Bana minnu bɛ sɔrɔ kafoɲɔgɔnya fɛ (dilanna­banaw)

Sɛbɛn ɲɛ nataw la, an bɛ kuma bana dɔw kan minnu bɛ jɛnsɛn kafoɲɔgɔnya sira fɛ sopisi, damajalan, tonsoɲimi gɛnɛgɛnɛ (tubabukan: les infections sexuellement trans­missibles ou IST). Walasa ka kunnafoni sɔrɔ sida banakisɛ ni sida, aw ye sigida 24 lajɛ.

Sopisi ni damajalan

Cɛ ni muso bɛɛ bɛ se ka sopisi walima damajalan sɔrɔ, ka a sɔrɔ u taamasiɲɛw ma ye.

Sopisi ni damajalan taamasiɲɛw bɛɛ ye kelen ye, hali ni o ye a sɔrɔ ko sopisi sɔrɔ ka di wa a dimi ka bon. Cɛ ni muso bɛɛ bɛ se ka sopisi ni damajalan sɔrɔ ɲɔgɔn fɛ. O la a ka fisa u fila bɛɛ ka a furakɛ. Ni a ma furakɛ, sopisi walima damajalan bɛ se ka cɛ walima muso kɛ kona ye (ka a bali ka den sɔrɔ).

Sopisi walima damajalan bɛ muso kɔnɔma min na, ni a jiginna ka a sɔrɔ a ma furakɛ, banakisɛ in bɛ se ka don den ɲɛ na ka a fiyen (sɛbɛn ɲɛ Denyɛrɛni ka ɲɛdimi (ni denyɛrɛni ni ɲɛdimi wolola) lajɛ).

A taamasiɲɛw cɛ la

• Nɛ bɛ bɔ cɛya la;
• Waati dɔw la dimi bɛ kɛ sababu ye ka cɛ kɔkili funu.

A taamasiɲɛw muso la

• Ji nɛrɛmuguma walima binkɛnɛma bɛ bɔ musoya la walima banakɔtaayɔrɔ la.
• Dimi bɛ kɛ a barakɔrɔla la (tɔkɔ­kolodimi, sɛbɛn ɲɛ Muso ka bara­kɔrɔla­dimi).
• Farigan.
• Dimi bɛ kɛ a tigi la kafoɲɔgɔnya waati la.

Taamasiɲɛw minnu bɛ ye cɛ ni muso fila bɛɛ la

• Ni a tigi bɛ ɲɛgɛnɛkɛ, a bɛ a dimi walima a bɛ a jeni.
• Ŋɛɲɛ walima joli misɛnni bɛ bɔ a tigi fari bɛɛ la.
• Dimi bɛ kɛ a tigi kunbere, a senkuru walima a bolotugudaw la.

Cɛ la, sopisi taamasiɲɛ fɔlɔw bɛ ye tile 2 ka taa bila tile 5 la (dɔgɔkun 3 walima dɔgɔkun caman) kafoɲɔgɔnya tɛmɛnen a ni muso dɔ cɛ bana bɛ muso min na. Muso la, bana in taamasiɲɛw bɛ se ka ye dɔgɔkun caman walima kalo caman kɔfɛ. Nka hali ni bana in taamasiɲɛ tɛ mɔgɔ min na, a tigi bɛ se ka a yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛ la a sɔrɔlen tile dama dama kɔfɛ.

Sopisi furakɛcogo

• Fɔlɔ, sopisi tun bɛ furakɛ ni penisilini ye. Nka yɔrɔ caman na bi, bana in ye se sɔrɔ penisilini kan, o la an ka kan ka banakisɛ­fagalan wɛrɛw lajɛ. A ka fisa an ka ladilikan ɲini an ka sigida­mɔgɔw fɛ, walasa ka a dɔn fura minnu da ka di ani minnu sɔrɔ ka di an ka sigidaw la. Fura minnu bɛ kɛ ka sopisi ni damajalan furakɛ, olu tɔgɔ bɛ sɔrɔ sɛbɛn ɲɛ Damajalan ni npɔrɔn furaw na. Ni ji ni dimi ma ban tile 2 walima tile 3 furakɛli kɔfɛ, o bɛ a jira ko sopisi sera fura kɔrɔ walima ko damajalan de bɛ a tigi la.
• Ni sopisi walima damajalan bɛ muso min na, ni farigan ni barakɔrɔ­ladimi bɛ a sen kɔrɔ, o bɛ se ka kɛ tɔkɔkolodimi ye (aw ye sɛbɛn ɲɛ Muso ka barakɔrɔla­dimi lajɛ).
• Aw ye kafoɲɔgɔn kɛ mɔgɔ o mɔgɔ fɛ, aw bɛ olu bɛɛ yɔrɔ ɲini ka a fɔ u ye u ka taa u yɛrɛ furakɛ. Ni cɛ jɛra a muso fɛ bana in sɔrɔlen kɔfɛ, muso ni a cɛ bɛɛ ka kan ka u yɛrɛ furakɛ. Hali ni bana taamasiɲɛw ma ye muso la, a ka kan ka a yɛrɛ furakɛ, ni o tɛ, a bɛna a yɛlɛma cɛ fɛ tuguni.
• Walasa ka denyɛrɛni tanga damajalan ma ani kɛrɛn­kɛrɛnnenya la sopisi ma, ni o ye bana ye min bɛ se ka fiyen lase den ma, aw ye sɛbɛn ɲɛ Denyɛrɛni ka ɲɛdimi (ni denyɛrɛni ni ɲɛdimi wolola) lajɛ.

Aw bɛ aw hakili to a la: Sopisi walima damajalan bɛ mɔgɔ min na, dana fana bɛ se ka kɛ o tigi la ka sɔrɔ a tɛ a dɔn. Tuma dɔw la a ka fisa i ka dana furakɛ, ka da a kan sopisi ni damajalan furakɛli bɛ se ka dana taamasiɲɛ fɔlɔw kubɛn, nka a tɛ se ka a furakɛ.

Walasa ka nin bana ninnu ni kafoɲɔgɔnya bana wɛrɛw kunbɛn, aw ye sɛbɛn ɲɛ Mɔgɔ bɛ se ka fɛn min kɛ walasa ka kafoɲɔgɔnya banaw yɛlɛmali bali lajɛ.

Dana

Dana ye bana jugu ye min bɛ jɛnsɛn kafoɲɔgɔnya fɛ mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ.

A taamasiɲɛw

• A taamasiɲɛ fɔlɔ ye joli ye min bɛ bɔ cɛ walima muso dɔgɔyɔrɔ la ni o bɛ wele leminanpo (Nka waati dɔw la, leminanpo bɛ se ka bɔ mɔgɔ dawolo, a bolokɔni, banakɔtaa­yɔrɔ walima a da kɔnɔ.) Leminanpo bɛ bɔli daminɛ dɔgɔkun 2 fo ka se dɔgɔkun 5 ma, kafoɲɔgɔnya tɛmɛnen i ni mɔgɔ cɛ leminanpo bɛ mɔgɔ min na. A ka ca a la dimi tɛ joli in na; o de la ni a bɛ muso la, a bɛ se ka kɛ o tɛ a dɔn nka a bɛ se ka a bila mɔgɔ wɛrɛw la. Ni o joli juguyara, a bɛ se ka kɛ leminanpo ye (aw ye sɛbɛn ɲɛ Jolimisɛnniw lajɛ).
• Leminanpo bɛ tile dama dama kɛ ka tila ka tunu a yɛrɛ ma, ka sɔrɔ i ma fura ta, nka o bɛɛ la bana in ma ban.
• Dɔgɔkun damadɔ kɔfɛ, joli bɛ se ka bɔ a tigi kan kɔnɔ, farigan misɛnniw bɛ a minɛ, ka a da kɔnɔna kɛ joli ye, walima ka a tigi kolotugudaw funu. Nin taamasiɲɛ minnu fɔlen filɛ, olu bɛ se ka bɔ a tigi fari la:

Kurukuru misɛnniw bɛ bɔ a tigi fari la dimi bɛ minnu na

A kuruw da bɛ koori ka u bilen

Kurukuru­misɛnniw bɛ bɔ a tigi tɛgɛw kɔnɔ, kuru kunbaba bɛ bɔ tɛgɛciw kɔnɔ

A ka ca a la, nin taamasiɲɛ ninnu caman bɛ ban u yɛrɛ ma, a bɛ kɛ a tigi hakili la ko fosi tɛ a la, nka o bɛ a sɔrɔ bana ma ban. Ni a ma furakɛ bana in bɛ se ka gɛlɛya caman wɛrɛw lase a tigi ma kɔfɛ: dusukundimi, mulukuli, fatɔya.

Aw ye aw hakili to a la: ni kuru kelen bɔra aw dogoyɔrɔ la, dɔgɔkun kelen kɔfɛ, kuru, joliw ni birintilida caman bɔra aw fari fan bɛɛ la, aw ka kan ka sɔmi ko dana bɛ aw la.

Dana furakɛcogo (furakɛli walasa ka dana kɛlɛ) walasa ka dana kɛnɛya pewu, aw ka kan ka furakɛli dafalen kɛ):

• Ni a taamasiɲɛ yeli tɛ san 2 bɔ, aw ka kan ka bɛnzafini penisilini hakɛ miliyɔn 2,4 pikiri kelen bɛɛ kɛ siɲɛ kelen (2,4 million unités de benzathine pénicilline). Aw bɛ a tila fila ye ka tilancɛ kɛ bobara kelen kelen bɛɛ la (aw ye sɛbɛn ɲɛ Sɔgɔliw lajɛ). Ni aw fari tɛ sɔn penisilini na, aw ye tetara­sikilini (tétracycline) walima eritoromisini (érythromycine) miligaramu 500 kunun siɲɛ naani tile kɔnɔ fo ka se tile 15 ma.
• Ni a taamasiɲɛ bɔli ka ca ni san 2 ye, aw ye bɛnzafini penisilini hakɛ miliyɔn 2,4 pikiri kɛ a tigi la (2,4 million unités de benzathine pénicilline). Aw bɛ penisilini tilancɛ kɛ a tigi bobara la siɲɛ kelen dɔgɔkun kɔnɔ fo dɔgɔkun 3, o bɛɛ bɛ bɛn hakɛ miliyɔn 7,2 pikiri ma. Ni a fari tɛ sɔn penisilini na, aw bɛ se ka tetara­sikilini walima eritoromisini miligaramu 500 ta siɲɛ 4 don o don fo tile 30.
• Ni aw sɔmina ko dana don aw bɛ taa aw yɛrɛ lajɛ. Dɔgɔtɔrɔ de bɛ se ka lajɛliw kɛ ka a latigɛ ni dana don walima ni o tɛ. Hali ni o sɛgɛsɛgɛli in tɛ se ka kɛ, a tigi ka kan ka a ka bana dana fura kɛ.
• Mɔgɔ o mɔgɔ ni danatɔ jɛra, o tigi ka kan ka a yɛrɛ furakɛ walima ka taa a yɛrɛ lajɛ, o ka kan cɛ ni muso bɛɛ la minnu jɛɲɔgɔn ye danatɔ ye

Ladilikan: Musokɔnɔma walima denbatigiw minnu fari tɛ sɔn penisilini na, olu bɛ se ka eritoromisini ta min hakɛ ni tetara­sikilini tata hakɛ ye kelen ye (aw ye sɛbɛn ɲɛ Tetara­sikilini lajɛ).

Walasa ka dana kunbɛn aw ye sɛbɛn ɲɛ nataw lajɛ.

Gɛnɛgɛnɛ

A taamasiɲɛw:

• Cɛ la: gɛnɛgɛnɛbaw bɛ bɔ. U bɛ kɛ sikɔlɔma ye, u bɛ ci ka nɛ bɔ, ka tila ka kɛ jolifɔn ye.
• Muso la: Joli bɛ bɔ banakɔtaa yɔrɔ la, a bɛ funu, ka nɛ ta ka tila ka banakɔtaa yɔrɔ dɔgɔya.

A furakɛcogo:

• Aw bɛ taa aw yɛrɛ lajɛ dɔgɔtɔrɔso la.
• Aw ye eritoromisini (érythromycine) miligaramu 500 di mɔgɔkɔrɔba (baliku) ma siɲɛ 4 tile kɔnɔ, tile 14 fo ka se tile 21 ma. Walima aw ye dɔkisi­sikilini (doxycycline) miligaramu 100 di a tigi ma siɲɛ 2 tile kɔnɔ, tile 14 fo ka se tile 21 ma.
• Wa a tigi man kan ka kafoɲɔgɔnya kɛ fo a ka bana ka kɛnɛya.

Ladilikan: Gɛnɛgɛnɛbaw worokɔrɔla la, o bɛ se ka kɛ leminanpo taamasiɲɛ ye. (Aw ye sɛbɛn ɲɛ Jolimisɛnniw lajɛ.)

Mɔgɔ bɛ se ka fɛn min kɛ walasa ka kafoɲɔgɔnya banaw yɛlɛmali bali

1. Aw kana da ni mɔgɔ sugu bɛɛ ye. Cɛ ni muso minnu daɲɔgɔn ka ca, olu ka teli ka dilannabana sɔrɔ. Yɛrɛfeerelaw tɛ mɔgɔ ɲɛnamaw ye, aw ye olu ye ka u to yen. Walasa ka aw yɛrɛ tanga dilannabanaw ma, aw ka kan ka to ka da ni mɔgɔ kelen dɔrɔn ye. Ni aw fila dɔ la kelen bɛ a fɛ ka kafoɲɔgɔnya kɛ ni mɔgɔ wɛrɛ ye, o tigi ka kan ka fugulan nafama don tuma bɛɛ (sɛbɛn ɲɛ Mananiw (fugulan nafama) lajɛ).
2. Ka aw yɛrɛ furakɛ joona. Dilannabana bɛ mɔgɔ minnu na, olu ka furakɛli joona nafa ka bon kosɛbɛ ka da a kan, o bɛ u bali ka a yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛw fɛ. Ni kafo­ɲɔgɔnya­bana dɔ bɛ aw la, o ka teli ka yɛlɛma ka kɛ sidabana walima kafoɲɔgɔnya bana wɛrɛw ye. Aw kana da ni mɔgɔsi ye fo ni o ye a sɔrɔ a tigi ka furakɛli banna ka mɛn ni tile 3 ye. (Nka o tɛ a jira ko sidabana furakɛra. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Yɛrɛtangacogo sidabana ma lajɛ).
3. Aw kɛra sababu ye ka bana in lase mɔgɔ minnu ma, aw ye olu ladɔnniya. Ni dana walima damajalan bɛ mɔgɔ min na, ni kafoɲɔgɔnya tɛmɛnna a ni mɔgɔ wɛrɛw cɛ, ni a ye mɔgɔ ladiri ye, a ka kan ka u bɛɛ kunnafoni, walasa u fana ka u yɛrɛ furakɛ. Ni bana in bɛ cɛ la, a ka kan ka a muso ladɔnniya ka da a kan musow bɛ se ka bana yɛlɛma ka a sɔrɔ u tɛ a dɔn a bɛ u la, denw bɛ se ka bana, walima ka fiyen. Ani fana, a bɛ se ka denwolobaliya ni bana wɛrɛw lase muso ma.
4. An ka ɲɔgɔn bila sira ɲuman kan. An ka a fɔ an teri banabagatɔw ye u ka u yɛrɛ furakɛ, ka u ladi u ka kafoɲɔgɔnya jɔ fo u ka kɛnɛya.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →