Kunnafoniw furaw kan
Banakisɛfagalanw bɛ banakisɛw kɛlɛ
Banakisɛfagalanw ye furaw ye minnu bɛ banakisɛbanaw kɛlɛ. U tɛ mako ɲɛ sangarannabanaw la i n’a fɔ nparacan, ɲɔni, murafarigan, walima mura gansan.
Banakisɛfagalan bɛɛ tɛ banakisɛbanaw bɛɛ furakɛ. Banakisɛfagalan minnu dilancogo ye kelen ye ye olu ye kulu kelen ye. A ka fisa ka banakisɛfagalanw suguya dɔn ka a da nin sababu fila in kan:
Banakisɛfagalanw dili ka kan ka kɛ k’a kuntaala foori. U tali jɔli k’a sɔrɔ don hakɛ fɔlen ma dafa, o bɛ na ni banakisɛ kolo gɛlɛyali ye ka taa a fɛ.
Penisilini furaw ye banakisɛfagalanw la ɲumanba dɔw ye. Penisiliniw bɛ banakisɛw kɛlɛ minnu caman ye nɛtabanaw ye. Penisiliniw tɛ mako ɲɛ nin bana ninnu na: kɔnɔbɔli, ɲɛgɛnɛsiralabanaw, kɔdimi, birintiliw, mura, nparancan, ani sankaranbanaw (sɛbɛn ɲɛ Bana yɛlɛmabaliw ni Bana yɛlɛmataw lajɛ).
Penisilini bɛ suma miligaramu na (mg) walima hakɛ la min bɛ wele ko inite (Unité, U). Ni penisilini G don, mg 250 = U 400.000 ye.
Mɔgɔ fanba fɛ, penisilini ye fura ɲuman ye. A tata hakɛ dantɛmɛni bɛ se ka kɛ warilatiɲɛ ye nka o tɛ fɛn kɛ a tabaga la.
Penisilini bɛka dɛsɛ bana dɔw la. O kɔrɔ ye ko kɔrɔlen, penisilini tun bɛ se ka o bana ninnu kɛnɛya. Nka bibi in na, penisilini tɛka o baara kɛ bilen. Ni bana tɛ ka se ka furakɛ penisilini lakodɔnnen fɛ, banakisɛfagalan wɛrɛ bɛ se ka ta ka lajɛ walima penisilini suguya wɛrɛ bɛ se ka lajɛ. Misali la, galakanɔrɔ bɛ kologɛlɛya penisilini kɔrɔ tuma dɔw la. Aw bɛ se ka kotiri (ɲɛ Kotiri, Cotrimoxazole, TMP-SMX) lajɛ a nɔ na walima eritoromisini (ɲɛ Eritoromisini: min bɛ penisilini nɔnabila).
Mɔgɔ dɔw fari tɛ sɔn penisilini la. Faritanabana nɔgɔman bɛ na ni kurukuru bɔli ye fari la. O ka teli ka na waati jan walima tile caman tɛmɛnen kɔ fura tali kɔ fɛ. A bɛ se ka mɛn a tigi la ka tile damadɔ kɛ. Ni o kɛra, aw bɛ penisilini tali dabila o yɔrɔ bɛɛ. Ŋɛɲɛmadafuraw bɛ se ka dɛmɛ kɛ ka ŋɛɲɛ ban. Kɔnɔdimi ni kɔnɔboli sɔrɔli penisilini tali fɛ olu tɛ jate faritanabanaw ye, hali ni olu ka jugu, o tɛ penisilini tali dabilakun bɔ.
Penisilini kɛ man teli ka faritanabana juguman bila mɔgɔ la. Penisilini talen kɔ sanga kungurunni kɔnɔ, a tigi fari bɛ bilen a kan, a ngɔnɔ bɛ tɔn ani a dawolow, a ninakili bɛ gɛlɛya, a fanga bɛ dɔgɔya, fo ka a laban kirinni ma. O tɛ taamasiɲɛ ɲuman ye. Aw bɛ epinefirini pikiri kɛ a tigi la o yɔrɔnin bɛɛ la (aderenalini, adrénaline). Aw bɛ aw jija epinefirini ka sɔrɔ aw bolo kɔrɔ tuma bɛɛ penisilini pikiri kɛ waatiw la (aw ye sɛbɛn ɲɛ Penisilini pikiri kɔ gɛlɛyabaw kunbɛncogo laje).
Mɔgɔ min fari tɛ sɔn penisilini la, a sugu fan si man kan ka di o tigi ma tuguni – anpisilini, amɔkisisilini, walima dɔ wɛrɛw. A dunta fara a pikiri kan, ninnu si tɛ se ka di a tigi ma bilen, barisa ni aw ye a dɔ di a ma, bana bɛ se ka juguya ka tɛmɛ kɔrɔlen kan min bɛ se ka a tigi faga. Mɔgɔ minnu fari tɛ sɔn penisilini la, olu bɛ se ka eritoromisini walima banakisɛfagalan sugu wɛrɛ ta a nɔ na.
Penisilini dunta bɛ bana furakɛ ka ɲɛ. Farati bɛ penisilini pikiri la. A bɛ se ka faritɛnɛbanaw ni gɛlɛya wɛrɛw lase mɔgɔ ma. Ola a pikiri ka kan ka kɛ ni hakili ye.
Penisilini dunta (min ni a pikiri tɛ kelen ye) o bɛ se ka kɛ bana nɔgɔmanninw na ani minnu dimi man jugu ten, olu la dɔw ye:
Hali ni aw ye bana furakɛli daminɛ ni penisilini pikiri ye, aw bɛ se ka a furakɛli laban ni a dunta ye ni bana ye nɔgɔyali daminɛ. Ni nɔgɔya tɛ ka don bana na tile 2 walima tile 3 kɔnɔ, aw bɛ yɛlɛma banakisɛfagalan wɛrɛ kan ka to ka dɔgɔtɔrɔ ɲininka o ka aw bila sira.
Walasa fura talen ka mako ɲɛ farikolo ye ka ɲɛ, aw bɛ penisilini ta aw kɔngɔtɔ, lɛri 1 ɲɔgɔn sani aw ka dumuni kɛ walima lɛri 2 ɲɔgɔn dumuni kɔfɛ.
Aw bɛ a miligaramu 25 ka se miligaramu 50 ma di a tigi ma kilogaramu kelen o kilogaramu kelen jate la, o min y’a tilalen ye ka kɛ tako 4 ye don o don tile 10 kɔnɔ. Ni aw tɛ se ka den pese k’a girinya dɔn, aw bɛ fura hakɛ suman ka a bɛn si hakɛ ma.
Bana jugumanbaw la, aw bɛ hakɛ dita fɔlen ninnu ɲɔgɔn 2 di a tigi ma.
Penisilini suguya dɔw ka bana kɛlɛli ka teli, nka u ka baara kuntaala man jan. Penisilini suguya wɛrɛw ka furakɛli ka suma, nka u ka baara kuntaala ka jan kosɛbɛ. Waati dɔw la, a suguya dɔ ka fisa ni dɔ ye.
Penisilini teliman, min ka baara kuntaala man jan (action brève) Nin penisilini suguyaw ka banakɛlɛ ka teli nka u ka baara kuntaala man jan. Tɔgɔ caman bɛ fɔ u ma, misali la, i n’a fɔ penisilini bɛnzili, benzylpénicilline, penisilini yelenta, penisilini G sɛgɛma, pénicilline G, ani penisilini G pikirijilama. A jirala ko nin penisilini suguyaw ka baara ka teli nka u tɛ waatijan kɛ mɔgɔ fari, u pikiri ka kan ka kɛ (siɲɛ 4 fo ka se siɲɛ 6 ma) lɛri 4 o lɛri 4 walima lɛri 6 o lɛri 6. Penisilini min ka baara ka teli, o de ɲɔgɔn tɛ banamisɛnni jugumanbaw furakɛli la ani minnu mako bɛ penisilini kɛko caman na: misali la kɛlɛbɛw walima sinkɔrɔkɛrɛdimiw.
Penisilini minnu ka baara kuntaala man jan, a man surun (action intermédiaire): Penisilini porokayini walima bɛnzili penisilini porokayini. U ka baara ka suma ani u bɛ to mɔgɔ fari la tile kelen ɲɔgɔn, o la u pikiri ka kan ka kɛ siɲɛ kelen tile kɔnɔ. Penisilini porokayini walima porokayini ni penisilini faralen ɲɔgɔn kan o min banakɛlɛ ka teli, o de ɲɔgɔn tɛ banamisɛnni caman furakɛli la, bana minnu furakɛli tɛ taa penisilini kɔ.
Penisilini min ka suma, min ka baara kuntaala ka jan (action prolongé): Penisilini bɛnzatini G walima bɛnizili penisilini bɛnzatini. Nin penisilini suguya bɛ don mɔgɔ fari la dɔɔni dɔɔni ani a bɛ mɛn baara la fo kalo kelen ɲɔgɔn. A bɛ kɛ ka mimi banakisɛma ani damajalan furakɛ, ani fana a bɛ murafarigan kunbɛn. Penisilini suguya don min kɛli ka ɲi nin banabagatɔ la min sigiyɔrɔ ka jan furakɛlikɛla la walima ni banabagatɔ tɛ se ka penisilini kunu. Ni banamisɛn juguman tɛ, pikiri kelen ka kan ka o ɲɛ. A ka c’a la, penisilini bɛnzatini G ni penisilini suguya wɛrɛw de faralen don ɲɔgɔn kan, penisilini minnu ka baara ka teli.
Penisilini pikiri bɛ kɛ bana juguman dɔw kama, i n’a fɔ:
Penisilini pikiri suguya caman bɛ sɔrɔ. U danfara ye: a dɔw bɛ baarakɛ fari la ka mɛn ka tɛmɛ dɔw kan.
Penisilini kisɛ walima a suguya wɛrɛ minnu ka baara kuntaala man jan, olu tacogo bana juguw la:
Pikiri min bɛ kɛ lɛri 4 o lɛri 4, tile 10 ka se tile 14 ma.
A pikiri kɛ o kɛ, aw bɛ hakɛ min ta, o filɛ:
Ni bana ka jugu kosɛbɛ, aw bɛ dɔ fara fura dita kan.
Pikiriw bɛ kɛ sogobu fɛ (intramusculaire, IM), a tɛ kɛ jolisira fɛ (intraveineuse, IV).
Aw b’a hakɛ (Unité) 25.000 ka se hakɛ 50.000 ma, o pikiri kɛ kilogaramu kelen o kilogaramu kelen na don o don. Aw kana tɛmɛ hakɛ 4.800.000 kan. Ni den girinya dɔncogo tɛ aw bolo, aw bɛ fura dita bɛn a si hakɛ ma:
Aw kana sɔn k’a di den ma min si tɛ kalo 2 bɔ fɔlɔ fo ni penisilini walima anpisilini suguyasi tɛ aw bolo. Ni penisilini dɔrɔn de bɛ aw bolo, aw bɛ o hakɛ 50.000 pikiri kɛ siɲɛ 1 don o don tile 10 kɔnɔ.
Banajuguw la, aw bɛ fura tata hakɛ kofɔlen ɲɔgɔn fila ta.
Porokayini ni penisilini ɲagaminen ɲɔgɔn na, o ni porokayini gasan bɛɛ bɛ baara kelen kɛ.
A pikiri bɛ kɛ sogobu dɔrɔn fɛ (IM), a tɛ kɛ jolisira fɛ (IV).
Kulɔkisisilini ye penisilini (pénicilline) suguya dɔ ye. A bɛ kɛ ka banaw furakɛ penisilini gansan dɛsɛra bana minnu na, i n’a fɔ joginda juguman (joginda nɛma) walima kɔlɔladimi. Ni kulɔkisisilini tɛ aw bolo, aw ye dikulɔkisisilini, dicloxacilline di.
Fɔɔnɔnege, fɔɔnɔ, kɔnɔboli, farigan, ni kurundimi.
Ni denmisenniw don, aw bɛ a miligaramu 25 ka se 50 ma, aw bɛ o di den ma a girinya kilogaramu kelen o kelen na don o don, siɲɛ 4 tile kɔnɔ. Ni balikuw don, aw bɛ fura in miligaramu 25 ka se 50 ma, aw bɛ o di baliku ma a girinya kilogaramu kelen o kelen na don o don, siɲɛ 4 tile kɔnɔ. Ni aw tɛ se ka a tigi girinya hakɛ ta, aw bɛ a tata hakɛ kaɲɛ ni a si ye.
Bana jugumanbaw la, aw bɛ hakɛ dita fɔlen ninnu ɲɔgɔn 2 di a tigi ma.
Ni murujoginda walima marifajoginda don, aw bɛ a hakɛ kofɔlenw di don o don, tile 10 fo ka se tile 14. Ni joginda nɔgɔlen dɔn, walima joginda bɛ a tigi kɔnɔ na, aw bɛ metoronidazɔli, métronidazole di a ma fana.
Ni kolo karilen ka a kun bɔ sogobu fɛ (kolo kun bɔlen) aw bɛ a hakɛ kofɔlenw di don o don, tile 5 fo ka se tile 7 ma. Ni joginda nɔgɔlen don kosɛbɛ, aw bɛ metoronidazɔli, métronidazole di a ma fana.
Dikulɔkisisilini ye penisilini (pénicilline) suguya ye A bɛ kɛ ka banaw furakɛ penisilini gansan dɛsɛra bana minnu na. Ni dikulɔkisisilini tɛ aw bolo, aw ye kulɔkisisilini, cloxacilline di.
Fɔɔnɔnege, kɔnɔdimi, dumunikɛbaliya.
Ni a tigi fari tɛ sɔn penisilini la, aw kana dikulɔkisisilini di a ma.
Aw kana a di denyɛrɛni ma.
Dikulɔkisisilini bɛ se ka bangekɔlɔsi furakisɛw fanga dɔgɔya. Aw ye fɛɛrɛ wɛrɛw kɛ, i n’a fɔ manani (i n’a fɔ fugulan nafama). ka sɔrɔ aw bɛka fura in ta
Aw bɛ kotiri dili dabila a tigi ma ni a ka sugunɛ ɲɛ bɛ i n’a fɔ finman, ni a banakɔtaa ɲɛ bɛ i n’a fɔ bugurinjɛ, walima a fari ni a ɲɛw bɛ kɛ nɛrɛ ye (i n’a fɔ sayi nɛrɛ).
Aw ye Dikulɔkisisilini ta ni ji wɛri ɲɛ kelen. Aw bɛ dikulɔkisisilini ta aw kɔngɔtɔ, lɛri 1 ɲɔgɔn sani aw ka dumuni kɛ walima lɛri 2 ɲɔgɔn dumuni kɔfɛ.
Denmisɛnw ni balikuw: aw bɛ a miligaramu 12,5 fo ka se 25 ma, aw bɛ o di k’a da a tigi girinya kilogaramu kelen o kelen na don o don, siɲɛ 4 tile kɔnɔ.
Ni aw tɛ se ka a tigi girinya hakɛ ta, aw bɛ a tata hakɛ kaɲɛ ni a si ye:
Ni joginda juguman don (joginda nɛma), aw bɛ a hakɛ kofɔlenw di don o don, tile 5 fo ka se tile 7 ma. Ni joginda nɔgɔlen don kosɛbɛ, aw bɛ metoronidazɔli, métronidazole di a ma fana.
Ni jeninida juguman don, aw bɛ a hakɛ kofɔlenw di don o don, tile 5 fo ka se tile 7 ma. Ni jeninida ka dun, walima ni farigan bɛ a tigi la, aw bɛ a hakɛ kofɔlenw di don o don, tile 10 fo ka se tile 14 ma.