Fura wɛrɛw
Fura caman bɛ yen, minnu bɛ sumaya kɛlɛ. Nka, sumaya banakisɛw bɛka u kolo gɛlɛya furaw kɔrɔ yɔrɔ caman na duniya kɔnɔ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la sumaya bɛɛ la jugumanba (paludisme à Plasmodium falciparum) banakisɛw.
A ka fisa ka aw ka sigada kɛnɛyaso baarakɛlaw, walima kɛnɛya bolofaraw ɲininka ka a dɔn fura minnu ka ɲi aw ka sigida la.
A nafa ka bon: sumaya ka teli ka mɔgɔw faga, sumaya banakisɛkɛlɛlan caman tɛ mɔgɔ minnu joli la. Denmisɛnniw ni mɔgɔ minnu bɛ taa sumayama yɔrɔw la, olu ka kan ka furakɛ joona.
Tacogoya fila bɛ sumayafuraw la:
Sumayafura dɔ bɛ ta ka sumayabana kɛlɛ, a dɔw fana bɛ ta ka a kunbɛn. A dɔ wɛrɛw fana bɛ ta a fila bɛɛ kama.
Sumaya jugumanba furakɛli la (sumayabana min ka teli ka dankari ɲɛnamaya la), aw ka kan ka aritemisini suguya dɔ ni fura wɛrɛ ta. A bɛ fɔ o ma ko aritemisini ni fura wɛrɛ ɲagaminen walima C.T.A. Aw bɛ kuma kɛnɛyabaarakɛla dɔ fɛ, walima kɛnɛyaminisiriso mɔgɔw walasa ka kunnafoni sɔrɔ fɛɛrɛw kan; fɛɛrɛw minnu sigilen don sen kan aw ka sigida la. O fura ɲagaminen dɔw ye:
Musokɔnɔmaw ka kan ka aritemetɛri ni aritesunati ye ka u to yen u ka kɔnɔmaya kalo 3 fɔlɔ kɔnɔ; u ka kan ka kinini ni kilindamisini de fara ɲɔgɔn kan ka olu ta.
Sumayabana min kɛlen don ka a kolo gɛlɛya fura caman kɔrɔ; o bɛ furakɛ ni dɔkisisikilini (sɛbɛn ɲɛ Dɔkisisikilini, doxycycline) walima kinini ani C.T.A. ye ɲɔgɔn fɛ.
Sumayabana minnu man jugu kosɛbɛ, olu bɛ se ka furakɛ ni kulorokini ye; tuma dɔw la, pirimakini (primaquine) bɛ se ka fara o kan. Yɔrɔ dɔw la, hali sumayabana juguman bɛ se ka furakɛ ni kulorokini ye, ka pirimakini tugun o la.
Aw bɛ sumayabana kunbɛn ni dɔkisisikilini, mefulokini, porogantili, walima kulorokini ye.
A miligaramu 50 furakisɛlama bɛ sɔrɔ
Aritesunati ni aritemisini bɛɛ ye suguya kelen ye. Aritesunati ni amojakini, mefulokini walima pirimetamini ani silifadɔkisini bɛ kɛ ka sumayabana juguman furakɛ.
Jantonyɛrɛ la: ni muso kɔnɔ bɛ kalo 3 la, a man kan ka aritesunati ta. A ka ɲi a ka kinini ni kilindamisini ta, olu ka fisa ni aritemisini ni fura wɛrɛ ɲagaminen (C.T.A.) ye.
Den minnu tɛ san 5 bɔ, aritesunati tata hakɛ 1 bɛ se ka don olu banakɔtaayɔrɔ la, sani aw ka dɔgɔtɔrɔso lasɔrɔ, o bɛ saya ni badabada lujura kunbɛn. Aw bɛ a miligaramu 10 di, kilogaramu kelen o kelen.
A kɔlɔlɔw: aritesunati bɛ se ka ɲɛnamini ni lingilanga bila mɔgɔ la.
Aritesunati tata hakɛ (miligaramu 4, kilogaramu o kilogaramu, don o don) aw bɛ a furakisɛ miligaranu 50 ta.
Aw bɛ aritesunati ta siɲɛ kelen don o don. A diko kelen o kelen, aw bɛ:
Ani fana, aw bɛ se ka sumayafura wɛrɛ ta, min ni C.T.A. ye suguya kelen ye.
Ni bana cunna, aw bɛ kɛnɛyabaarakɛla, walima dɔgɔtɔrɔ dɔ ɲininka aritesunati labɛncogo la.
Aritemetɛri miligaramu 20 ni lumefantirini miligaramu 120 bɛ sɔrɔ.
Aritemetɛri ni aritemisini ye fura suguya kelen ye, a ni lumefantirini ɲagaminen bɛ sɔrɔ ka sumayabana juguman furakɛ.
Aritemetɛri ni lumefantirini tata hakɛ – aw bɛ aritemetɛri miligaramu 20 ni lumefantirini miligaramu 120 ta ɲɔgɔn fɛ.
Aw bɛ a di siɲɛ 2 don o don fo tile 3. A tako kelen o kelen:
Jantonyɛrɛ la: muso minnu kɔnɔ bɛ kalo 3 la, olu man kan ka aritemetɛri ta. Aw bɛ se ka kinini ni kilindamisini di olu ma, o ka fisa ni aritemetɛri ni lumefantirini ɲagaminen ye.
Tuma dɔw la, a ni pirimetamini miligaramu 25 ni silifadɔkisini miligaramu 500 ɲagaminen bɛ sɔrɔ.
Fansidari ni aritesunati bɛ kɛ ka sumayabana juguman furakɛ, nka bana bɛka a kolo gɛlɛya a kɔrɔ, o de la a tɛ kɛ ka furakɛli kɛ bilen yɔrɔ dɔw la. Aw bɛ a ko sɛgɛsɛgɛ aw ka sigada ɲɛmɔgɔw fɛ.
Muso minnu kɔnɔ bɛ kalo 3 la, olu man kan ka a ta. Dɔgɔkun 12 kɔfɛ, musokɔnɔmaw bɛ se ka a 1 ta kalo o kalo walasa ka u yɛrɛ tanga sumayabana ma fo u ka jigin.
Aw kana fansidari ta ni aw bɛka kotirimɔkizazɔli ta ka sidabana nɔfɛ banamisɛnniw kunbɛn.
Jantonyɛrɛ la: silifa ye faritanabana bila mɔgɔ minnu na, olu man kan ka fansidari ta. Ni fura in ye kurukuru walima ŋɛɲɛ bila aw la, aw bɛ ji caman min ani ka a ye ka a to yen.
A tata hakɛ walasa ka sumayabana juguman furakɛ
Aritesunati tako fɔlɔ la, aw bɛ ninnu di siɲɛ kelen:
Aw bɛ aritesunati fana di.
A furakisɛlama miligaramu 250 bɛ sɔrɔ
Mefulokini ni aritesunati bɛ fara ɲɔgɔn kan ka sumayabana juguman furakɛ. Mefulokini dɔrɔn fana bɛ ta ka sumayabana kunbɛn.
Jantonyɛrɛ la ni a kɔlɔlɔw: mefulokini man kan ka ta binnibagatɔw walima hakililabanatɔw fɛ. Musokɔnɔmaw man kan ka mefulokini ta cogosi la, fo ni fura wɛrɛ sɔrɔ se tɛ u ye. Dusukundimibagatɔw ka kan ka kɛnɛyabaarakɛla faamuyalen dɔ ka hakilinata ɲini, sani u ka fura in ta. Ni aw bɛ a ta, aw bɛ a ta dumuni senfɛ. Mefulokini bɛ to ka ko kuntaw, hakili ɲagami, jɔrɔ ni kirinni bila mɔgɔ la.
Ni aw ye nin taamasiɲɛ fɛn o fɛn ye aw yɛrɛ la, aw bɛ a tali dabila o nɔ bɛɛla. A kɔlɔlɔ dɔ wɛrɛw ye ɲɛnamini, dumuniyɛlɛmabaliya, kungolodimi ani dibi donni ɲɛ kɔrɔ. A kɔlɔlɔw bɛ caya ani u bɛ juguya ni a tata hakɛ cayara furakɛli senfɛ.
Mefulokini tata hakɛ:
Walasa ka sumayabana juguman furakɛ:
Aw bɛ a tako fɔlɔ di, aritesunati tadon filanan, aritesunati tile sabanan, aw bɛ a tako filanan di, nka aw kana a caya.
Aw bɛ aritesunati fana ta.
Sumaya kunbɛnni na
Aw bɔlen kɔ yɔrɔ la sumayabana ka ca yɔrɔ minnu na, aw bɛ furakisɛ ta siɲɛ kelen dɔgɔkun kɔnɔ fo dɔgɔkun 4.
A furakisɛlama miligaramu 153 walima 200 bɛ sɔrɔ
Amojakini ni aritesunati bɛ fara ɲɔgɔn kan ka sumayabana jugumanba furakɛ. Tuma dɔw la, u fila bɛ sɔrɔ furakisɛ kelen na. Nka o fura ɲagaminen man ɲi sidabanatɔw ma.
Amojakini tata hakɛ – aw bɛ se ka a furakisɛ miligaramu 153 ta.
Ni aw bɛ sumaya juguman furakɛ, aw bɛ fura in ta siɲɛ 1 don o don fo tile 3. A diko kelen o kelen:
Aw bɛ aritesunati fana di.
Kinini silifatilamalama walima kinini bisilifatilamalama bɛ sɔrɔ (sulfate de quinine ou bisulfate de quinine)
A furakisɛlama miligaramu 300 walima 650 bɛ sɔrɔ
Kinini bɛ kɛ ka sumaya jugumanba furakɛ (fura tɔw ma se ka sumaya min furakɛ) ani sumaya min bɛ don kunsɛmɛ na. Aw bɛ kinini ni aritemisini (C.T.A.) ta ɲɔgɔn fɛ. Musow kɔnɔ kalo 3 fɔlɔ kɔnɔ, olu bɛ se ka kinini ni kilindamisini ta ka sumayabana juguman furakɛ; o ka fisa ni C.T.A. ye.
Ni kinini tali bɛ fɔɔnɔ bila aw la, aw bɛ se ka porometazini ta.
A kɔlɔlɔw: tuma dɔw la, kinini tali bɛ mɔgɔ wɔsi, ka mankan bɔ tulo kɔrɔ, ka dibi donni ɲɛ kɔrɔ, ka ɲɛnamini, dusukunɲugun, fɔɔnɔ ani kɔnɔboli bila mɔgɔ la.
Kinini tata hakɛ – aw bɛ a furakisɛ miligaramu 300 ta ka sumayabana juguman furakɛ.
Aw bɛ a di siɲɛ 3 tile 3 kɔnɔ:
Aw bɛ C.T.A. fana di (aw ye sɛbɛn ɲɛ Sumayafuraw lajɛ).
Ni aw bɛ musokɔnɔmaw ka sumaya jugumanba furakɛ, aw bɛ a furakisɛ miligaramu (600) den 2 di u ma siɲɛ 3 don o don fo tile 7. Aw bɛ kilindamisini fana miligaramu 300 di u ma siɲɛ 4 don o don fo tile 7.
Kinini pikiri man kan ka kɛ tuma bɛɛ, foni bana gɛlɛyara kosɛbɛ. Ni sumaya taamasiɲɛ yera mɔgɔ dɔ la, walima ni a sigilen don yɔrɔ la, sumaya bɛ yɔrɔ min na, a dun bɛ fɔɔnɔ, a bɛ to ka kirin walima a ye kanjabana taamasiɲɛ wɛrɛw jira (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kanjabana ni kunsɛmɛnabana lajɛ), kunsɛmɛlasumaya bɛ sɔrɔ o tigi la.
Aw bɛ kinini pikiri kɛ siɲɛkelen. Walima, ni fura wɛrɛ tɛ sɔrɔ, aw bɛ a lajɛ ka kulorokini pikiri miligaramu 2.5 kɛ ka bɛn a girinya hakɛ ma, siɲɛ 7 tile 2 kɔnɔ. Aritesunati fana pikiri bɛ se ka kɛ fasa walima jolibolisira fɛ ka sumaya juguman kɛlɛ. Aritesunati ka ɲin kosɛbɛ, nka a kan ka dilan ni aritesunati mugu, bikaribɔnati ani dɛkisitorɔsi ye sani pikiri kɛwaatini cɛ.
Aw bɛ a jateminɛ kosɛbɛ ni fili tɛ tata hakɛ fɔlen na. Aw bɛ dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini.
Ni aw bɛ kinini kɛ, aw ka kan ka pikiriji lataa dɔɔni dɔɔni, ani fana, a man kan ka kɛ jolisira fɛ, o farati ka bon sɔn ma. Aw bɛ denmisɛnniw ta kɛ ni hakili sigi ye. Aw bɛ pikiri kɛko kelen hakɛ tila fila ye, ka kelen kɛ bobara fan kelen na, ka kelen don in kɛ bobara fan kelen fana na. Sani aw ka pikiriji lataa, aw bɛ biɲɛ sama fɔlɔ ka a lajɛ ni joli bɔra, aw bɛ o yɔrɔ to yen, ka yɔrɔ wɛrɛ sɔgɔ.
Aw bɛ a pikiri kelen kɛ, lɛri 8 kɔfɛ aw bɛ pikiri filanan kɛ, a hakɛ tɛ caya:
Kulorokini suguya fila bɛ yen: kulorokini fosifatilama (phosphate de chloroquine) ni kulorokini silifati (chloroquine sulfate). U tata hakɛw tɛ kelen ye, o la, aw bɛ a jateminɛ kosɛbɛ ka a dɔn suguya min bɛ aw bolo ani fura hakɛ (kulorokini) min bɛ furakisɛ la.
Duniya yɔrɔ caman na, kulorokini tɛka se ka sumaya furakɛ bilen. Kulorokini bɛ ta ka sumayaw kunbɛn, sumaya minnu tɛka u kolo gɛlɛya fura kɔrɔ. Aw bɛ kɛnɛyabaarakɛla dɔ kumaɲɔgɔnya walasa aw ka a dɔn fura minnu bɛ mako ɲɛ aw ka sigida la. Ni aw tɛ a dɔn sumaya suguya min bɛ mɔgɔ la, a ka fisa ka aritemisini fara fura in kan.
Walasa ka sumaya kunbɛn, walima ka a kɛlɛ, farati tɛ kulorokini de tali la musokɔnɔmaw ni denbatigiw bolo.
Izinitigiw ka tɔgɔ dalen: aralen (Aralen), rezosini (Resochine), awilokulɔri (Avlochlor).
Tuma dɔw la, a furakisɛlama miligaramu 250 (kulorokini miligaramu 150 bɛ sɔrɔ min na) walima miligaramu 500 (kulorokini miligaramu 300 bɛ sɔrɔ min na)
Kulorokini tata hakɛ – furakisɛ miligaramu 250
Sumaya nɔgɔman furakɛli la:
Hakɛ fɔlɔ la, aw bɛ:
O kɔ, aw bɛ nin hakɛ in di lɛri 6 hakɛ fɔlɔ talen kɔ; tile 1 hakɛ fɔlɔ kɔ ani tile 2 hakɛ fɔlɔ kɔ:
Aw bɛ a di dɔgɔkun 1 ka kɔn aw seli ɲɛ sigida la sumayabana bɛ yɔrɔ min na ani ka to a tali la dɔgɔkun 4 aw bɔlen kɔ o yɔrɔ la.
A furakisɛlama miligaramu 200 bɛ sɔrɔ (kulorokini miligaramu 155 bɛ sɔrɔ min na)
Kulorokini tata hakɛ-furakisɛ miligaramu 200
Sumaya min tɛ a kolo gɛlɛya furakɛli kɔrɔ, o furakɛli la:
A diko fɔlɔ la, aw bɛ:
O kɔ, aw bɛ nin hakɛ in di lɛri 6, hakɛ fɔlɔ talen kɔ; tile 1 hakɛ fɔlɔ kɔ ani tile 2 hakɛ fɔlɔ kɔ:
Sumaya kunbɛnni na (kulorokini bɛ se ka a furakɛ yɔrɔ minnu na):
Aw bɛ a tali daminɛ dɔgɔkun 1 ka kɔn aw seli ɲɛ sigida la sumayabana bɛ yɔrɔ min na ani ka to a tali la dɔgɔkun 4 aw bɔlen kɔ o yɔrɔ la.
Nin fura in kisɛlama miligaramu 26.3 fɔsifatilama, pirimakini miligaramu 15 bɛ sɔrɔ min na.
A ka ca a la sumaya furakɛlen kɔ ni kulorokini (chloroquine) ye walima ni sumayafura wɛrɛ ye, pirimakini bɛ ta walasa sumaya kana segin kɔ tuguni. Ale kelen tɛ se ka banajugu furakɛ.
Pirimakini farati ka bon musokɔnɔma walima denbatigi ma.
A kɔlɔlɔw: jolidɛsɛbana min bɛ wele ko G6PD, ni o bɛ mɔgɔ min na, pirimakini bɛ jolidɛsɛ lase o tigi ma.
A tata hakɛ:
Tako kelen don o don fo tile 14.
A ta o ta:
Izinitigiw ka tɔgɔ dalen: palidirini, paludrine.
Tuma dɔ la a kisɛlama miligaramu 100 bɛ sɔrɔ.
Kulorokini fanga ka dɔgɔn sumaya furakɛli la sigida minnu na, poroganili bɛ ta ka fara a kan walasa ka sumaya kunbɛn. Poroganili kelen tɛse ka kɛ ka sumaya juguman furakɛ.
Poroganili farati ka bon musokɔnɔma walima denbatigi ma.
Poroganili tata hakɛ bana kunbɛn na:
Aw bɛ a ta don o don, ni aw taara sigida la sumaya bɛ yɔrɔ min na, aw bɛ a tali daminɛ aw sedon fo ka se aw bɔli ma yen tile 28 kɔnɔ.