Delinako minnu bɛ dankari kɛ kɛnɛya la

Delinako dɔw bɛ yen olu bɛ dankari kɛ mɔgɔ yɛrɛkun ka kɛnɛya la fo ka se i kɛrɛfɛ mɔgɔw fana ma. O delinako ninnu caman bɛ se ka ye ka to yen walima ka u dabila. A baara fɔlɔ de ye ka mɔgɔw lafaamu munna delinako ninnu dabilali nafa ka bon.

Dɔlɔmin

Ni dɔlɔ bɛ mɔgɔw nisɔndiya, a bɛ se ka tɔɔrɔ fana lase u ma, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la a minbagaw ka denbaya. Nka ka dɔlɔ dɔɔni min waati ni waati o tɛ basi ye.

A ka ca a la fana dɔlɔ dɔɔni dɔɔni minni de bɛ mɔgɔ kɛ dɔlɔ minnaba ye. Duniya kɔnɔ, dɔlɔ min kojugu de ye kɛnɛya gɛlɛya fanba ye dɔlɔminnaw bolo ani hali dɔlɔminbaliw fana. Dɔlɔ bɛ se ka dankari kɛ dɔlɔminna ka kɛnɛya la, (a bɛ na ni biɲɛdimi ye, gafe ɲɛ Biɲɛdimi ani sayi gafe ɲɛ Biɲɛdimi). Dɔlɔmin kɔlɔlɔ bɛ se dɔlɔminna ka denbaya ani a ka sigida bɛɛ ma. Lagosili min bɛ da mɔgɔ sulen kan ani a ka yɛrɛ bonya, waati min a ma dɔlɔ caman min, olu de bɛ na ni tɔɔrɔ ni tiɲɛni, ani kojugu kɛw ye min kɔlɔlɔ bɛ se a tigi kanubagaw ma.

Dutigi joli ye u kun warini bɛɛ tiɲɛ dɔlɔ la ka u denw kɔngɔtɔ to yen? O waleya bɛna ni segin kɔ ye ani denbaya degunni.

Mɔgɔ joli bɛ u fɛ mɔgɔw degun ka sababu kɛ dɔlɔmin ye, u bɛ tila ka dɔlɔ min ka taa a fɛ walasa o ka u ɲinɛ degunw kɔ?

Mɔgɔ mana a dɔn ko dɔlɔ bɛ ka dankari a ka kɛnɛya ni a fɛmɔgɔw ka hɛrɛ la, a ka kan ka mun kɛ? A ka kan ka sɔn fɔlɔ ko a ka dɔlɔmin ye gɛlɛya ye. A ka kan ka a kɔnɔ jɛya a yɛrɛkun ye ani mɔgɔtɔw ye. Mɔgɔ dɔw bɛ se ka dɔlɔmin dabila u yɛrɛ ma. Nka a ka ca a la dɔw mako bɛ u teriw ni u somɔgɔw ni, mɔgɔ wɛrɛ ka dɛmɛ na, olu minnu bɛ a faamu ko delinako min don, a bila man di. Dɔlɔminnaba minnu ye dɔlɔmin dabila, olu de fana bɛ se ka dɔlɔminna tɔw dɛmɛ u ka dɔlɔmin dabila. Yɔrɔ caman na dɔlɔminnaw ka jɛkulu bɛ yen, u bɛ ɲɔgɔn dɛmɛ ka dɔlɔmin dabila.

Dɔlɔmin kɔlɔlɔ tɛ a minbaga dɔrɔn kan, sigida bɛɛ bɛ dɔ sɔrɔ a la. Mɔgɔ minnu bɛ o dɔn, olu bɛ se ka fɛɛrɛw tigɛ minnu bɛ a to a tigi ka a jogo yɛlɛma. Ni dɔlɔmin dantɛmɛnen bɛka aw kɔnɔnafili aw ka sigida la, aw bɛ mɔgɔw fara ɲɔgɔn kan, ka kuma a gɛlɛyaw, ani a furakɛcogow kan.

Ni mɔgɔw ye u fanga fara ɲɔgɔn kan, ka ɲɔgɔn dɛmɛ, u bɛ se ka fura sɔrɔ gɛlɛya caman na.

Sigarɛtimin

Sababu caman bɛ yen minnu bɛ a to sigarɛti minni farati ka bon a minbaga, ni a ka denbaya bɛɛ ma.

Sigarɛtimin kɔlɔlɔ ka bon:

• Musokɔnɔmaw ni u denw ma
• A bɛ tɔɔrɔ lase a minbaga dusukun, ni a jolisira, ani a furu ma.
• A bɛ laban ka dankari kɛ a tigi denw ka kɛnɛya ni denbaya ka sɔrɔ fana na.

1. Sigarɛti bɛ kansɛribana ka tiɲɛni fanga bonya, fogonfogon la dakɔnɔna na, kankɔnɔna na, ani dawolow la. (Ni aw bɛ sigarɛti min ka taa, o bɛ kansɛribana juguya ka laban saya ma).
2. Sigarɛtimin bɛ na ni bana jugu caman ye: fogonfogonlabana basigilen, ni fiɲɛ bilali fogonfogon la. Bana don min ka teli ka mɔgɔ faga sango, ni sisan bɛ mɔgɔ min na.
3. Sigarɛtimin bɛ se ka joli bila furu la walima ka furulajoli juguya.
4. Sigarɛtimin bɛ dɔ fara tɔɔrɔ kan, ka dusukundimi bila mɔgɔ la min kɛ a tigi faga sababu ye.
5. Sigarɛtiminnaw denw kɛ ka teli ka sinkɔrɔkɛrɛdimi suguya caman sɔrɔ ka tɛmɛ sigarɛtiminbaliw denw kan.
6. Musokɔnɔmaw minnu ye sigarɛti min, olu denw ka dɔgɔn wa u mɔ ka go ka tɛmɛ sigarɛtiminbaliw denw kan.
7. Bangebaaw ni karamɔgɔw ani kɛnɛya­baarakɛla minnu bɛ sigarɛti min, olu tɛ misali ɲuman jira denmisɛnniw na, ka da a kan u bɛ se ka kɛ sababu ye denmisɛnniw fana ka don sigarɛtimin na.
8. Sigarɛtimin ye a dama musaka ye. Mɔgɔw bɛ jɔ a wari la, ka a sɔrɔ ni ye a dɔɔni dɔɔni fara ɲɔgɔn kan, a bɛ caya. Bamananw ko, “nin tɛ kun bɔ, nin tɛ kun bɔ, ni i ye o fara ɲɔgɔn kan, o bɛ kɛ kunba kelen ye”. Mɔgɔw bɛ wari min don sigarɛti la, ni u ye o fara ɲɔgɔn kan, o bɛ jɔyɔrɔba ta denbaya ka balo ni a ka kɛnɛya la.

Mɔgɔ o mɔgɔ cɛsirilen don mɔgɔ tɔw ka kɛnɛyako la, o tigi man kan ka sigarɛti min sango ka a minni dusu don mɔgɔ tɔw kɔnɔ.

Minfɛnsukaromaw

Minfɛnsukaromaw bɛ min kojugu yɔrɔ dɔw la. Tuma dɔw la denba dɔw bɛ u yɛrɛ waajibi ka minfɛnsukaroma san u den balodɛsɛbagatɔ ye, ka a sɔrɔ o wari tun bɛ se ka don dumuni nafama dɔ la den ye.

Ni aw bɛ a fɛ aw denw ka to kɛnɛya la, a ka fisa ka dumuni nafama san u ye, aw kana minfɛnsukaroma san u ye.

Nafa foyi tɛ minfɛnsukaromaw la sukaro kɔ. U da ka gɛlɛn ka da sukaro hakɛ caya kan. Denmisɛn minnu bɛ buwasɔn min ka caya, sumu bɛ olu minɛ joona wa u ɲinw bɛ toli. Buwasɔn gazima ka jugu mɔgɔw ma, kumujiyɛlɛn ni furulajoli bɛ mɔgɔ minnu na.

Minfɛn minnu dilannen don ni jiriden nɔnɔw ye nafa bɛ olu la, wa u da ka di niminfɛn gazimaw ye.

Aw kana minfɛnsukaroma di denmisɛnniw ma.

Minfɛnsukaroma feeretaw:

• U da ka gɛlɛn wa nafa wɛrɛ tɛ u la ni sukaro yɛrɛ tɛ.
• U bɛ sumu bila mɔgɔ la.
• U man ɲi furu ma.

Ni aw bɛ a fɛ aw denw ka kɛnɛya, ni wari dɔɔni bɛ aw kun ka dumunifɛn san u ye, aw ye a kɛ shɛfan ni dumunifɛn nafamaw ye, aw kana buwasɔn gazima san ka di u ma.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →