Sigida 10 Furakɛli kunfɔlɔ
Aw bɛ fɔlɔ ka a lajɛ ni kolo dɔ karilen don walima ka wurukutu (ka ɲɔgɔn bila), walima ni yɔrɔ dɔ mugulen don. Nin bana kofɔlen ninnu dɔn man di ka bɔ ɲɔgɔn na tuma dɔw la, o la arajo ka sɛgɛsɛgɛli bɛ se ka a sɛbɛntiya. Ni aw ma se ka a dɔn ko o yɔrɔ kolo karilen don, a wurukutulen don walima a mugulen don, aw bɛ a tigi lasigi yɔrɔ kelen na ani ka dɔgɔtɔrɔ dɔ ka dɛmɛ ɲini. A bɛ se ka kɛ nin fɛn kofɔlen saba bɛɛ bɛka mɔgɔ sɔrɔ ɲɔgɔn fɛ.
Aw bɛ dimimadafura di a tigi ma i n’a fɔ asetaminofɛni (acétaminophène) walima ibiporofɛni (ibuprofène) walasa a ka se ka dimi kun.
Kolo karilenw
Fiɲɛ bɛ kolo cɛmancɛ la walima ni a sigilen don ka to yɔrɔ kelen na, dimi bɛ a fan dɔ la walima dimi tɛ kɛ a la. Tuma dɔw la, kolo dɔ bɛ se ka kari ka a sɔrɔ fiɲɛ tɛ a la. Arajo ka sɛgɛsɛgɛli de bɛ se ka a to aw ka a dɔn ko a ma kari.
Kolo wurukutulen
Kolotugudaw bɔlen ɲɔgɔn kan walima u tɛ se ka lamaga.
Mugun walima pɛrɛnni
Funu ni dimi kolotuguda yɔrɔw la
Aw bɛ kolo karilen minɛ ka a sigi yɔrɔ kelen fo a baara ɲɛdɔnbaga ka na a minɛ ka a tilen ani ka a siri. Walasa aw ka se ka a tilennen to, aw bɛ walani labɛn ka a siri ni o ye.
Baara 1 lɔ:
Aw bɛ bolo latilen a cogo kɔrɔ la. Nɔkɔn ka kan ka se ka kuru ka foni.
Baara 2 nan:
Aw bɛ bolo to walani kɔnɔ. Aw bɛ finimugu melekelen dɔ don a bolo kɔnɔ. Ni sen don, aw bɛ walani dila ka a kɛɲɛ a janya ma.
Baara 3 nan:
Aw bɛ a meleke ni bandi ye walima finimugu walima aw bɛ duloki bolojan don a kan.
Baara 4 nan:
Aw bɛ bolo ni walani meleke ɲɔgɔn fɛ ni bandi ye walima finimugu walasa yɔrɔ karilen sigilen ka to ɲɔgɔn na.
Aw bɛ bolokɔniw ni senkɔniw siribali to ani ka to ka u kɔlɔsi ni u bɛ kalaya walima ni u kirinnen tɛ.
Aw bɛ woro karilen sen bɛɛ siri ka bɔ sanfɛ fo ka se senkuruw ma.
Ni bolokɔni walima senkɔni don, aw bɛ a ni a kɛrɛfɛta siri ɲɔgɔn na. Aw bɛ fɛn magaman dɔ don u ni ɲɔgɔn cɛ.
Aw bɛ finimugu dɔ labɛn walasa ka bolo karilen walima kama karilen dulon o la ka a lakana.
Aw bɛ a to funu ka jigin ka sɔrɔ ka kolow sigi ɲɔgɔn kan ka ɲɛ.
Ni kolow bɔlen don ɲɔgɔn kan, aw bɛ u sigi ka ɲɛ o bɛ a to a ka kɛnɛya joona. Nka ni aw tɛ kolow sigicogo dɔn ɲɔgɔn kan, aw bɛ se ka na ni kɔlɔlɔdɔ wɛrɛ ye ni aw ye aw yɛrɛ bila a baara la. Ni aw bɛ se, aw bɛ ɲɛdɔnbaga bila a la. Sigidaw la, kolotugulaw ni kɛnɛyabaarakɛlaw caman bɛ se kolow sigili la ɲɔgɔn kan ka ɲɛ.
Baara 1 lɔ:
Aw bɛ fɔlɔ ka dimimadafura di a tigi ma (sɛbɛn ɲɛ Farigan ni dimi furaw). Aw bɛ se ka hakilisigifura dɔ di a tigi ma i n’a fɔ lorazepamu (lorazépam) walima jazepamu, diazépam walasa ka a tigi hakili sigi (aw bɛ sɛbɛn ɲɛ Jazepamu (Diazépam) lajɛ).
Baara 2 nan:
Aw bɛ mɔgɔ wɛrɛ bila ka a tigi minɛ walima aw bɛ a tigi siri fɛn dɔ la min tɛ lamaga.
Baara 3 nan:
Aw bɛ a yɔrɔ sama dɔɔni dɔɔni ni fanga ye ka bɔ ɲɔgɔn na, ka sɔrɔ ka a latilen. Aw kana a tufantufan, nka ka a sama kosɛbɛ walasa ka kolow bɔ ɲɔgɔn na.
Baara 4 nan:
Ni kolo karilenw bɔra ɲɔgɔn na, aw bɛ u tilen ɲɔgɔn ma dɔɔni dɔɔni ani ka u sigi ɲɔgɔn kan.
Aw kana kolow sigi ɲɔgɔn kan ka a sɔrɔ a kariyɔrɔ ka surun kolotuguda la walima ka a sɔrɔyɔrɔ fila karilen don ka kolo dɔ to u ni ɲɔgɔn cɛ. Aw kana a gosi walima ka a diyagoya ka a sigi ɲɔgɔn kan. O bɛ fiɲɛ banbali bila a tigi la.
Kolo kun bɔlen yɔrɔ ka teli ka nɛ ta. Aw bɛ joli da ko ka a jɛ kosɛbɛ ni ji ɲuman ye fo miniti duuru walima ka tɛmɛ o kan. Aw bɛ joli siri, ka sɛfitiriyakizɔni di a tigi ma (ceftriaxone, aw ye sɛbɛn ɲɛ Sɛfitiriyakizɔni (Ceftriaxone) lajɛ), kulɔkisisilini (cloxacilline, aw ye sɛbɛn ɲɛ Pikirimuguw (penisilini, pénicilline) lajɛ), kilindamisini (clindamycine, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kilindamisini, Clindamycine lajɛ), walima sefalekisini (céphalexine, aw ye sɛbɛn ɲɛ Sefalɔsiporiniw, Cephalosporines lajɛ) ani ka dɛmɛ ɲini ka fara o kan.
Ni aw ma se ka dɛmɛ sɔrɔ joona, aw bɛ joli ko ka ɲɛ ka sɔrɔ ka a siri ni bandi jɛlen ye. Aw bɛ to ka bandi in falen waati ni waati. Ni aw ma nɔgɔ (banakisɛ) taamasiɲɛ ye tile 3 kɔnɔ, aw bɛ kolo sigi, ka a datugu ka sɔrɔ ka a minɛ ni pilatiri ye.
Ni aw bɛ se, aw ye aw teliya ka kolo wurukutulen sigi ɲɔgɔn kan joona. Ni a mɛnna ka sɔrɔ a ma sigi ɲɔgɔn kan, a sigili bɛ gɛlɛya ɲɔgɔn kan wa a dimi ka bon.
A kɛcogo kɔrɔ ye kolo samani ye dɔɔni ka bɔ a tuguyɔrɔ la, ka sɔrɔ ka a sigi ɲɔgɔn kan ka ɲɛ. Aw bɛ hakilisigifura dɔ di a tigi ma i n’a fɔ jazepamu (aw ye sɛbɛn ɲɛ Jazepamu, Diazépam lajɛ), ani dimimadafuraw i n’a fɔ ibiporofɛni lɛri tilancɛ kɔnɔ sani aw ka kolo sigi ɲɔgɔn kan. Ni aw ma se ka kolo lasegin a cogo kɔrɔ la, aw ye dɛmɛ ɲini.
Kolo sigilen kɔ ɲɔgɔn kan, aw bɛ a sirilen to ni walani walima ni pilatiri ye fo dɔgɔkun 2 walima 3. I n’a fɔ a laɲininen don cogo min, aw bɛ dimimadafura dɔ di a tigi ma i n’a fɔ ibiporofɛni. Ni dimi nɔgɔyara ko bolo bɛ se ka kuru ka foni, aw bɛ to ka walani foni ka bɔ a la waati ni waati ka sɔrɔ ka a lamaga (ka a kuru ka a foni) dɔɔni dɔɔni. Ni kamakun don, aw bɛ to ka a kɔrɔta ka a jigin, ka a munumunu dɔɔni dɔɔni. A tigi ka kan ka a basigi yɔrɔkelen ka a ta kalo 2 fo ka se 3 ma. Wurukutuli bɛ mɛn ka sɔrɔ ka kɛnɛya.
Walani donnen kɔ ni dɔ ma bɔ dimi na, o bɛ se ka kɛ kolokari ye.
Aw bɛ bolo minɛ a kɔ ma sanfɛ ka a latilen ka sama kosɛbɛ ka jigin. Walima a tigi bɛ se ka palanfa ji ta ni a bolo ye min bɛ litiri 5 walima 7 bɔ ka a ta miniti 15 la ka se miniti 20 ma. O bɛ se ka bolo sama ka jigin, o la kamakun ka kan ka sigi ɲɔgɔn kan a nɔ na.
Ni kamakun ma se ka segin (sigi) a cogo kɔrɔ la, aw bɛ kamakun digi ka yɛlɛn ni tɛgɛkɔnɔna ye bɛ se ka a to bolo ka ka sigi ɲɔgɔn kan a nɔ na.
Walima
Aw bɛ a tigi bolo munumunu ka taa aw fan fɛ nin cogo la. A ka ɲi ka dɛmɛbaga sɔrɔ min bɛ se ka bolodimitɔ in minɛ ka a to yɔrɔ kelen bolo dɔrɔn ka lamaga.
Kɔfɛ, aw bɛ a tigi bolo digidigi walasa a kana bɔ a nɔ na tuguni:
Baara 1 lɔ:
Aw bɛ a tigi laada, o kɔ aw bɛ bolokala tilen nɔkɔn ma walasa ka kolow tilen ɲɔgɔn ma.
Baara 2 nan:
Aw bɛ mɔgɔ ɲini min bɛ se kamakun minɛ ka ɲɛ kosɛbɛ. Aw bɛ bolokala sama, ani ka nɔkɔn kuru dɔɔni dɔɔni.
Baara 3 nan:
Sisan, aw bɛ bolo digi kɛ ka a latilen i n’a fɔ aw ye a kuru cogo min. A sigitɔ, aw ka kan ka a mankan mɛn.
Aw bɛ a tigi nɔkɔn digidigi walasa a kana bɔ a nɔ na tuguni.
A nafa ka bon
Ni a ma sɔn, aw ye a jɔ! Aw bɛ sɔn ka kolo kari. Aw bɛ nɔkɔnkuru digidigi i n’a fɔtan ka sɔrɔ ka dɔgɔtɔrɔ ka dɛmɛ ɲini.
Aw bɛ bolokɔni wurukutulen sama ka ɲɛ, o kɔ aw bɛ bolotuguda digidigi walasa ka a sigi ɲɔgɔn kan.
Aw bɛ bolokɔni wurukutulen ni a kɛrɛfɛta siri ɲɔgɔn na.
A taamasiɲɛw:
A furakɛcogo:
O waleya in bɛ dɔ bɔ dimi ni funu na. Ni o kɛra joona ani ka tugu, olu bɛna dimimayɔrɔ in kɛnɛyali teliya ani ka a kɔfɛ gɛlɛya (kɔlɔlɔ) misɛnniw nɔgɔya.
Aw ye degun ni fɛn girimanw ma bɔdimimayɔrɔ in na. A ka ca a la, mugu ani jolisu bɛ se ka dɔgɔkun 1 walima dɔgɔkun 2 kɛ ka sɔrɔ ka kɛnɛya.
Aw bɛ a daminɛ senkɔni walima bolokɔni kɛrɛfɛ.
Aw bɛ a meleke ka ɲɛ, nka a kana gɛrɛntɛ. Senkɔni ka kan ka kalaya ani ka a to a cogo kɔrɔ la.
Birintili ye joginni ye wolo kɔrɔ min senfɛ joli bɛ seri ka bɔ jolisiraw fɛ. Birintili dimi bɛ se ka bonya kosɛbɛ fo ka a tigi kamanagan, nka a ka ca a la basi tɛ. Aw bɛ birintili furakɛ i n’a fɔ mugu ni jolisu sigiyɔrɔ bɛ furakɛ cogo min na: lafiɲɛbɔ, gilasi dali a kan, digidigi ani a kɔrɔtacogo.
Ni birintili bɛ mɔgɔ kungolo la walima a kɔnɔ na, o bɛ se ka kɛ bana gɛlɛn taamasiɲɛ ye. Ni o ye a sɔrɔ mɔgɔ gosira a kungolo la a ma, aw bɛ sɛbɛn ɲɛlajɛ ka a ta Kungolo joginni ka taa bila a ɲɛ Basi bɛ bɔ kungolo la la. Ni a tigi gosira a kɔnɔ na, aw ye sɛbɛn ɲɛ Kɔnɔbara joginni lajɛ.
Ni aw ye birintili kɔlɔsi ka caya mɔgɔ dɔ la, walima birintida fari yɔrɔcaman na waatiw la, o bɛ se ka kɛ dantɛmɛ taamasiɲɛ ye.