Sigida 10
Furakɛli kunfɔlɔ

Aw bɛ aw hakili sigi ani ka aw yɛrɛ minɛ

Ni balanako ye aw sɔrɔ, aw bɛ a ko dilan kelen kelen ni basigi ye. O bɛ a to aw ka se ka hakilina ɲuman ta ka gɛlɛyaw furakɛ fɔlɔ.

Aw bɛ fiɲɛ sama kosɛbɛ ka tila ka a bila. Kasara dɔw bɛ mɔgɔ jatigɛ. Nka ni aw hakili sigilen don, aw bɛ se ka dɛmɛ don ka ɲɛ. Aw ka hakilisigi bɛ a to fana mɔgɔ joginnen ni aw kɛrɛfɛmɔgɔw bɛɛ fana hakili ka sigi.
Aw ye aw yɛrɛ ɲininka: nin yɔrɔ in lakananen don wa? Aw bɛ mɔgɔ joginnen ta ka a mabɔ tasuma na, siraba la walima faratima yɔrɔw la. (Ni joginnen kan walima a kɔ de bananen don, aw bɛ a ta ka ɲɛ walasa a kan kana lamaga. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔkolo ni kan joginw ni Kungolo joginni lajɛ).
Aw bɛ gɛlɛyabaw fɔlɔ furakɛ. Kasara sababu mana kɛ fɛn o fɛn ye, aw bɛ aw teliya fɔlɔ ka a tigi ninakili jateminɛ. O de ye fɛn koloma ye adamaden ka ɲɛnamaya la. Ni ninakili degunnen don, aw bɛ sɛbɛn ɲɛ Ninakili lajɛ ka taa a bila a ɲɛ Mɔgɔ dɛmɛcogo ka ninakili sɔrɔ la.
Ninakili jateminɛnen kɔfɛ, aw bɛ basibɔn fana jateminɛ. Basibɔnni kojugu, o bɛ se ka mɔgɔ faga. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Basibɔn lajɛ ka taa a bila a ɲɛ Joliɲɛsirilan na.
Ni fɛɛrɛ sɔrɔla ninakilidegun ni basibɔn juguman na, aw bɛ a fari fan bɛɛ lajɛ ni yɔrɔ dɔ joginnen tɛ walima ni kolo dɔ karilen tɛ. Aw bɛ a daminɛ a tigi kungolo la ka tila ka a yɔrɔ tɔw bɛɛ fana lajɛ, kɔ ni ɲɛ fo ka se a senkɔniw ma. Aw bɛ a ɲininka ni nɔgɔya ye, aw bɛ segin ka a lajɛ, ka maga a fari la dɔɔni dɔɔni ni joginda dogolen dɔ tɛ a fari yɔrɔ dɔ la. Tuma dɔw la, joginda caman bɛ sɔrɔ fari la, nka a dɔw tɛ ye lajɛli fɔlɔ senfɛ.
Aw bɛ jija ka a bɛɛrɛbɛɛrɛ ka a hakili sigi. Mɔgɔ joginnen ni bɛ siran wa ani degun bɛ a kan. Ni aw ye a hakili sigi, o bɛ a to a ninakili ni a dusukun tantanni bɛ segin u cogo kɔrɔ la.

Aw bɛ to ka a ninakili ni basibɔn jateminɛ. Ni aw bɛ se ka a tigi tansiyɔn ta, aw bɛ to ka o fana jateminɛ. Aw bɛ a ye ko basi tɛ a tigilamɔgɔ la, nka kɔfɛ aw bɛ bala ka a kirikaralen ye. Aw bɛ to ka nin fɛn kofɔlenw lajɛ fo aw yɛrɛ ka da a la waati min ko a lafiyara. Aw bɛ to ka kuma a fɛ. O bɛ a to aw ka a dɔn ko a hakili wulilen tɛ walima ko a hakiliwuli tɛka juguya.

Aw bɛ a ɲini kasaara lajɛbagaw fɛ u ka dɛmɛ don mɔgɔ joginnen ma. Aw bɛ a ɲini jama fɛ u ka u mabɔ aw ni mɔgɔ joginnen na. Aw bɛ a fɔ dɔ ye o ka taa dɔgɔtɔrɔ dɔ ɲini walima fɛn dɔw i n’a fɔ fini (ka fari yɔrɔ dɔ siri) walima birifiniw. Aw bɛ mɔgɔw wele ka fara aw yɛrɛ kan walasa ka furakɛli kunfɔlɔ kɛ joona.

Mɔgɔ joginnen fana bɛ se ka a yɛrɛ dɛmɛ. Mɔgɔ joginnen fanba bɛɛ bɛ se ka u digi u ka joginda kan u yɛrɛ ye (sɛbɛn ɲɛ Joginda digili lajɛ). O bɛ a to aw ka aw ɲɛsin banabagatɔ ma ka se ka a fari yɔrɔ tɔw lajɛ ni joginda tɛ yɔrɔ dɔ la walima ka mɔgɔ joginnen wɛrɛw furakɛ.

Ni a tigi kirinnen tɛ, aw bɛ a ɲininka ni a yɔrɔ dɔ tɛ ka a dimi walima ni a tɛ se ka bɔ a nɔ na.

Olu ye mugu walima kolokari taamasiɲɛw ye. Aw ye sɛbɛn ɲɛ Disijogin ni galakajogin, ni ɲɛ Kolo karilen, ani Mugu ni jolisu lajɛ. Ni mugu don, ni a senyanfan walima ni a fansi tɛse ka bɔ a nɔ na, o bɛ se ka a jira ko fiɲɛ bilala a kɔkolo la, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔkolo ni kan joginw ni Kungolo joginni lajɛ.

Aw bɛ a jateminɛ ni a nalo talen tɛ walima ni a tɛ se ka kuma ka ɲɛ. O bɛ se ka aw dɛmɛ ka a ka joginni juguya dɔn.

Ni a tigi tɛ a yɛrɛ kalama, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kirinni lajɛ.
Mɔgɔ caman ja bɛ wuli kasaara kɔfɛ. Nka kumakan latilenbaliya ni kirinni de bɛ kunkolo joginni kofɔ (sɛbɛn ɲɛ Kungolo joginni ka se Basi bɛ bɔ kungolo la ma) walima a tigi sulen bɛ sɔrɔ ka a sababu kɛ dɔrɔgu walima dɔlɔ ye (Aw ye sɛbɛn ɲɛ Furaw ni furakisɛ wɛrɛw baga lajɛ).
Ni a tigi kumakan tilennen tɛ walima ni a bɛ kumakuntanw fɔ, olu bɛ se ka kɛ kirinni taamasiɲɛ ye. A tigi ɲɛda walima a fari fan dɔ salen don walima fanga dɔgɔyalen don wa?
Hakiliwuli walima hakili yɛlɛmali fana bɛ se ka kɛ sukarodunbana jugumanba taamasiɲɛ ye. Ni a tigi balala ka bana, aw bɛ sɛbɛn ɲɛ Ka kɔn Sukarodunbana ma lajɛ.

Aw bɛ a lajɛ ka ɲɛ ni basi bɛka bɔn, a yɔrɔ dɔ fununen don, a bɔsilen don, a bilennen don walima a fari yɔrɔ dɔw bɔra u cogoya la. Aw bɛ a lajɛ ni fari fan fila bɛɛ ye kelen ye. Misali la ni sen kelen ka surun ni a tɔ kelen ye, o bɛ a jira ko a karilen don.

Ni basibɔn don, aw ye sɛbɛn lajɛ ka a ta a ɲɛ Basibɔn na ka taa a bila a ɲɛ Joliɲɛsirilan na.
Ni kolokari don, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kolo karilen, ni ɲɛ Wurukutuli fo ɲɛ Mugu ni jolisu lajɛ.
Bɔsili ni fununi ani yɔrɔ bilenni bɛ se ka kɛ wolokɔrɔbasibɔn taamasiɲɛ ye, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kirinni lajɛ, kirinniw kan.

Aw bɛ maga a kungolo la, a ɲɛda, a kan, a kɔ ni a ɲɛ, a bolow ni a senw na dɔɔni dɔɔni ka a lajɛ ni a yɔrɔ dɔ magayalen don, a bɛ a dimi, a kirinnen don walima ni kolo dɔ bɔlen don a nɔ na. Ni a tigi binna de, ni sirabakankasara don, ni a kan walima a kɔ de joginnen don, aw bɛ a galakakolo bɛɛ lajɛ (a kɔkolo tugudaw) ka bɔ kungolo la ka taa a bila bosokolo la.

Ni kungolo joginnen don, aw ye sɛbɛn lajɛ ka a ta ɲɛ Kungolo joginni la fo ɲɛ Basi bɛ bɔ kungolo la.
Ni aw sikara ko kungolo, kan walima kɔ joginnen don, aw bɛ sɛbɛn lajɛ ɲɛ Kɔkolo ni kan joginw n’a kun sani aw ka a tigi bɔ a nɔ na.
Bɔsili ni fununi ani yɔrɔ bilenni bɛ se ka kɛ wolo kɔrɔ basibɔn taamasiɲɛ ye. Aw bɛ joginni taamasiɲɛw lajɛ sɛbɛn ɲɛ Kirinni.

Aw bɛ aw yɛrɛ lakana

Ni aw ye mɔgɔ joginnen furakɛ, joli bɛka bɔ mɔgɔ min na, aw bɛ aw jija ka joli ni farilaji bɛɛ ko ka bɔ aw yɛrɛ la.

Aw bɛ to ka aw tɛgɛw ko. Aw bɛ aw ɲɛ ni aw ka jolidaw ko ni ji caman ye walasa ka aw yɛrɛ tanga banakisɛw ma.
Aw bɛ aw fari ni aw ɲɛ lakana. Aw bɛ se ka lunɛti don aw ɲɛ na ani ka gan sanumanw don aw tɛgɛ la. Ni gan tɛ aw bolo, aw bɛ se ka manaforoko don aw tɛgɛ la. Aw bɛ Sigida 4 Banabagatɔ furakɛcogo) yɔrɔ lajɛ aw yɛrɛ tangacogo kan banakisɛw ma.

Kirinni

A ka ca a la, kirinni sababu ka teli ka kɛ ninnu ye:

Suli
Kungolo gosi kojugu fɛn dɔ fɛ
Kirinni (choc), (gafe ɲɛ Kirinni)
Kirinniw, jaliw (gafe ɲɛ Kirinni, jali)
Bagamanfɛn dunni (gafe ɲɛ Funteni waati banaw)
Funteni waati ɲɛnamini (gafe ɲɛ Baga)
Sɔn fan dɔ tiɲɛni (aw ye dusukunnabanaw lajɛ, gafe ɲɛ Dusukundimi)
Dusukuntɔɔrɔ (dusukasi kogu, gafe ɲɛ Kirinni)
Sun kuntaala jan, sukarontanya fari la
Kunsɛmɛnasumaya
Sukarodun bana juguman
Kanjabana

Ni mɔgɔ kirinna aw bolo aw dun tɛ a sabau dɔn, aw bɛ nin sɛgɛsɛgɛliw kɛ:

Ninakili: ni banabagatɛ ninakili degunnen don, a kun jannen don ka taa kɔfɛ, aw bɛ a da waga, ani ka a nɛ tilen. Aw bɛ a lajɛ ni fɛn dɔ balannen don a kan kɔnɔ. Ni a tɛka ninakili, aw bɛ aw da don a da la ka a dɛmɛ ka ninakili sɔrɔ (gafe ɲɛ Mɔgɔ dɛmɛcogo ka ninakili sɔrɔ).
Joli caman bɔra a la wa? Ni o don, aw bɛ jolibɔn sɛgɛsɛgɛliw kɛ (gafe ɲɛ Basibɔn).
A dusukuntɔɔrɔ len don wa (fari ɲɛ jɛlen don, ninakili ka suma walima a ka teli)? Ni o don, aw bɛ a lada ka a kun jigin ka bɔ a senw kɔrɔ (gafe ɲɛ Kirinni Furakɛcogo).
Tile funteni don wa? ni o don, aw bɛ a tigi ladon suma na ani la ji wɔlɔkɔlen bɔn a kan (gafe ɲɛ Funteni waati ɲɛnamini furakɛcogo).

Banabagatɔ kirinnen ladacogo

Fari ɲɛ jɛlen don kosɛbɛ: (dusukuntɔɔrɔ, fangadɔgɔya ani o ni a ɲɔgɔnw)

Fari birintilen walima a bɛ a cogo la: tile funteni, kunsɛmɛnabana, dusukundimi, joginda kun na)

Ni a tigi kirinni sababu bɔra gosili la walima kasaara la:

A ka fisa aw kana maga a tigi la fo ka kirinni ban. Nka ni a tɛ ɲan fo aw ka a bɔ a nɔ na, aw bɛ o kɛ ni banabagatɔ talan ye ni hakili sigi ye barisa a bɛ kɛ ko a kan karilen don ani ka fiɲɛ bila kɔkolo la.

Aw bɛ jogindaw ni yɔrɔ karilenw ɲini. Ni aw bɛ o kɛ, aw bɛ aw jija a lamagali kana caya. Aw kana a to a kɔ walima a kan ka kuru.

Ni mɔgɔ kirinnen bɛka fɔɔnɔ, aw bɛ a josi walawa fɔɔnɔ kana taa nun ni fiɲɛ tɛmɛsiraw fɛ. Aw bɛ a kun jɛngɛ a kɛrɛ kan, ani ka a senw kɔrɔta kosɛbɛ (ja lajɛ sanfɛ).

Aw kana ji walima dumuni di mɔgɔ kirinnen ma abada.

📖 Gafe kɔnɔkow
← Segin kɔfɛ | Taa ɲɛfɛ →