Sigida 13
Bana minnu bɛ mɔgɔ minɛ ka caya

Farilajidɛsɛ

Kɔnɔboli bɛ denmisɛn minnu faga, a caman sababu ye jintanya ye fari la. O jintanya bɛ wele ko farilajidɛsɛ.

Farilajidɛsɛ ye ji caman bɔli kɔlɔlɔ ye farikolo la: ji hakɛ min bɛ bɔ fari la, a tɛ o nɔnabila sɔrɔ. O sababu bɛ se ka kɛ kɔnɔboli juguma ye, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la ni fɔɔnɔ bɛ a senkɔrɔ. Bana jugu wɛrɛw bɛ se ka na ni farilajidɛsɛ ye, sango la ni bana ka jugu fo a tigi tɛ se ka dumuni caman kɛ walima ka ji caman min.

Farilajidɛsɛ bɛ se ka mɔgɔ bɛɛ sɔrɔ, nka denyɛrɛniw ni denmisɛnnamɔgɔw de ta ka jugu, barisa a bɛ se ka u faga lɛri damadɔ kɔnɔ.

Kɔnɔsuru bɛ denmisɛnni min na, farilajidɛsɛ ka teli ka o tigi sɔrɔ.

A nafa ka bon, aw ka farilajidɛsɛ taamasiɲɛw ni u kɛlɛcogow dɔn, kɛrɛn­kɛrɛnnenya la, aw denbatigiw.

Farilajidɛsɛ taamasiɲɛw

• Tuma dɔ la minnɔgɔ ye farilajidɛsɛ taamasiɲɛ fɔlɔ ye

• Sugunɛ cayabaliya walima a sɔrɔbaliya, a tigi sugunɛ ɲɛ bɛ kɛ nɛrɛ ye
• A tigi fanga bɛ ban yɔrɔninkelen
• A dakɔnɔna bɛ ja
• A ɲɛw bɛ taa wo kɔnɔ, ka u yeleku ka sɔrɔ ji tɛ u la
• Ni denyɛrɛni don, a ŋuna bɛ jigi
• Ninakili bɛ teliya nka a tɛ fiɲɛ bɛrɛ sɔrɔ
• Sentɛgɛ ni tɛgɛ kɔnɔnaw bɛ sumaya
• A wolo bɛ ja, mana tɛ kɛ a la

Aw bɛ a kɔnɔwolo sama nin cogo la.

Ni wolo mɛnna ka sɔrɔ ka segin a cogo kɔrɔ la, o bɛ a jira ko farilajidɛsɛ bɛ o den na.

Aw bɛ a sanga wolo wɛrɛ ma bana tɛ min na.

Farilajidɛsɛ jugumanba bɛ se ka laban dusukun tantanni teliyali walima a sumayali ma (aw ye gɛlɛyaw yɔrɔ lajɛ, sɛbɛn ɲɛ Kirinni), a tigi ninakili bɛ teliya ka jigin a kɔnɔ, farigan walima jali (aw ye jali yɔrɔ lajɛ, sɛbɛn Kirinni, jali).

Ni kɔnɔsuru bɛ mɔgɔ min na, walima kɔnɔboli ni fɔɔnɔ, aw kana aw jɔ fo aw ka farilajidɛsɛ taamasiɲɛw ye a tigi la. Aw ye wuli joona, aw ye sɛbɛn ɲɛ nata lajɛ.

Farilajidɛsɛ furakɛcogo

Ni kɔnɔsuru bɛ a tigi ma, aw ka kan ka fɛɛrɛ tigɛ joona:

• Aw bɛ jimafɛn caman di a tigi ma: ji, furajiw, jiridennɔnɔw, najiw ani o ɲɔgɔnnaw, aw kana a to fo farilajidɛsɛ ka a minɛ. Ni farilajidɛsɛ ye mɔgɔ minɛ, aw bɛ kɛnɛyaji dilan ka di a ma.
• Aw bɛ to ka dumuni di a ma. Ni den walima mɔgɔkɔrɔba bananen bɛ sɔn dumuni na, aw bɛ dumuniw di a ma minnu ka di a ye.
• Ni den don, aw bɛ sin di a ma tuma ni tuma sani aw ka dumuni jima wɛrɛw di a ma.

Kɛnɛyaji

Kɛnɛyaji kɛrɛn­kɛrɛnnen de bɛ a tigi dɛmɛ ka farilajidɛsɛ kunbɛn walima ka a furakɛ, sango ni kɛra kɔnɔsuru ye.

Kɛnɛyaji dilancogow fila

1. Aw bɛ a dilan ni sukaro ni kɔkɔ ye (sukarodɛgɛ bɛ se ka kɛ a ye)

Ji sanuman litiri 1 na

Aw bɛ cafeminkutuni ɲɛ tilancɛ kɔkɔ kɛ o la.

Ka tila ka cafeminkutuni ɲɛ 8 sukaro kɛ o la.

Aw ye aw janto nin na: sani aw ka sukaro dɔ fara a kan aw ka kan ka a nɛnɛ ka a dɔn ni a kɔkɔ bɛrɛ bɛnnen don.

2. Aw bɛ a dilan ni sumanmugu ni kɔkɔ ye (Malomugu de ka ɲi, walima aw bɛ a dilan ni kabamugu, alikamamugu, ɲɔmugu walima pɔmutɛri tobilen nɔɔninen.)

Ji sanuman litiri 1 na

Aw bɛ cafeminkutuni ɲɛ tilancɛ kɔkɔ kɛ o la.

Ka tila ka cafeminkutuni ɲɛ 8 sumanmugu (walima tɛgɛ ɲɛ 2) kɛ o la.

Aw bɛ a tobi miniti 5 ka se miniti 7 ma fo a ka furufuru. O kɔ aw bɛ a jigin ka a sumaya joona ka a di den ma.

A min o min, aw bɛ bɔlini ɲɛ tilancɛ jiridennɔnɔ kɛ a la walima kokoji, namasa terekelen ni o bɛ sɔrɔ. O minni bɛ den bila dumuni na.

Aw ye aw janto nin na: sani aw ka a di den ma, aw bɛ a nɛnɛ fɔlɔ ni a ma tiɲɛ.

Nin nafa ka bon: Aw ye minfɛn dilan ni aw ka sigida fɛnw ye. Ni litiri walima cafeminkutuni tɛ aw ka sigida la, aw ye u hakɛ ta ni sumannikɛminɛn wɛrɛ ye. Ni sigida min mɔgɔw bɛ dumuni giriman di denw ma, aw bɛ u ji caya sani aw ka a di denw ma. Aw bɛ a kɛ cogoya la, min ka nɔgɔ.

Miniti 5 o miniti 5, aw bɛ kɛnɛyaji di farikolojidɛsɛbagatɔ ma dɔɔni dɔɔni su ni tile fo a ka se ka sugunɛ sɔrɔ ka ɲɛ. Baliku ka kan ka ji litiri 2 min tile kɔnɔ walima ka tɛmɛ o kan; den ka kan ka ji litiri 1 min tile kɔnɔ walima min ka ca ni o ye, walima banakɔtaa kɔfɛ aw bɛ kɛnɛyaji di a ma. Aw bɛ to ka o di a ma dɔɔni dɔɔni hali ni a tigi bɛ fɔɔnɔ. Hali ni a ye a fɔɔnɔ, dɔ bɛ to a kɔnɔ.

Aw ye aw janto nin na: Ni banabagatɔ tɛ se ka minfɛn caman min, a fanga bannen don kojugu, walima ni a bɛ a ka fɛn dunnen bɛɛ fɔɔnɔ, ani ka a kɛ ko fɔɔnɔ tɛ tigɛ, aw bɛ taa ni a ye dɔgɔtɔrɔso la, ka sɔrɔmu don a la.

Aw ye aw hakili to a la ko: Jamana dɔw la kɛnɛyaji labɛnnen bɛ sɔrɔ mɔgɔw bɛ min san ka a kɛ a ji hakɛ la. Kɔkɔ ni sukaro ni kumu ni zɛnki (zinc) ni sɛkɛ bɛ a la (aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɛnɛyaji lajɛ). O la, kɛnɛyaji minnu bɛ dilan kɛrɛn­kɛrɛnnenya la aw yɛrɛ fɛ ni sumanmuguw ye, olu musaka man ca, u ka fisa wa u ka ɲi ni kɛnɛyaji santa ye.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →