Balo nafama dunni, saniya ni jɛlenya matarafaliw, ani denmisɛnya kɔnɔbanaw kɛlɛli bolociw, olu ye i n’a fɔ “farikolo ka kɛlɛkɛcɛw” minnu bɛ denmisɛnw kisi banakisɛw sɔrɔli ma ni k’u ka kɛnɛya sabati
Sigida 21 Denmisɛnw Ladonni
Sigida 21
Denmisɛnw Ladonni
Balo nafama dunni, saniya ni jɛlenya matarafaliw, ani denmisɛnya kɔnɔbanaw kɛlɛli bolociw, olu ye i n’a fɔ “farikolo ka kɛlɛkɛcɛw” minnu bɛ denmisɛnw kisi banakisɛw sɔrɔli ma ni k’u ka kɛnɛya sabati
Denmasaw ni kɛnɛya tigilamɔgɔw bɛ faamuya caman sɔrɔ balodɔn kan Sigida 11 Balo nafama yɔrɔ kɔnɔ gafe la. U bɛ faamuya caman fana sɔrɔ jɛlenya ni ji ka saniya kan Sigida 12 Kɛnɛya sabati fɛɛrɛw yɔrɔ kɔnɔ gafe la. Toli kɛnɛya la sɔrɔli furaw, ani bolociw kɛli ni kunbɛnnifuraw ye ka denmisɛnw ka bana fanba bɛɛ kunbɛn (sɛbɛn ɲɛ Boloci).
Kɛrɛnkɛrɛnnenya la, denmisɛnw ka kɛnɛyako siratigɛ la, mɔgɔ ka kan ka banakunbɛn tigafara ɲɛ kelen fisaya ni banafurakɛ paani ɲɛ kelen ye.
Dumuni nafama dunni ye denmisɛn mɔni n’a ka kɛnɛya fura ye. Balo nafama bɛ kɛnɛya sabati kɔnɔkuma bɛ aw ni aw denw ka dumuni ɲuman dunni ladilikanw de kan, hali ni a yɛ a sɔrɔ wari bɛrɛ tɛ aw kun. A bɛ ɲɛfɔli kɛ denmisɛnw ni balikuw ka balodɛsɛ furakɛli kan fana. Aw bɛ se ka tugu o bilasiralikanw kɔ ka dumuni ɲumanba ɲini aw denw ni den ɲɛnatigɛw ye.
Den mako bɛ balolan fɛn o fɛn na, o bɛɛ bɛ sinji la; wa sinji ka kan ka di den ma ni sinminnege yɛ a minɛ tuma o tuma: waati 3 o waati 3 walima waati 4 o waati 4 tile fɛ, ni ka a dili dɔgɔya sufɛla la n’o ye dɔɔni. Kana ji, jiridenjiw walima seri di a ma fɔ a ɲi fɔlɔw ka bɔ, ni o bɛ bɛn a kalo 6 nan waatiw ma. Olu bɛ se ka kɔnɔboli lase denyɛrɛninw ma.
Sɛbɛn ɲɛw Sindimi (joli, kurumisɛnniw) lajɛ ka aw dɛmɛ ka faamuya sɔrɔ sindi kan.
Nin ye waati ye den caman ka balodɛsɛ degun sɔrɔli bɛ dabɔ min kɔnɔ. O la, walasa ka den to a ka kɛnɛya la, i bɛ tɛmɛ ni sin dili ye a ma ka to ka dumuni don o kɔrɔ siɲɛ damadama tile kɔnɔ. I bɛ a daminɛ ni dumuni sugu kelen walima sugu fila ye, i n’a fɔ mɔni kuruntan walima i ka dumuni kɛta yɛrɛ ni tulu dɔɔni bɛ min na walima a ka kɛ fɛn ye min tulɔlen don dɔɔni. O daminɛnen kɔ dɔɔni, i bɛ dumuni nafama wɛrɛw fara o kan i n’a fɔ:
I bɛ tɛmɛ ni sin dili ye a ma san 2 kɔnɔ walima ka dɔ fara o kan yɛrɛ.
Ka fara sin kan, i bɛ balikuw ka dumuni nafamaw sugu ɲɔgɔn di a ma: ɲɔmugudumuni, sɛmɛnan, ani nakɔfɛnw ni jiridenw. Denmisɛnw ka dumuni kɛko ka kan ka se siɲɛ 4 ma walima ka caya n’o ye tile kɔnɔ. U ka dumunikɛsiɲɛw ka kan ka sennateliya yɛrɛ n’u tɛ sin kan bilen.
Musomanninw ni cɛmanninw bɛɛ dama ka kan a ko la. Musomannin ni cɛmannin minnu bɛ dumuni nafama sɔrɔ k’u fa olu bɛ mɔ ni kologɛlɛya ni kɛnɛya ye. Dumuni sen bɛ hakili kɔgɔli fana na. O la i b’a ye ko den bɛ se ka hakilijagabɔkow kɛ, ka kalan kɛ ani ka tulon kɛ.
Denmisɛnw ka kan ka kɛ i ko shɛw: ka dumuni kɛ sanga ni waati bɛɛ.
Buteliw ni datugulan mananamanw tɛ dannayafɛnw ye barisa a ka gɛlɛn i ka olu jɛlen sɔrɔ. A ka c’a la u bɛ na ni banakisɛw ye tuma caman minnu bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ la. N’i b’a fɛ ka dumuni di den ma k’a ba taalen to baarayɔrɔ la, misali la, i bɛ sinji d’a ma minɛn jɛlen kɔnɔ ani ni kutu jɛlen ye.
Denkɔrɔbaw ni denmisɛnɲɛnatigɛw man kan ka dumuni dun buteliw kɔnɔ abada. Jiridenjiw, mɔni walima nɔnɔ kɛlen buteli kɔnɔ dili denmisɛnɲɛnatigɛw ma, o bɛ na ni o dumuniw sukaro jilama nɔrɔlen mɛnni ye u ɲinw na. O bɛ kɛ sababu ye ka sumu (ɲinwo, ɲintoli) bila u ɲinw na. Denmisɛnw bɛ minni dege nɔgɔya la jifilen na.
Gatoninw, bɔnbɔnw, woso jiralenw, minfɛnw ani dumuni minnu dilanna mansinw fɛ olu bɛ wele ko “balo nafantanw”. U sukaro, u kɔkɔ, u tulɔlanw ani u basimafɛnw dama tɛmɛnen don, awa u balolan hakɛ fana ka dɔgɔn. Balo nafantanw dunni bɛ na ni a dunbaa ɲinw tolili ye ka sɔrɔ ka joliyɛlɛn ni sukarobana bila a tigi la ani kɛnɛya lanɔgɔsibana juguman wɛrɛw, a si jamanen kɔ.
Ni balo nafantanw sɔrɔ ka di sigida la, denmisɛnw ka teli k’u ɲininkali kɛ barisa u dundala ka di. Anw minnu bɛ denmasaw ni kɛnɛya sabatili jɔyɔrɔ la, a ka kan anw k’an cɛsiri denmisɛnw tangali ma ka bɔ a dumuni sugu ninnu dunni na u nege ye. Ni denmisɛn ye dumuni ɲininkali kɛ, i bɛ jiriden kɛnɛ dɔ d’a ma, jiridenkisɛw, nɔnɔ dɔ, seri walima dumuni wɛrɛ balolan ye min labɔ k’a sɔrɔ sukaro ma kɛ a la. Aw ye denmisɛnw lafaamuya ko dumuni nafamaw fana ka di. Kɛnɛya sabatili dumuniw kɛli matarafali bɛ denmisɛnninw dɛmɛ u ka ɲɛnamaya mumɛ kɔnɔ.
Denmisɛnw bɛ kɔrɔ ni kɛnɛya ni barika ye k’u to balo ɲɛnama kan – u tɛ o sɔrɔ ka u to balo nafantanw kan.