Sigida 18
Ɲɛgɛnɛsiraw ani mɔgɔ dogoyɔrɔw

Ɲɛgɛnɛsiraw bɛ nɔgɔ sama ka bɔ joli la ka a labɔ farikolo la sugunɛ fɛ:

1. Kɔmɔkiliw bɛ joli sɛnsɛn ka nɔgɔ yɛlɛma ka a kɛ ɲɛgɛnɛ ye.
2. Ɲɛgɛnɛsiraw ye siraw ye, ɲɛgɛnɛ bɛ tɛmɛ minnu fɛ ka taa ɲɛgɛnɛbarani na.
3. Ɲɛgɛnɛbarani ye bɔɔrɔ ye min bɛ ɲɛgɛnɛ mara. Ni a bɛ fa, a bɛ bonya ka taa a fɛ.
4. Ɲɛgɛnɛ bɛ tɛmɛ ɲɛgɛnɛsiraw fɛ ka taa cɛya la walima woni dɔ fɛ, min bɛ musoya dawolow ni ɲɔgɔn cɛ.

Mɔgɔ dɔgɔyɔrɔ

Cɛ la

1. Ɲɛgɛnɛbarani
2. Ɲɛgɛnɛ tɛmɛsira
3. Cɛya
4. Kɔkiliw bɛ foroko min kɔnɔ
5. Lawaji tɛmɛsira
6. Cɛya yɔrɔ min bɛ ji dilan ka lawaji labɔ
7. Kɔkiliw bɛ lawaji dilan

Fɛnɲɛnamani kuma dɔw bɛ lawaji la minnu tɛ se ka ye ɲɛ na. Ni o fɛnɲɛnamaniw ɲagamina muso fan na, a bɛ kɔnɔ ta.

Muso la

1. Musoya dawoloba
2. Musoya dawolo fitini
3. Banakɔtaa bɔyɔrɔ
4. Musoya kisɛ: a bɛ i n’a fɔ cɛya fitini. Ale de bɛ a to muso bɛ daamu sɔrɔ ni maga kɛra a la.
5. Ɲɛgɛnɛ bɔda
6. Den bɔda (Aw ye sɛbɛn ɲɛ Den dalen denso kɔ kan lajɛ)

Ɲɛgɛnɛ­siralabana damadɔw

Hakilijigin: A ka gɛlɛn ka ɲɛgɛnɛsiralabanaw dɔn. Bana kelen bɛ se ka kɛ cɛ ni muso la nka u kɛcogo tɛ kelen ye. A bana dɔw man jugu, nka a dɔw ka jugu. Tuma dɔw la, mɔgɔ tɛ a bana jugumanw daminɛ jate ko jugu ye. Nin gafe in ni a ɲɔgɔnnaw dɔrɔn tɛna aw dɛmɛ ka se ka banaw suguya dɔn ka ɲɛ. U sidɔn ka teli lajɛliw ni sɛgɛsɛgɛliw de senfɛ. Ni nin bana dɔ bɛ aw la, a ka fisa aw ka taa aw yɛrɛ lajɛ dɔgɔtɔrɔso la.

Mɔgɔ caman tɛ nin bana ninnu danfara dɔn ka bɔ ɲɔgɔn na.

1. Ɲɛgɛnɛ­siralabana minnu tɛ yɛlɛma mɔgɔ fɛ. O banaw ka ca musow de la. (U bɛ daminɛ kafoɲɔgɔnya kɔfɛ, nka u bɛ to ka tunu ka tila ka na, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la kɔnɔmaya waati).
2. Kuru ɲɛgɛnɛsiraw la.
3. Ɲɛgɛnɛsira bɛ geren (gɛlɛya bɛ don ɲɛgɛnɛ bɔli la ka a sababu kɛ fasa dɔ bɛ funu ka ɲɛgɛnɛsira geren; kɛrɛn­kɛrɛnnenya la cɛkɔrɔbaw la).
4. Dana walima damajalan (bana don min bɛ sɔrɔ cɛ ni musoya fɛ, a bɛ ɲɛgɛnɛsira datugu).
5. Diɲɛ kɔnɔ, yɔrɔ dɔw la ɲɛgɛnɛ­bilennikɛ ye bana ye joli bɛ bɔ ɲɛgɛnɛ fɛ bana min na. Nin kofɔlen don banaw la minnu sababu bɛ bɔ tumu wɛrɛw la. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Sugunɛbilenni lajɛ.

Ɲɛgɛnɛsiralabana minnu tɛ sɔrɔ cɛ ni musoya fɛ; ni u tɛ yɛlɛma mɔgɔ fɛ

A taamasiɲɛw:

1. Farigan ni kungolodimi bɛ a tigi minɛ tuma dɔw la.
2. Tuma dɔw la, dimi bɛ kɛ a tigi kɔnɔ kɛrɛw la (fanw).
3. Ɲɛgɛnɛsira bɛ a tigi jeni jeni ɲɛgɛnɛkɛ kɔfɛ.
4. Ɲɛgɛnɛkɛ nege bɛ to ka a tigi minɛ, nka a tɛ ɲɛgɛnɛ caman sɔrɔ.
5. A tigi bɛ dɛsɛ ka ɲɛgɛnɛ mara (kɛrɛn­kɛrɛnnenya na denmisɛnw).
6. Tuma dɔw la joli ɲagaminen bɛ sɔrɔ ɲɛgɛnɛ na.
4. Tuma dɔw la, kɔdimi ni kɔmɔkilidimi bɛ a tigi minɛ.
5. Tuma dɔw la, dimi bɛ jigin a tigi senw na.
6. A dɔw la, ni fiɲɛ bilalen don kɔmɔkiliw la, a tigi senw ni a ɲɛda bɛ to ka funu.

Ɲɛgɛnɛ­sirala­bana misɛnniw bɛ muso caman na. O bana ninnu man ca cɛw la. Taamasiɲɛ minnu bɛ ye tuma dɔw la, o ye: ɲɛgɛnɛ bɔsira bɛ a tigi jeni jeni ni a bɛ ɲɛgɛnɛ kɛ ani ɲɛgɛnɛ kɛ nege bɛ a tigi minɛ tuma bɛɛ. Taamasiɲɛ wɛrɛw ye kɔnɔdimi ye ani joli bɔli ye ɲɛgɛnɛ fɛ. Ni farigan ni kɔdimi bɛ a senkɔrɔ, o ye bana jugu dɔ taamasiɲɛ ye.

A furakɛcogo

• Aw bɛ ji caman min. Ji caman minni bɛ ɲɛgɛnɛsiralabana caman ban ka sɔrɔ mɔgɔ ma fura fosi ta. Aw bɛ ji wɛri ɲɛ kelen min miniti 30 o miniti 30 lɛrɛ 3 kɔnɔ walima lɛrɛ 4 kɔnɔ ani ka to ka ji caman minni kɛ aw taabolo ye (nka ni mɔgɔ min tɛka ɲɛgɛnɛ sɔrɔ walima ni a bolow ni a ɲɛda bɛ tɔn, o tigi man kan ka ji caman min).
• Ni a tigi bɛka kabadasi wulilen min (barisa ɲɛgɛnɛ tɛka sɔrɔ ani fari bɛɛ bɛka funu, a tigi man kan ka ji caman min).
• Ni farigan bɛ a senkɔrɔ walima ni ji caman min tɛka bana nɔgɔya, aw bɛ silifamidi (sulfamides), anpisilini (ampicilline) walima Bakitirimu (Bactrim) furakisɛ ta. Aw bɛ aw hakili to fura tacogo ni a tata hakɛ fɔlen na. Walasa ka bana in kɛlɛ, aw ka kan ka fura ta fo tile 10. Ni bana sera kɔmɔkiliw ma walima ni fura kofɔlen ninnu ma mako ɲɛ, aw bɛ siporofulɔkizasini, ciprofloxacine lajɛ. Hali ka aw to furaw tali la, a ka ɲi aw ka ji caman min.
• Ni nɔgɔya ma don a la fewu, aw bɛ aw teliya ka taa aw yɛrɛ lajɛ dɔgɔtɔrɔso la.

Kurukuru kɔmɔkilila la walima ɲɛgɛnɛsiraw la

A taamasiɲɛw:

• A bɛ daminɛ ni dimi gɛlɛn ye kɔmɔkili la, galakakolow, ɲɛgɛnɛsiraw walima kɔnɔ na.
• Tuma dɔw la, ɲɛgɛnɛsiraw bɛ datugu pewu walima joli bɛ bɔ ni a tigi bɛ ɲɛgɛnɛ kɛ.
• A bɛ se ka kɛ o bana ni ɲɛgɛnɛbana bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ mɔgɔ la.

A furakɛcogo:

• A furakɛcogo ni ɲɛgɛnɛsiralabanaw bɛɛ furakɛcogo ye kelen ye (aw ye sanfɛla lajɛ).
• Aw bɛ se ka dimimadafuraw fana ta ka fara kɔnɔdimifura kan (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔdimifuraw lajɛ).
• Ni aw tɛ ɲɛgɛnɛ sɔrɔ, aw bɛ a lajɛ ka aw da ka ɲɛgɛnɛ kɛ. Tuma dɔw la, o bɛ a to ɲɛgɛnɛbarani kɔnɔ kuru ka yɛlɛma ka ɲɛgɛnɛsira dayɛlɛ.
• Ni olusi ma mako ɲɛ, aw bɛ dɛmɛ ɲini dɔgɔtɔrɔ dɔ fɛ. Opereli bɛ se ka ye a dɔw la.

Ɲɛgɛnɛkɛbana

Bana don min ka teli ka cɛkɔrɔbaw minɛ. A bana in sababu bɛ bɔ cɛya fasajuru dɔ fununi na. O fasa bɛ ɲɛgɛnɛbarani ni ɲɛgɛnɛsira cɛ.

A taamasiɲɛw:

• Ni i bɛ ɲɛgɛnɛ kɛ walima ka banakɔtaa kɛ i bɛ degun. Ɲɛgɛnɛ bɔsira bɛ geren kojugu hali banabagatɔ bɛ se ka tile caman kɛ a ma ɲɛgɛnɛ sɔrɔ.
• Ni farigan bɛ a sen kɔrɔ o ye bana daminɛ ye.

A furakɛcogo:

• Walasa ka ɲɛgɛnɛ kɛ a tigi ka kan ka a sigi tasaba falen ji wɔlɔkɔlen na i n’a fɔ ja in bɛ a jira cogo min.
• Ni o ma a ɲanabɔ, sugunɛsamanan bɛ se ka kɛ a fura ye (sɛbɛn ɲɛ Sugunɛ labɔjuruni).
• Ni farigan bɛ a tigi la, aw bɛ se ka anpisilini ta (ampicilline, sɛbɛn ɲɛ Kunfinnin ni amɔkisisilini, L’ampicilline et l’amoxicilline) walima tetarasikilini (tétracycline, sɛbɛn ɲɛ Eritoromisini, Érythromycine).
• Aw ye taa aw yɛrɛ lajɛ. Ka da a kan, minnu ka gɛlɛn kosɛbɛ, olu tɛ se ka ɲɛ opereli kɔ.

An ka kan ka cɛw ka sugunɛkɛbana ni dana (walima damajalan) danfara dɔn. Nin bana in fana bɛ se ka ɲɛgɛnɛ bɔsira datugu. Ni mɔgɔkɔrɔba don, a bɛ se ka kɛ cɛw ka sugunɛkɛbana ye. Nka ni cɛ de jɛra ni muso ye bana in bɛ muso min na, o bɛ se ka kɛ dana walima damajalan ye.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →