Kɔnɔkoli ani fiyɛli

Nin wale ninnu ka kan ka kɛ kun jumɛn na?

U man kan ka kɛ k’a damatɛmɛ barisa u bɛ se ka tɔɔrɔ lase mɔgɔ ma, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la fiyɛli.

Waati minnu na, kɔnɔ koli wala a fiyɛli bɛ se ka tɔɔrɔ lase mɔgɔw ma, olu filɛ:

• Furudimi wala bɛlɛnin bɛ mɔgɔ minnu na, olu man kan ka kɔnɔko wala kɔnɔfiyɛ kɛ abada hali n’o y’a sɔrɔ u ye tile caman kɛ u tɛ banakɔtaa sɔrɔ (aw bɛ sɛbɛn ɲɛ Nugu gerenni lajɛ).
• A’ kana kɔnɔko fura walima kɔnɔmagaya fura di mɔgɔ ma kɔnɔnajoli bɛ mɔgɔ min na.
• Bana digira mɔgɔ min na, a’ kana o fiyɛ abada barisa a ka c’a la, fiyɛli b’a barika ban ka taa a fɛ.
• Den min tɛ san fila bɔ, a’ kan’o kɔnɔ ko janko k’a fiyɛ.
• Farigan ni fɔɔnɔ ani farikolo ji dɔgɔya taamasiɲɛ bɛ denmisɛnni minnu na, aw kana olu fiyɛ wa, aw kana kɔnɔboli fura d’u ma abada, (aw ye Farilajidɛsɛ lajɛ). A bɛ se ka denmisɛnni ka farikolola farilajidɛsɛ juguya walima ka den yɛrɛ faga.
• Aw kana kɔnɔ ko ni forontoji ye. O tɔɔrɔ ka bon n’a ɲɛci ye.
• Aw kan’aw yɛrɛ deli kɔnɔboli fura tali la (a’ ye kɔnɔja lajɛ, Kɔnɔmagaya.

Kɔnɔko furaw kɛcogo ɲuman

1. Kɔnɔkoli bɛ se ka kɔnɔja furakɛ, nka, aw b’a kɛ ni ji wɔlɔkɔlen gansan ye wala aw bɛ se ka safinɛ dɔɔni kanga a ji la.
2. Ni fɔɔnɔ ye mɔgɔ min farikoloji sama, o tigi kɔnɔ bɛ se ka ko ni sɔrɔmu minta ye (aw ye sigida Kɛnɛyaji lajɛ).

Kɔnɔfiyɛlan ni kɔnɔ­magayalan dɔw filɛ:

Kɔnɔfiyɛ furaw kɛcogo ɲuman

Kɔnɔmagaya furaw bɛ i n’a fɔ kɔnɔko furaw, nka u fanga ka dɔgɔn ni kɔnɔko furaw ye. An kumana fura minnu kan, n’u tata hakɛ ka dɔgɔn u bɛ kɔnɔ magaya, nka ni u hakɛ cayara, u bɛ kɔnɔboli bila mɔgɔ la. Kɔnɔko furaw bɛ fɛn dɔ kɛ mɔgɔ la tuma bɛɛ, nka kɔnɔmagaya furaw bɛ se ka ta tuma dɔw la ka kɛ kɔnɔja furakɛ.

Ni kɔnɔja bɛ mɔgɔ min na, aw bɛ se ka kɔnɔfiyɛ fura kɔkɔmaw dɔɔni dɔrɔn ta k’aw kɔnɔ magaya. Koko wala kɔnɔja bɛ mɔgɔ minnu na, olu bɛ se ka bolola tulu dilannen kafeminkutu ɲɛ saba fo ɲɛ wɔɔrɔ min u da waati. A tɛ min k’i to dumuni na abada.

Furakisɛ minnu bɛ don mɔgɔ banakɔtaa yɔrɔ fɛ, olu bɛ se ka kɛ ka kɔnɔja furakɛ barisa u bɛ kɛ sababu ye ka banakɔtaa jalen magaya (sɛbɛn ɲɛ Koko, Kɔnɔ­magayalan (kɔnɔjafura), ani Kuruw (koko) fura).

Kɔnɔja kɛlɛcogo ɲuman

Dumunifɛn fumanw: Kɔnɔ magayacogo ɲuman ani min tɛ mɔgɔ bana, o de ye ka ji caman min ani ka dumunifɛn fumanw dun i n’a fɔ bananku, ku, woso, shɔni, sebe, sebenugu ani suman minnu bu bɛɛ ma bɔ u la (sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔmagaya). Jiridenw ni nakɔfɛn caman dunni fana ka ɲi kɔnɔja ma.

Mɔgɔ minnu bɛ dumunifɛn fumaw dun, olu tɛ tɔɔrɔ kɔnɔja ni kɔnɔnabanaw fɛ i n’a fɔ mɔgɔ minnu ka dumuni dunta bɛɛ ye dumuni dilannenw ye (minnu dilanna izini na). Walasa ka to ka banakɔtaa sɔrɔ nɔgɔya la, a’ bɛ dumuni dunta fanba kɛ a’ yɛrɛ ka sumaw n’u bu ye, jiridenw minnu n’u fara bɛ se ka dun.

Kɔnɔja kɛlɛ jiriw filɛ:

• Ka ntomiden daji ka lɛri mugan ni naani kɛ ka sɔrɔ k’a min.
• Ka sinjandili daji k’a min sɔgɔma san’aw ka daraka dun. N’o ji banna, aw b’o dili kelenw bila tile la u ka ja, ka sɔrɔ k’u daji ko kokura. Tile bɛ fanga segin u la.
• Aw bɛ jaba kuru kelen tigɛtigɛ k’a balabala miniti tan ka se miniti tan ni duuru ma ji sukaroma na. A ji hakɛ ka kan kɛ litiri kelen tilako saba ye. Aw dumunikɛbali b’o ji bɔliniɲɛ kelen min sɔgɔma. San’aw k’aw da sufɛ, aw bɛ ɲɛ kelen wɛrɛ min.
• A’ bɛ lenburukumuni fila bisi teminwɛri ɲɛ kelen ji wɔlɔkɔlen na. A’ taamatɔ k’o min dɔɔni dɔɔni walasa k’a ka baara teliya.
• A’ bɛ balibali bulu nugumani garamu tan ni duuru lajalen da ji wulilen litiri tilancɛ la. Baliku b’o litiri tilancɛ kɛ minko saba ye tile kɔnɔ. A tɛ tɛmɛ lɛri tan kan n’a m’a ka baara kɛ. Ni kɔnɔja banbali don, aw bɛ se k’a kuraya; nka aw kan’a kɛ ka tugu ɲɔgɔn na. N’aw tɛ se ka jiri in laja, aw b’a bulu nugumaniw ko alikɔli ji la. Aw kan’a di muso kɔnɔmaw ma.

Sani aw ka farafinfurakɛlaw ni tinminɛmusow juguya, a’ y’a ɲini aw n’u ka baara kɛ ɲɔgɔn fɛ ka dɔnniyafalenfalen kɛ.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →