Sigida 6 Furaw tacogo ɲuman ni u tacogo jugu
Ninnu ye filiw ye mɔgɔw ka teli ka minnu kɛ ni u bɛ tubabufuraw ta. Fura minnu filɛ, olu tacogo jugu de ye mɔgɔ caman ka saya sababu ye san o san. Aw ye aw janto aw yɛrɛ la!
(sɛbɛn ɲɛ Kuloranfenikɔli, chloramphénicole)
Izinitigiw ka tɔgɔ dalɛn: Kuloromisetini (Chloromycetin)
Nin fura ninnu tali man ɲi kɔnɔboli ni fogonfogonlabanaw furakɛli la barisa u farati ka bon kosɛbɛ. Aw ka kan ka a ta tifoyidi dɔrɔn de la (aw ye sɛbɛn ɲɛ Tifoyidi (Nɔgɔbana) lajɛ). Denyɛrɛni minnu si tɛ kalo 1 bɔ, aw kana nin fra in di olu ma abada.
(Sɛbɛn ɲɛ Fura minnu bɛ kɛ ka basibɔn juguman kɛlɛ jiginni kɔfɛ lajɛ). Misaliya:
A ka ca a la tinminɛmuso dɔw bɛ nin fura in di musokɔnɔma ma walasa ka jiginni teliya. O ye farati juguba ye. Denba walima denni bɛ se ka to a da fɛ. Aw ye a kɛ dɔrɔn walasa ka basi jɔ jiginni kɔfɛ (aw ye sigida Basi bɔnni lajɛ).
Hakilina min bɛ an kun na ko pikiriw ka ɲi ka tɛmɛ furakisɛ kan, o tɛ tiɲɛ ye. Tuma caman, fura minnu bɛ kunu olu ni pikiri bɛɛ ɲɛci ye kelen ye. Ka da o kan, fura minnu bɛ kɛ pikiri sira fɛ olu farati ka bon kosɛbɛ ka tɛmɛ fura kunutaw kan. Senfagabana taamasiɲɛ bɛ mɔgɔ min na, (ni mura bɛ a senkɔrɔ), ni i ye pikiri kɛ o tigi la, o bɛ se ka kɛ mulukuli sababu ye (sɛbɛn ɲɛ Pikiriw bɛ denw kɛ lujuratɔ ye cogomin na lajɛ). Pikiri kɛli ka kan ka dan hakɛ la kosɛbɛ wa pikiriminɛnw ka kan ka tobi walasa ka u banakisɛw faga. (Aw ye Sigida 8 Furaw hakɛ tata sumacogo ani u dicogo lajɛ).
Penisilini bɛ bana damadɔw dɔrɔn de furakɛ. Penisilini tali dantɛmɛ kojugu dimi, mugu walima farigan na, o ye filiba ye. A ka ca la, jolida tɛ dimi minnu na, hali ni o ye a sɔrɔ a yɔrɔ bilennen don, kɔlɔlɔ fosi tɛ olu la wa olu mako tɛ penisilini walima banakisɛfagalan wɛrɛw la.
Penisilini ka jugu mɔgɔ dɔw ma. Sani aw ka a ta, aw ye a tacogow kalan minnu ɲɛfɔlen don gafe ɲɛ nataw kɔnɔ ani aw ka u bato ka ɲɛ.
Nin fura ninnu ye penisilini ni sitɛrɛpitɔmisini ɲagaminen ye. U tali walasa ka murasɔgɔsɔgɔ ni mura kɛlɛ, o damatɛmɛnen don ka da kun saba kan: U tɛ fosi ɲɛ murasɔgɔsɔgɔ ni mura kɛlɛli la; U bɛ se ka kasaara jugu lase mɔgɔ ma min bɛ se ka a faga; U tali bɛ se ka sɔgɔsɔgɔninjɛ furakɛli gɛlɛya.
Nin fura ninnu jɔda fosi tɛ jolidɛsɛ ni fangadɔgɔya la, fo ni a bɔra bana kelen kelenw na. Ani fana, kɔlɔlɔ dɔw bɛ sɔrɔ u la ka da a kan pikiriw don. An ka kan ka u ta dɔgɔtɔrɔ dɔrɔn de ka yamariya kɔnɔ jolisɛgɛsɛgɛ kɔfɛ. Fana, aw kana jolisegin pikirikɛ i n’a fɔ Imiferɔni (le fer injectable, Imferon). Jolidɛsɛ gɛlɛyaw caman kɔnɔ, a ka ɲi an ka joliseginfurakisɛw ta.
A ka ca a la, aw kana witamini pikiriw kɛ. Pikiriw kasaara ka bon kosɛbɛ, u da ka gɛlɛn wa u man fisa ni furakisɛw ye.
A ka ca a la mɔgɔ caman bɛ wari tiɲɛ furaw la witamini nafamabaw tɛ fura minnu na. A ka fisa ka dumuniw san i n’a fɔ shɛfan, tiga, shɔ, nɔnɔ kɛnɛ walima kumunen, jɛgɛ, sogo, yiridenw, witamini ni fɛn nafama wɛrɛw caman bɛ sɔrɔ minnu na.
Mɔgɔ min bɛ dumuni kɛ ka ɲɛ o tigi mako tɛ witamini fosi wɛrɛ la.
Witamini sɔrɔcogo ɲumanw
Nin dumuni ninnu ka ɲi kosɛbɛ ka tɛmɛ nin furakisɛ ninnu kan
Nin fana ka ɲi kosɛbɛ ka tɛmɛ nin kan
Nin ka ɲi ka tɛmɛ nin kan
Ni aw mako bɛ kunnafoni wɛrɛw la witaminiw sɔrɔcogo kan, aw ye Sigida 11 Balo nafama lajɛ.
Kolosinsinfura pikiri kɛli jolisiraw fɛ, o farati ka bon kosɛbɛ. A bɛ se ka a tigi faga ni pikiriji ma taa dɔɔni dɔɔni. Kolosinsinfura pikiri min bɛ kɛ mɔgɔ bobara la, o bɛ se ka nɛ ta waati dɔw la. Aw kana kolosinsinfura pikiri kɛ abada ni dɔgɔtɔrɔ ka yamariya tɛ.
Yɔrɔdɔw la, bana kɛlen don ka mɔgɔ minnu fanga dɔgɔya walima ka jolidɛsɛ bila u la, olu de bɛ u bolo wari bɛɛ don sɔrɔmu na ka da a kan a bɛ u hakili la, ko o bɛna u dɛmɛ ka fanga sɔrɔ walima ka joli lasegin u farikolo la. U bɛ filiba la, barisa sɔrɔmu tɛ fɛn wɛrɛ ye ji ni kɔkɔ kɔ ani tuma dɔw la sukaro. Ŋɔmiden kelen fanga ka bon ka tɛmɛ sɔrɔmuji kan, wa fana a tɛ fɛn fara joli kan.
Ka fara o kan, mɔgɔ min bɛ sɔrɔmuji kɛ banabagatɔ la ni o tigi tɛ a ɲɛdɔn, o farati ka bon ka a sababu kɛ a bɛ se ka tɔɔrɔ lase joli ma min bɛ se ka banabagatɔ faga (misali la sidabana, jolilabana juguman wɛrɛ).
Sɔrɔmuji bɛ sɛbɛn mɔgɔw kun minnu tɛ se ka dumuni foyi dun walima ji caman minbaliya kɛlen don ka farilajidɛsɛ bila minnu farikolo la.
Ni banabagatɔ bɛ se ka dumuni kɛ, aw bɛ sukaro ni kɔkɔ dɔɔni kɛ ji litiri kelen na ka o di a ma (aw ye kɛnɛyaji yɔrɔ lajɛ sɛbɛn ɲɛ Kɛnɛyaji la). O ni jolisira fɛ sɔrɔmuji litiri kelen bɛɛ nafa ye kelen ye wa kɔlɔlɔ tɛ a la. Banabagatɔ minnu bɛ se ka ka dumuni kɛ, dumuni nafamaw dunni bɛ fanga di olu ma ka tɛmɛ sɔrɔmuji kan. Banabagatɔ minnu bɛ se ka dumuni kɛ dumuni nafama dunni bɛ olu dɛmɛ ka fanga sɔrɔ kosɛbɛ ka tɛmɛ sɔrɔmuji suguya bɛɛ kan.
Ni banabagatɔ bɛ se ka ji kunu ani a t’a fɔɔnɔ:
Nin ka fisa ni nin ye
Nin fana ka fisa ni nin ye
A farati ka bon tuma bɛɛ ka denmisɛn walima banabagatɔ gɛlɛn fiyɛ. Nga o bɛɛ la fiyɛli ka di mɔgɔw ye. Walasa ka kɔnɔfiyɛlanw ni kɔnɔmagayalanw ani kɔnɔkoli kɛcogo ɲuman dɔn, aw ye sigida Kɔnɔfiyɛ furaw kɛcogo ɲuman ni Kɔnɔmagayalan (kɔnɔjafura) lajɛ.
Nin banakisɛfagalan ninnu dikojugu denw ma, a ye badabada tulogeren bila u caman na. Aw ye nin fura kofɔlen ninnu di denw ma banaw na, minnu bɛ se ka dan kari u ka ɲɛnɛmaya la. denyɛrɛniw ka bana caman bɛ yen anpisilini (ampicilline) bɛ olu furakɛ ka ɲɛ ani fana a farati ka dɔgɔn.
Misaliya : Idɔrɔkisinolini (hydroxyquinoléines) kiliyikinɔli (clioquinol), diyiyodoidɔrɔsikinolini (diiodohydroxyquinoline), alikinɔli (halquinol), borosikinɔlini (broxyquinoline). Izinitigiw ka tɔgɔw: jodokini (Diodoquin), anterokinɔl (Enteroquinol), amikilini (Amicline), kozili (Quogyl), ani izinitigiw ka tɔgɔ caman wɛrɛ.
Fɔlɔ kiliyokinɔliw (clioquinols) tun bɛ kɛ ka kɔnɔboli gansan furakɛ. An bɛ don min i ko bi, o fura faratilen ninnu feereli kɔnnen don jamana caman na, nka hali bi u bɛ feere jamana dɔw la. U bɛ se ka badabada mulukuli ni fiyentɔya lase mɔgɔ ma, hali u bɛ se ka mɔgɔ faga fana. Aw ye kɔnɔboli furakɛcogo lajɛ sigida Farikolojidɛsɛ furakɛcogo la.
I n’a fo peredinizolɔni (prednisolone), dɛkizametazɔni (dexamethasone) ani o ɲɔgɔn wɛrɛw
Ninnu ye dimidafura fangamaw ye minnu bɛ kɛ ka sizan, kolotugudadimi walima farikolotɛnɛbana gɛlɛnw furakɛ. Nka jamana caman na siteroyidi (les stéroïdes) bɛ sɛbɛn mɔgɔw kun mugu ni dimi fitiniw na barisa u ka teli ka dimi da. O kɛwale ye fili belebele ye. Siteroyidi bɛ kɔlɔlɔ wɛrɛw lase mɔgɔ ma. Kɛrɛnkɛrɛnnenya la ni a tata dantɛmɛna walima ni a tara ka tɛmɛ tile damadɔ kan. U bɛ adamaden farikolo fanga dɔgɔya bana kunbɛnni na. U bɛ se ka sɔgɔsɔgɔninjɛ juguya ka joli bila furu la ani ka kolow fanga dɔgɔya kosɛbɛ fo ka u kari diya.
Nandorolɔni dekanowati (nandrolone decanoate), durabolini (durabolin) dekadurabolini (decadurabolin), orabolini (orabolin), sitanozɔlɔli (stanozol), origanaborali (organaboral). Izinitigiw ka tɔgɔ caman wɛrɛw bɛ yen.
Siteroyidi (les stéroïdes anabolisants) dilannen don ni cɛ lawaji ye, a dili man ɲi denmisɛnw ma walasa u ka fanga sɔrɔ ani ka mɔdiya. A bɛ se ka fɔlɔ ka denmisɛn mɔdiya, nka a bɛ laban ka a kundama dan sira la joona ka a sɔrɔ a tun bɛ se ka mɔ ka tɛmɛ o hakɛ kan ni a tun ma fura in ta. Siteroyidi tali kɔfɛ kɔlɔkɔlɔ ka bon, a bɛ si bɔ musomani ɲɛda la ka a ɲɛda kɛ i n’a fɔ cɛ, min tɛ ban hali ni a ye fura in tali dabila. Aw kana mɔdiya fura di denmisɛnniw ma abada. Sani aw ka mɔdiya fura san den ye, aw ye o wari don dumuni nafama na, ka a di a ma.
I n’a fo ɔkisifanbutazoni (oxyphenbutazone), amidozoni (Amidozone) ni fenilibutazoni (phénylbutazone), ani butazolidini (Butazolidin)
Tuma dɔw la, nin kolotugundadimi furaw (kolotugundadimi) bɛ se ka jolilabana jugumanba (agaranulositosi) bila mɔgɔ la. Ani fana, u bɛ se ka fiɲɛ bila furu, biɲɛ ni kɔmɔkili la. Aw kana nin fura jugu ninnu ta abada. Asipirini (aspirine) (sɛbɛn ɲɛ Asipirini, Aspirine) walima ibiporofɛni (ibuprofène) (sɛbɛn ɲɛ Ibiporofɛni, Ibuprofène) farati man bon kolotugundadimi furakɛli la, wa a da fana ka nɔgɔn. Ni dimi ni farigan dɔrɔn don, aw bɛ se ka asetaminofɛni (acétaminophène) (sɛbɛn ɲɛ Parasetamɔli, asetaminofɛni (Paracétamol, acétaminophène) ta.
Tuma dɔw la, aw bɛ fura fila walima a caman ɲagaminen sɔrɔ furakisɛ kelen walima furaji kelen na. U tɛ mako ɲɛ ani fana u da ka gɛlɛn ni u dilanna nin cogo la. A ka ca a la, u ka tiɲɛni ka bon ni u ka ɲɛni ye. Ni mɔgɔ bɛna fura ɲagaminenw sɛbɛn aw kun, aw ye a ɲini a tigi fɛ a ka fura sɛbɛn, fura min nafa ka bon kosɛbɛ. Aw kana aw ka wari tiɲɛ fura nafantanw na.
Sidabana furakisɛ dɔw ɲagaminen de bɛ na (aw ye sɛbɛn ɲɛ Sidabanafura lajɛ). O bɛ u tali nɔgɔya.
Aw ka kan ka aw yɛrɛ tanga fura ɲagaminen minnu ma, olu de filɛ: