuni ɲuman bɛ di u ma ani ni u bɛ furakɛ ka ɲɛ.

Ala ye mɔgɔ minnu garisigɛ kɛ sidabanakisɛ ye, kɔnɔboli ka jugu o tigilamɔgɔw ma kosɛbɛ, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnniw. Kotirimɔkizazɔli (cotrimoxazole) bɛ se ka sidabanakisɛ tigilamɔgɔw kisi kɔnɔboli ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ Sigida 24 Sidabana lajɛ).

Kɔnɔboli ka teli ka denmisɛnw minɛ balodɛsɛ bɛ minnu na ani ka u faga ka tɛmɛ denmisɛnw kan, minnu balocogo ka ɲi. Kɔnɔboli fana bɛ se ka kɛ balokodɛsɛ sababu dɔ ye.

Kɔnɔboli bɛ balodɛsɛ lase mɔgɔ ma. Balodɛsɛ bɛ kɔnɔboli lase mɔgɔ ma

Balodɛsɛ ni kɔnɔboli mana ɲɔgɔn sɔrɔ denmisɛnni min, o bɛ se ka kɛ o sata ye.

Ni balodɛsɛ bɛ mɔgɔ la ka ban, kɔnɔboli bɛ a tɔ juguya.

Nin bana ninnu dulonnen don ɲɔgɔn na, u bɛ ɲɔgɔn juguya. O de la, balo dafalen dunni jɔyɔrɔ ka bon kɔnɔboli kunbɛnni ni a furakɛli bɛɛ la.

Aw bɛ kɔnɔboli kunbɛn walasa ka balodɛsɛ kɛlɛ.

Aw bɛ balodɛsɛ kunbɛn walasa ka kɔnɔboli kɛlɛ

Walasa ka dumuniw dɔn, minnu bɛ farikolo kologɛlɛya a ka se ka banaw kɛlɛ, i n’a fɔ kɔnɔboli, aw ye sigida 11 kalan.

Kɔnɔboli bɛ kunbɛn ni dumuni dafalen dunni ni saniya matarafali de ye. Mɔgɔ yɛrɛkun ni forobasaniya waleya caman kofɔlen don Sigida 12 la. Olu bɛ kuma ɲɛgɛnw matarafali kan, jisanuman minni nafa, ani dumuniw tangali nɔgɔ ni dimɔgɔw ma.

Ninnu ye bilasirali nafamaw ye denyɛrɛniw ka kɔnɔboli kunbɛnni kan:

Sinji bɛ den tanga kɔnɔboli ma

Ja

Ayi

Ja

Awɔ

Kɔnɔboli furakɛcogo

Kɔnɔboli caman na, kun tɛ fura tali la. Ni kɔnɔboli ka jugu, a faratimayɔrɔ ye jikodɛsɛ de ye fari la. Ni kɔnɔboli mɛnna sen na, o faratimayɔrɔ ye balokodɛsɛ ye. O la a furakɛli fanba ka kan ka kɛ jimafɛn ni dumuni caman dili de ye. Kɔnɔboli sababu mana kɛ fɛn o fɛn ye, aw ye nin fɛn ninnu jate minɛ:

  1. Aw ye farilajidɛsɛ kunbɛn walima ka a kɛlɛ. Ni kɔnɔboli bɛ mɔgɔ la, a tigi ka kan ka jimafɛn caman min. Ni kɔnɔboli ka jugu, walima ni aw ye farilajidɛsɛ taamasiɲɛw ye fari la, aw bɛ kɛnɛyaji di a tigi ma (sɛbɛn ɲɛ Kɛnɛyaji). Hali ni a minni man di a tigi ye, aw bɛ a nɛgɛn fo a ka dɔ min. Aw bɛ to ka dɔ di a ma waati ni waati.
  2. Aw ye dumuni dafalenw di a ma. Kɔnɔbolibagatɔ mako bɛ dumuni na tuma bɛɛ. Dumuni nafa ka bon denmisɛnniw ma ani balodɛsɛ bɛ mɔgɔ minnu na ka ban. Ni kɔnɔboli bɛ mɔgɔ la, a ka dumuni bɛɛ tɛ yɛlɛma wa u bɔ ka teli banakɔtaa fɛ. O de la, dumuni ka kan ka di kɔnɔbolibagatɔ ma siɲɛ caman tile kɔnɔ, sango ni a tɛ caman dun yɔrɔninkelen.
  3. Den kɔnɔbolibagatɔ ka kan ka to ka sin min.
  4. Denmisɛnni min fanga bannen don, o tigi ka kan ka fangasɔrɔdumuni ni farikolojɔli dumuni caman dun (dumuni nafamaw) waati min kɔnɔboli bɛ a la ani ka a dunta caya ni bana nɔgɔyara. Ni a banna dumuni na ka a da a kan bana ka jugu, walima a bɛ fɔɔnɔ, aw ka kan ka a nɛgɛn a ka to ka dɔɔni dun. Ni aw bɛ kɛnɛyaji di den ma, o bɛ a bila dumuni na. Hali ni dumuni bɛ den bila banakɔtaa caman na a daminɛ na, o bɛ a ni kisi.
  5. Ni den fanga bannen don, ni kɔnɔboli bɛ a la min mɛnna senna tile caman, walima ni a bɛ taa ka segin, aw bɛ to ka dumuni di a ma, siɲɛ 5 walima siɲɛ 6 don o don. A ka ca la, a mako tɛna jɔ fura wɛrɛ la.
  6. Ni aw bɛ se, aw bɛ zɛnki (zinc) di den walima denmisɛnni kɔnɔbolitɔw ma (sɛbɛn ɲɛ Dɛɲɛn bɛ kɔnɔboli jɔ).

Kɔnɔbolibagatɔ ka dumuniw:

Ni banabagatɔ bɛka fɔɔnɔ, walima ka dɛsɛ ka dumunikɛ ka a da bana juguya kan, a ka kan ka nin fɛn ninnu min:

Ni a tigi ye dumuni daminɛ, ka a fara minfɛn kofɔlenw kan, a ka kan ka dumuni dafalen ninnu dun, walima o ni a ɲɔgɔnnaw:

Fangasɔrɔ dumuniw:

Farikolojɔli dumuniw:

Aw kana nin fɛn ninnu dun walima ka u min:

Kɔnɔboli ni nɔnɔ:

Sinji ɲɔgɔn tɛ den ka balo la. A bɛ farikolo dɛmɛ ka kɔnɔboli kunbɛn ani ka a kɛlɛ. Aw kana sinji dili dabila den ma ni kɔnɔboli bɛ a la.

Misinɔnɔ, nɔnɔmugu, walima buwati kɔnɔ nɔnɔ, olu ye fangasɔrɔdumuni ni dumuni nafama ɲumanw ye. Aw bɛ to ka u di den kɔnɔbolibagatɔ ma. Nin nɔnɔ ninnu bɛ kɔnɔboli bila denmisɛnni dɔw la. Ni o bɛ kɛ, aw bɛ nɔnɔ dita dɔgɔya ani ka a ɲagami dumuni wɛrɛw la. Nka aw bɛ a to aw hakili la: balodɛsɛ ni kɔnɔboli bɛ den min na, o tigi ka kan ka farikolotangali dumuni ni dumuni nafama caman dun. Ni nɔnɔ bɛrɛ tɛka di den ma, aw ka kan ka dumuni tobilen ni a nɔninen di a ma, i n’a fɔ shɛsogo, shɛfan nɛrɛmuguma, sogo, jɛgɛ, walima shɔ fara a kan. Shɔ yɛlɛma ka di ni a fara bɔlen don a la ani ni a tobira ka ɲɛ, ka tila ka a nɔni.

Ni den bɛka nɔgɔya, a bɛ se ka nɔnɔ caman min ka sɔrɔ kɔnɔboli ma a minɛ.

Kɔnɔbolifuraw:

Kɔnɔboli suguya caman bɛ yen fura takun tɛ olu la. Nka a dɔw la, a fura yɛrɛ tali nafa ka bon kosɛbɛ. Kɔnɔboli fura caman tɛ mako bɛrɛ ɲɛ. Dɔw fana bɛ se ka kasaara lase mɔgɔ ma:

A ka ca a la, fura minnu tɔgɔ bɛna kofɔ aw ye sisan a ka fisa aw kana olu ta kɔnɔboli furakɛli la:

Kɔnɔboli fura dɔw bɛ yen i n’a fɔ loperamidi (lopéramide), uzinitigi tɔgɔ dalen Imodiyɔmu (Imodium) walima difenɔkisilati (diphénoxylate), uzinitigi tɔgɔ dalen Lomotili (Lomotil), bɛ kɔnɔboli mada ka a cuncun. Nka, olu bɛ se ka basi lase mɔgɔ ma walima ka kɛ sababu ye ka bana mɛn sen na. Ninw tɛ farilajidɛsɛ ni banakisɛ yɛlɛmali nɔgɔya.

Ja

Kɔnɔboli furaw bɛ bana dan sira la. U bɛ banakisɛ bali ka bɔ.

Ja

Kɔnɔboli fura min ɲagaminen don ni neyomisini (néomycine) walima sitɛrɛpitɔmisini (stréptomycine) ye, olu man kan ka ta. U bɛ nugu bɔsi wa a ka ca a la u ka tiɲɛni ka bon ni u ka ɲɛni ye.

Banakisɛ­fagalan i n’a fɔ anpisilini ni tetarasikilini, olu bɛ se ka ta kɔnɔboli suguya damadɔ dɔrɔn de la (aw ye sɛbɛn ɲɛ Banakisɛ­fagalanw tata hakɛ dɔnni nafa lajɛ). Nka u bɛ shɛ ka kɔnɔboli bila mɔgɔ la fana, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denmisɛnniw. Nin fura ninnu talen tile 2 walima tile 3 kɔ ni kɔnɔboli juguyara ka tɛmɛ kɔrɔlen kan, aw bɛ a tali jɔ. Fura ninnu bɛ se ka kɛ kɔnɔboli sababu ye.

Kuloranfenikɔli (chloramphénicol) tali ma ɲi (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kuloranfenikɔli, chloramphénicole lajɛ) wa a man kan ka ta kɔnɔboli la abada walima ka a di denyɛrɛniw ma minnu tɛ kalo 1 bɔ.

Kɔnɔmagayafura ni fiyɛlilanw man kan ka di kɔnɔbolitɔ ma abada. A bɛ a juguya ka dɔfara a tigi farilaji dɛsɛ kan.

Furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen ka a ɲɛsin kɔnɔboli suguyaw ma: 

Ja

Ni kɔnɔboli suguya caman furakɛra ka ɲɛ ni jimafɛnw minni ni dumuni caman dunni ye ka sɔrɔ fura ma ta. Nka tuma dɔw la furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen ka kan ka kɛ.

Furakɛli waati la, aw ye a to aw hakili la ko kɔnɔboli suguya dɔw bɛ yen, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni a bɛ denmisɛnniw na, olu caman sababu ye bana wɛrɛw ye minnu tɛ nugulabanaw ye. Aw ye jateminɛ kɛ tulodimi, mimi ani sugunɛsiralabanaw la waati bɛɛ. Ni olu bɛ mɔgɔ la, olu ka kan ka furakɛ. Aw ye a lajɛ fana ni ɲɔni tɛ a tigi la.

Ni kɔnɔboli misɛnni bɛ den na ka mura kɛ a sen kɔrɔ, o kɔnɔboli sababu bɛ se ka kɛ banakisɛ ye, walima fiɲɛbana, wa furakɛli kɛrɛn­kɛrɛnnen si kun tɛ. Aw bɛ jimafɛn caman di a ma ka fara den yɛrɛ diyaɲɛ dumuni bɛɛ kan.

Kɔnɔboli jugumanbaw la, banakɔtaa sɛgɛsɛgɛli ani sɛgɛsɛgɛli wɛrɛw bɛ se ka kɛ walasa ka a furakɛcogo ɲuman dɔn. Nka ni aw bɛ banakɔtaa lajɛ ani ka a taamasiɲɛ dɔw kɔlɔsi, a ka ca a la, aw bɛ se ka fɛn caman dɔn, ni ɲininkali kɛrɛn­kɛrɛnnenw kɛli ye.

  1. Kɔnɔboli cunnen, walima kɔnɔboli misɛnni. Farigan tɛ min senkɔrɔ. (kɔnɔdimi? fiɲɛbana?)
  2. Fɔɔnɔ bɛ kɔnɔboli min senkɔrɔ (o sababuw ka ca).
  3. Yiriyiri ni joli bɛ bɔ kɔnɔboli min na. Tuma dɔw la a bɛ basigi. Farigan tɛ a sen kɔrɔ. Kɔnɔ bɛ se ka boli tile dama dama o kɔfɛ a bɛ se ka ja tile dama dama. A bɛ se ka kɛ tɔgɔtɔgɔnin ye. Walasa ka kunnafoni wɛrɛw sɔrɔ aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔboli ni tɔgɔtɔgɔni lajɛ.)
  4. Kɔnɔboli jugumanba basi bɛ bɔ min na ka farigan kɛ a sen kɔrɔ. (Tɔgɔtɔgɔnin banakisɛ min bɛ wele ko Shigella).
  5. Kɔnɔboli jugumanba farigan bɛ min senkɔrɔ ni basi tɛ bɔ a la.
  6. Banakɔtaa min ɲɛ nɛrɛma don, a bɛ kanga ka a kurukuru a kasa man di, basi ni yiriyiri tɛ a la. Wa tuma bɛɛ a tigi kɔnɔ bɛ tɔn, ni a ye fiɲɛ bila o kasa bɛ i n’a fɔ kiribi.
  7. Kɔnɔboli basigilen (kɔnɔboli min bɛ mɛn sen na walima min bɛ taa ka segin).
  8. Kunfilanitu

Kunfilanitutɔ ka dilan ka kan ka labɛn in cogo la. Aw bɛ a farilaji bɔta hakɛ jateminɛ ka aw jija ka o nɔnabila. Aw bɛ to ka ji a ma tuma bɛɛ.

Ja

Fini manaman da dilan kan

Den kɔnɔbolitɔ ladoncogo

Ja

Aw bɛ sin di den ma

Ja

ka fara kɛnɛyaji kan

Kɔnɔboli ka jugu kɛrɛn­kɛrɛnnenya la denyɛrɛniw ni denmisɛnniw de ma kosɛbɛ. Waati dɔw la, a tɛ se fura ko la, nka ladonniko ɲuman kɛrɛn­kɛrɛnnenw ka kan ka ɲɛsin u ma barisa denyɛrɛni bɛ se ka sa joona farilajidɛsɛ fɛ.

Mɔgɔ ka kan ka dɔgɔtɔrɔ hakilina ɲini waati min na

Kɔnɔboli walima tɔgɔtɔgɔnin, olu farati bɛ se ka bonya sango ni a bɛ denyɛrɛni na.

Aw bɛ taa ni banabagatɔ ye dɔgɔtɔrɔso la ni nin lahalaya ninnu bɛ a la:

Ɲininkali minnu ka kan ka kɛ kɔnɔboli waati

Kɔnɔboli furakɛcogo bɛɛ la ɲuman ye jimafɛnw minni ye. Ni kɔnɔbolitɔ bɛ se, a ka kan ka dumuni dun fana.

A ye banakɔtaa jilama caman kɛ, dimi tɛ min na waati kunkuruni kɔnɔ wa?

Banakɔtaa jilama caman bɛ se ka kɛ kunfilanitu ye. Kɔnɔboli caman ka teli ka mɔgɔ fanga dɔgɔya walima ka a faga. Aw bɛ a tigi dɛmɛ ni jimafɛnw ni dumuni ye tuma bɛɛ, o bɛ se ka a ni kisi. Aw ye gafe ɲɛ Farikolojidɛsɛ furakɛcogo lajɛ.

Basi bɛ banakɔtaa la wa (min bɛ wele ko tɔgɔtɔgɔnin)?

Tɔgɔtɔgɔnin bɛ furakɛ ni jimafɛnw minni ye. Banakisɛ­fagalan fana bɛ se ka ta. Aw ye gafe ɲɛ Kɛnɛyaji lajɛ. Sababu wɛrɛ minnu bɛ basi bɔli la banakɔtaa fɛ, olu ɲɛfɔlen don gafe ɲɛ Tɔgɔtɔgɔninbanakisɛ na.

Banakɔtaa kangalen don ani ani kasabɔlen don wa? A tigi bɛ fiɲɛ bila kosɛbɛ wa?

O bɛ se ka kɛ kɔnɔnatumu ye. Aw bɛ jimafɛnw min. Banakisɛ­fagalan bɛ se ka dɛmɛ kɛ. Aw ye gafe ɲɛ Nugulabanakisɛ lajɛ.

Ja

Kɔnɔboli daminɛna waati jumɛn?

Banakisɛ dɔw bɛ yen, i n’a fɔ kɔnɔnatumu walima tɔnɔgɔ, olu bɛ se ka kɔnɔboli kuntalajan bila mɔgɔ la. Nka kɔnɔboli bɛ se ka mɛn mɔgɔ la fana ni o ye a sɔrɔ bana wɛrɛ bɛ a tigi la i n’a fɔ:

Bana wɛrɛw taamasiɲɛ bɛ banabagatɔ la wa? I n’a fɔ tulodimi, farigan, walima maɲa.

Ni farigan ni fɔɔnɔ bɛ kɔnɔboli senkɔrɔ, o bɛ se ka kɛ tifoyidi ye (gafe ɲɛ Tifoyidi (Nɔgɔbana) lajɛ). Denmisɛnni ka kɔnɔboli sababu bɛ se kɛ bana ye a farifan wɛrɛ la, ni o don, ni o bana nɔgɔyara, kɔnɔboli fana bɛ ban.

Banabagatɔ bɛka banakisɛ­fagalanw ta wa?

Banakisɛ­fagalanw bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ caman na wa u ka kan ka ye ka to yen fo ni u tali kɛra waajibi ye. Gafe ɲɛ Banakisɛ­fagalanw tata hakɛ dɔnni nafa lajɛ.

Kɔnɔbolibana ye dukɔnɔmɔgɔ walima sigida mɔgɔ caman minɛ ɲɔgɔn fɛ wa?

Ni kɔnɔbolibana bɛ mɔgɔ caman na, bɛɛ ka kan ka fɛɛrɛw sigi sen kan min bɛ a bali ka jɛnsɛn. O fɛɛrɛw de filɛ: aw bɛ to ka aw tɛgɛ ko safinɛ na tuma bɛɛ, ka nakɔfɛnw ni jiridenw ko walima ka u wɔrɔ, ka minijiw saniya, ani ka ɲɛgɛnw jɔ yɔrɔw la, fɛn tɛ yɔrɔ minnu na. Aw ye ji ni saniya yɔrɔ lajɛ (ɲɛ Saniya matarafali sariya kunbabawƝɛgɛnw ka kan ka jɔ yɔrɔ minnu na). Dumuni mana mɔ dɔrɔn, aw bɛ a dun joona ani ka aw tɛgɛ ko, ka dumuni tobi yɔrɔ fana saniya. Ni mɔgɔ caman jɛra ka dumuni kelen dun, ni o ye kɔnɔboli bila u bɛɛ la, a bɛ se ka kɛ dumuni in tun man ɲi.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →