Mɔgɔw bɛ bana minnu kɛ kelen ye u forobatɔgɔw fɛ, o banaw bɛ dɔn ka bɔ ɲɔgɔn na cogodi?

Mɔgɔw bɛ u ka banaw wele forobatɔgɔ caman na tɔgɔ minnu dara kabini banakisɛw walima olu kɛlɛfuraw ma sidɔn fɔlɔ mɔgɔ fɛ. Bana minnu tɛ kelen ye nka ni u bɛ taamasiɲɛ kelenw jira fari la, i n’a fɔ “fariganjugu” walima “fankelendimi”, u tun bɛ to ka olu wele tɔgɔ kelen na. Duniya yɔrɔ caman na, o forobatɔgɔw de bɛ fɔ hali bi. Mɔgɔ minnu kalanna dɔgɔtɔrɔya la duguba kɔnɔ, olu tɛ o tɔgɔ ninnu dɔn wa u fana tɛ baara kɛ ni u ye. O de kama tuma dɔw la a bɛ kɛ mɔgɔw hakili la ko u kan bɛ “bana minnu ma ko dɔgɔtɔrɔw tɛ ka o banaw furakɛ.” O kosɔn u bɛ o sokɔnɔbana ninnu furakɛ ni jiribuluw ye walima ni sokɔnɔfuraw ye.

Tiɲɛ na, o sokɔnɔbana ninnu walima o forobabana dɔnnen ninnu fanba ni dɔgɔtɔrɔw ka bana dɔnnenw bɛɛ ye kelen ye, u tɔgɔw dɔrɔn de bɛ u bɔ ɲɔgɔn ma.

Bana caman bɛ yen sokɔnɔfuraw bɛ mako ɲɛ minnu na kosɛbɛ. Nka bana dɔw fana bɛ yen, bi fura daliluma dilannenw bɛ fɛrɛ minnu ma ka ɲɛ, wa o furaw bɛ se ka ni kisi. O kuma in bɛ boli kɛrɛn­kɛrɛnnenya la banajugu dɔw kan i n’a fɔ galakanɔrɔ, tifoyidi, sɔgɔsɔgɔninjɛ, walima jubaatɔbanaw.

Walasa ka a dɔn ni bana min ka kan ka furakɛ ni bi fura dalilumaw ye ani ka a fura tata dɔn, a ka fisa i ka a ɲini ka kɛnɛya­baarakɛla kalannenw ka welecogo dɔn a bana na ani gafe in kɔnɔta.

Ni i ma i ka bana ɲinita tɔgɔ ye nin gafe in kɔnɔ, i bɛ a ɲini ni tɔgɔ wɛrɛ ye walima i bɛ a ɲini bana suguya kelenw tɔgɔlasigida kɔnɔ. I bɛ gafe Kɔnɔkow yɔrɔ lajɛ.

Ni i ma se ka bana siyadɔn – sango ni a ka jugu, i bɛ taa dɔgɔtɔrɔso la.

Nin sigida in tɔ bɛ misaliw di banaw forobatɔgɔ kan walima u tɔgɔ kɔrɔ kan mɔgɔw bɛ minnu fɔ u kelen-kelen ma. Tuma dɔw la i bɛ a sɔrɔ banaw bɛ wele tɔgɔ dɔ la min ni dɔgɔtɔrɔw ka tɔgɔ tɛ kelen ye. Bana minnu tɛ kelen ye o kelen-kelen damanatɔgɔ dara tuma kelen kelen ka tali kɛ banako dɔnniya kan.

Baara bɛ se ka kɛ ni nin gafe in ye jamana o jamana kɔnɔ walima yɔrɔ o yɔrɔ la o bɛɛ damanamisali tɛ sɔrɔ ka di. O de kama, an ye banaw tɔgɔ sɛbɛn tubabukan ni bamanankan na. A bɛ se ka kɛ o tɔgɔw ni i ta fɔtaw tɛ kelen ye. O la, misaliw bɛ i dɛmɛ ka mɔgɔw ka tɔgɔdacogo dɔn banaw la i ka yɔrɔ la.

Kaliya ka a sababu kɛ dumuni ye

A bɛ fɔ ko kɔnɔnabana dɔw bɛ sɔrɔ dumuni duntaw de fɛ, ko dumuni minnu tɛ sɔn dunni ma ɲɔgɔn kan walima ko dumuni min ni fura tali tɛ bɛn. O hakilina si tɛ hakilina jɛlen ye.

Bana minnu fɔli ka teli an fɛ ka kɛ kaliyabanaw ye ka a sababu kɛ dumuniw ye olu de filɛ:

1. Dumuni tiɲɛnen ka mɔgɔkɛlɛ: o bɛ fɔɔnɔw, kɔnɔboliw, ani kɔnɔdimi juguw bila mɔgɔ la.
2. Farikolo kunbaliyafɛnw: o bɛ kɔnɔboliw, fɔɔnɔw, wɔsiji sumalen bɔli, ninakilidegun, fari ŋɛɲɛ ani jɔrɔ bila mɔgɔ la. Faritɛnɛbana bɛ mɔgɔ minnu na, dumuni dɔw bɛ yen i n’a fɔ zɔnzɔn, fura dɔw bɛ yen i n’a fɔ penisilini (pénicilline), olu bɛ se ka tɔɔrɔ lase o mɔgɔw ma.
3. Kɔnɔdimi suguya caman walima kɔnɔnanugutigɛ: kɔnɔboliw, fɔɔnɔw, tifoyidi (i ka sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔboli ani Fɔɔnɔni ani Tifoyidi (Nɔgɔbana) lajɛ).
4. Ninakilidegun suguyaw caman: sisan, sinkɔrɔkɛrɛdimi (i ka sɛbɛn ɲɛ Sisan ani Sinkɔrɔkɛrɛdimi lajɛ).
5. Bana minnu bɛ kirikarali walima mulukuli kɛ: jaŋɔyin, kanjabana walima kungolodimi gɛlɛn, denmisɛnw ka mulukulibana walima kunsɛmɛlajolitɔn.
6. Sɔncunbana: o min ye mɔgɔkɔrɔbaw ka bana ye (sɛbɛn ɲɛ Dusukundimi lajɛ).

Dumuniyɛlɛmabaliya

Nin jankaro damadɔ bɛ taamasiɲɛ dɔw jira an bɛ minnu wele ko dumuniyɛlɛmabaliya an jalaki kan:

1. Kɔnɔboli walima tɔgɔtɔgɔnin kɔnɔdimi bɛ min sen kɔrɔ.
2. Dumunikolondun.
3. Dɔlɔ minkojuguya (i ka biɲɛdimi yɔrɔ lajɛ)
4. Furudimi
5. Kɔnɔnatumuw walima jatigifagantumuw wɛrɛw

Fɛn min bɛ wele ko dumuniyɛlɛmabaliya o tɛ sɔrɔ suya fɛ, wa a tɛ furakɛ ni farisusulan ye walima ni ɲaganmusofura wɛrɛw ye. Walasa ka a ban, i bɛ a kun furakɛ.

Kɔnɔdimi

Ni an ko kɔnɔ dimini, an kan bɛ dimi kɛli ma kɔnɔbara fan dɔ la. O bɛ se ka kɛ bana caman taamasiɲɛw ye i n’a fɔ:

1. Kɔmɔkilidimi walima sugunɛsiralabanaw;
2. Ni muso don, kuru walima fariladɔn sigili denfanso walima dɛbɛ kɔnɔ;
3. Kɔnɔnugutigɛ misɛnniw (i ka kɔnɔboli yɔrɔ lajɛ);
4. Bɛlɛnin

Walasa ka kɔnɔdimiw furakɛ, i bɛ u sɔrɔ sababu kɛlɛ.

Jalibana (kɔnɔ)

Dugumisɛnw na, kɔnɔɲama bɛ bana caman kofɔ. U bɛ a da kungokɔnɔfɛnw na, subagaw la ani hali jinɛw la. Mɔgɔw bɛ o banaw furakɛ ni kilisiw ye, ani dafalenw ni bugurijɛ ye.

Jalibana sababuw

1. Mɔgɔ caman ka jali sababu tɛ fɛn wɛrɛ ye jatigɛ kɔ ani bisigisuw. Misali la, mɔgɔ siranko jugu dabali ɲɛ, o bɛ kɛ dusukasi ye a ma fo o hami bɛ a dɛsɛ ka sunɔgɔ ani ka dɔ bɔ a tigi ka kologɛlɛya la bana bolo, wa a fana bɛ se ka na ni kumuji layɛlɛli ye, ni furudimi ye ani bana wɛrɛw bilali ye a tigi la.
2. Denmisɛnw na, bana min bɛ wele ko jalibana walima kɔnɔɲama o sababu tɛ bisigi lankolon ye. O denmisɛnw bɛ se ka to jɔrɔ la. O jɔrɔ sababu ye sugojugu ye, farigan jugumanba walima balodɛsɛ ye. Jali jugumanba sababu bɛ se ka kɛ banajugu dɔw taamasiɲɛ ye i n’a fɔ kanjabana walima jaŋɔyin.
3. Mɔgɔkɔrɔbaw ka jali sababu bɛ se ka kɛ dusukunnabana ye walima kunsɛmɛlajolitɔn ye (aw ye sɛbɛn ɲɛ Dusukunnabana lajɛ).

A furakɛcogo

Ni jali sababu bɔra bana wɛrɛ la, i ka i jija ka o bana furakɛ ni dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ye.

Ni jali sababu ye bisigi ye, i ka a tigi dɛmɛ ka o hakilinajuguw bɔ a kun na walasa a ka jali ka nɔgɔya. O siratigɛ la, laadalafuraw bɛ mako ɲɛ tuma dɔw la.

Ni ninakilidegun bɛ jali sen kɔrɔ

Taamasiɲɛw

• jatigɛ caman;
• ninakili degunni ni a yɛlɛnni;
• ɲɛda birintili;
• dusukun tantanni teliyali;
• fasaja.

A furakɛcogo

• I bɛ i hakili sigi.
• I bɛ i kungolo don sɛbɛnfurabɔrɔ kɔnɔ; i bɛ o kɔnɔfiɲɛ sama.
• I bɛ o kɔnɔfiɲɛ sama sanga 2 ka se sanga 3 ma walima fo jatigɛ ka ban.
• A’ ye a ɲɛfɔ banabagatɔ ye ko nin tɛ kojugu ye wa ko sɔɔni bana bɛna nɔgɔya.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →